Główna Biblioteka Judaistyczna

Główna Biblioteka Judaistyczna
Ilustracja
Gmach Głównej Biblioteki Judaistycznej wzniesiony w latach 1928–1936 przy ul. Tłomackie 3/5 według projektu Edwarda Ebera
Państwo

 Polska

Miejscowość

Warszawa

Adres

ul. Tłomackie 5, Warszawa

Data założenia

1879

Położenie na mapie Warszawy
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Główna Biblioteka Judaistyczna”
Ziemia52°14′39″N 21°00′10″E/52,244167 21,002778
Fasada budynku. Widoczny napis w językach polskim i hebrajskim odtworzony w 2016

Główna Biblioteka Judaistyczna[1][2][3] lub Centralna Biblioteka Judaistyczna[1][4] – nieistniejąca obecnie biblioteka gromadząca zbiory związane z judaizmem i historią Żydów w Polsce.

Opis

Została założona w latach 1879–1880 jako biblioteka Wielkiej Synagogi w Warszawie z inicjatywy Ludwika Natansona, który pomysł jej założenia przedstawił już w 1860. Środki na założenie biblioteki zostały zebrane w drodze zbiórki publicznej. W dalszym istnieniu wspomagały ją zarówno osoby prywatne jak i komitet synagogi. Przez wiele lat, aż do 1914 działała przy bibliotece Komisja Historyczna, której zadaniem było pozyskiwanie zbiorów, to jest głównie dokumentów archiwalnych kahałów i rozmaitych rękopisów. Pracami tej komisji kierował Samuel Poznański. Wieloletnim bibliotekarzem był Mojżesz Moszkowski.

W 1927 z inicjatywy Mojżesza Schorra rozpoczęto prace zmierzające do wybudowania nowej siedziby biblioteki. Nowy gmach został wzniesiony w latach 1928–1936 przy ul. Tłomackie 3/5 według projektu Edwarda Ebera[5]. Swoją siedzibę miał w nim także Instytut Nauk Judaistycznych[5]. Gmach został on zaprojektowany w stylu zmodernizowanego historyzmu (półmodernizmu) i nawiązywał do znajdującej się obok Wielkiej Synagogi[5].

Od listopada 1940 do marca 1942 budynek znajdował się w granicach warszawskiego getta. Mieściły się w nim kolejno: siedziba Żydowskiej Samopomocy Społecznej, punkt etapowy dla Żydów wysiedlonych z Niemiec i magazyn mebli zrabowanych w getcie. Przetrwał, choć uszkodzony, zarówno powstanie w getcie warszawskim jak i powstanie warszawskie. Zbiory biblioteki zostały zrabowane przez Niemców. Po wojnie ich część udało się odzyskać (według innego źródła biblioteka utraciła 100% swoich zbiorów, tj. 40 tys. jednostek)[6].

16 maja 1943, po wysadzeniu Wielkiej Synagogi, w budynku wybuchł pożar, czego pamiątką są ślady w posadzce w holu na parterze[7]. Do przywrócenia nazwy ul. Tłomackie w latach 80. XX wieku budynek miał adres al. Świerczewskiego 79[8].

Obecnie w dawnym budynku biblioteki mieści się Żydowski Instytut Historyczny.

Fragment getta, w którym w latach 1940–1942 znajdowały się m.in. Biblioteka i Wielka Synagoga, upamiętnia od 2008 jeden z pomników granic getta przy ulicy Bielańskiej róg A. Corazziego.

Działalność Głównej Biblioteki Judaistycznej jest kontynuowana przez portal internetowy Centralna Biblioteka Judaistyczna.

W maju 2016 nad głównym wejściem do budynku odtworzono przedwojenny napis Główna Biblioteka Judaistyczna w językach polskim i hebrajskim[3].

Przypisy

  1. a b Zofia Borzymińska, Rafał Żebrowski: Polski słownik judaistyczny. Dzieje, kultura, religia, ludzie. T. 1. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2003, s. 189-191. ISBN 83-72551-75-8.
  2. Historia. Żydowski Instytut Historyczny. [dostęp 2017-09-14].
  3. a b 73. rocznica zburzenia Wielkiej Synagogi w Warszawie. „Rzeczpospolita”, s. A5, 7 maja 2016. [dostęp 2017-09-14]. 
  4. Centralna Biblioteka Judaistyczna. [w:] Wirtualny Sztetl [on-line]. Muzeum Historii Żydów Polskich. [dostęp 2017-09-14].
  5. a b c Marta Leśniakowska: Architektura w Warszawie 1918–1939. Warszawa: Arkada Pracownia Historii Sztuki, 2006, s. 105. ISBN 83-60350-00-0.
  6. Piotr Majewski: Wojna i kultura. Instytucje kultury polskiej w okupacyjnych realiach Generalnego Gubernatorstwa 1939–1945. Warszawa: Wydawnictwo TRIO, 2005, s. 272. ISBN 83-7436-003-8.
  7. Tomasz Urzykowski. Dramat odciśnięty w posadzce. „Gazeta Stołeczna”, s. 4, 13 października 2016. 
  8. Tadeusz Podgórski: Zwiedzamy Warszawę. Warszawa: Wydawnictwo „Sport i Turystyka”, 1956, s. 297.

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Warszawa outline with districts v4.svg
(c) Mfloryan at pl.wikipedia, CC BY 2.5
Mapa Warszawy - podkład lokalizacyjny
Masovian Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Masovian Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 53.55N
  • S: 50.95 N
  • W: 19.15 E
  • E: 23.25 E
Żydowski Instytut Historyczny wejście główne.jpg
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Żydowski Instytut Historyczny w Warszawie. Wejście główne
Instytut Nauk Judaistycznych i Biblioteka Judaistyczna w Warszawie.jpg
Budynek dawnego Instytutu Nauk Judaistycznych i Głównej Biblioteki Judaistycznej - obecnie Żydowskiego Instytutu Historycznego