Główny Szlak Karpacki

Główny Szlak Karpacki
Ilustracja
Howerla, najwyższy punkt szlaku
Dane szlaku
Państwo

 II Rzeczpospolita

Województwo

śląskie, krakowskie, lwowskie, stanisławowskie

Początek

Ustroń
(w 1939 Ligotka Kameralna)

Przez

Ropica (w 1939), Barania Góra, Babia Góra, Turbacz, Radziejowa, Lackowa, Tarnica, Pikuj, Wielka Sywula, Howerla

Koniec

Stóg lub Żabie lub Hnatasia

Kolor znakowania

czerwony

Długość

750[a] km

Typ

szlak pieszy

Geographylogo.svg
Punkty skrajne:

     szlaku zachodniobeskidzkiego

     szlaku wschodniobeskidzkiego

     zmiany z roku 1939

Praszywa
© Marek i Ewa Wojciechowscy / Trips over Poland, CC BY-SA 3.0
Barania Góra
Babia Góra
Turbacz
Radziejowa
Lackowa
Tarnica
Pikuj
Wielka Sywula
Howerla
Stóg
Skupowa

Główny Szlak Karpacki PTT im. Marszałka Józefa Piłsudskiego – liczący prawdopodobnie około 750 km[a] pieszy szlak turystyczny łączący w okresie międzywojennym Beskid Śląski z Górami Czywczyńskimi. Znakowana na czerwono ścieżka stanowiła najdłuższy ciągły szlak nie tylko ówczesnej Polski, ale i Europy przebiegający wzdłuż całego odcinka polskich Karpat[6].

Pozostałością jego zachodniego fragmentu – częściowo pokrywającą się z trasą pierwowzoru – jest obecnie Główny Szlak Beskidzki kończący się po stronie wschodniej w Wołosatem w pobliżu granicy polsko-ukraińskiej[7]. Powtórzeniem przebiegu Głównego Szlaku Karpackiego na granicznym odcinku biegnącym przez Beskid Niski i Bieszczady Zachodnie jest współcześnie szlak Rzeszów – Grybów (zwany „Karpackim”)[8]. W części wschodniej fragmenty dawnego szlaku głównego pokrywają się z ukraińskimi szlakami Wschodniokarpackim i Zakarpackim[5].

Historia

Główny szlak zachodniobeskidzki

Po raz pierwszy idea połączenia szlaków szczytowych poszczególnych pasm zachodniobeskidzkich w jeden szlak główny została zaprezentowana latem 1923 roku w artykule Kazimierza Sosonowskiego opublikowanym na łamach Przeglądu Sportowego[9]. Pomysł ten został wkrótce przedstawiony Polskiemu Towarzystwu Tatrzańskiemu (PTT), które dzięki decyzjom Komisji do spraw Robót w Górach oraz Zarządu Głównego przystąpiło do jego realizacji[2]. Myślą przewodnią była popularyzacja polskiej turystyki pieszej – poprzez stworzenie szlaku głównego (uzupełnianego szlakami bocznymi i łącznikowymi) i sieci schronisk oddalonych od siebie o jeden dzień wędrówki[10][9]. Jednocześnie zamierzano ograniczyć wpływy prężnie działającej w Beskidach Śląskim i Wysokim (Żywieckim) niemieckiej organizacji Beskidenverein (BV)[11][10][12].

Zgodnie z oryginalnym pomysłem Sosnowskiego główny szlak zachodniobeskidzki liczył ok. 200 km[11] i rozciągał od Ustronia w Beskidzie Śląskim na zachodzie po Krynicę w Beskidzie Sądeckim na wschodzie[9]. Wytyczanie i znakowanie szlaku powierzono poszczególnym oddziałom PTT, przez co działanie to odbywało się w nierównym tempie i na zasadzie wypełniania kolejnych luk w przebiegu trasy[13]. Wielokrotnie dochodziło do niewielkich korekt szlaku, także na skutek zniszczenia ścieżki bądź znaków, niekiedy także w wyniku celowego ich usuwania (zob. wojna na pędzle)[14][15][16][17][18][19].

Zainicjowane w 1924 roku prace szybko posuwały się naprzód, choć początkowo na trasie planowanego szlaku niemalże nie występowały biało-czerwono-białe oznaczenia (wcześniej szlaki znakowano głównie jednym lub dwoma kolorowymi paskami). Wyjątkami były odcinki od Czantorii po Stożek (w Beskidzie Śląskim), z Żabnicy przez Pilsko na przełęcz Glinne (w Beskidzie Żywieckim) oraz z Przehyby do Rytra (w Beskidzie Sądeckim)[11]. W ramach skoordynowanych działań PTT jako pierwsze znakowano odcinki w rejonie Beskidów Sądeckiego[20][21][22] oraz Żywieckiego[11].

Po wykończeniu co do zasady odcinka z Rabki do Krynicy, co nastąpiło w 1927 roku, w „Wierchach” informowano już o wytyczeniu całego głównego szlaku zachodniobeskidzkiego[16][23][24]. Komunikat ten należy jednak postrzegać jako przedwczesny, gdyż w roku 1928 dokonywano jeszcze istotnych uzupełnień przebiegu szlaku – a to między Stożkiem a Baranią Górą w Beskidzie Śląskim oraz pomiędzy Halą Długą a Lubaniem w Gorcach[25]. Pomimo ukończenia tych prac wciąż do wytyczenia pozostawało jeszcze ok. 10–12 km[16], którą to lukę uzupełniono w okolicy Czantorii w kolejnym roku[26]. Podsumowując prace w 1930 roku, PTT w „Wierchach” wskazywało, że stworzenie szlaku „można […] w ogólnych zarysach uważać za ukończone”[27]. Ostateczne połączenie dwóch dłuższych fragmentów nastąpiło jednak dopiero rok później, kiedy Oddział Rabczański PTT wytyczył brakujący, wiodący w Kotlinie Rabczańskiej odcinek szlaku w okolicy Bystrej Podhalańskiej[25].

Główny szlak wschodniobeskidzki

Kiedy prace przy trasowaniu szlaku głównego w Beskidach Zachodnich były już na ukończeniu, z pomysłem wytyczenia podobnego szlaku w części wschodniej wystąpił propagator turystyki na tym terenie Mieczysław Orłowicz. Jego plan przedstawiony międzyoddziałowej Komisji Wschodniokarpackiej PTT w 1926 lub 1927 roku, szybko zyskał jej akceptację[15]. W 1928 roku został zaaprobowany przez Zjazd Delegatów Towarzystwa[16]. W kolejnych latach trwały jeszcze ustalenia co do jego szczegółowego przebiegu[24]. W maju 1930 roku Komisja Wschodniobeskidzka PTT dokonała podziału przypadającego jej terenu pomiędzy poszczególne jednostki Towarzystwa, przyjęła także dokładną trasę szlaku na wschód od Sianek wraz z przypisaniem zadania wytyczenia jego odcinków odpowiednim oddziałom i kołom[28].

Prace znakarskie rozpoczęły się 1931 roku[27] i trwały do roku 1934[29].

Dalsze prace

Historycznie najmniejsze zainteresowanie środowisk turystycznych wzbudzał teren Beskidów Środkowych – Beskidu Niskiego i Bieszczadów Zachodnich. Pasma te postrzegano jako najmniej ciekawe, wobec czego były one słabo zagospodarowane pod względem turystycznym[2][30][31].

Decyzję o przedłużeniu głównego szlaku na wschód od Krynicy podjęto dopiero po ukończeniu zasadniczych działań na zachodzie, w maju 1932 roku[32]. Prace nad odcinkiem środkowym rozpoczęto rok później[33], jednak z uwagi na słabość organizacyjną miejscowych oddziałów PTT nie posuwały się one do przodu zbyt szybko. Dopiero powierzenie zadania oddziałom z Gorlic, Lwowa[2][6][33], a później także z Sanoka[34][35][36], pozwoliło na połączenie dwóch głównych odcinków szlaku[3]. Wytyczenie na terenie tych pasm szlaku głównego nastąpiło raczej jako próba wyznaczenia tranzytowego, najkrótszego połączenia pomiędzy Beskidem Sądeckim a Bieszczadami Wschodnimi[2][30][31]. Zdecydowano się na wytyczenie szlaku niemal w całości wiodącego w utrzymywanym przez państwo pasie drogi granicznej[37].

Po śmierci Józefa Piłsudskiego PTT 23 czerwca 1935 r. podjęło uchwałę, w której szlakowi łączącemu najdalej na wschód i zachód wysunięte łańcuchy górskie w kraju nadano imię zmarłego Naczelnika (w uchwale wskazuje się nazwę „Główny szlak karpacki P. T. T. im. Marszałka Józefa Piłsudskiego“)[6][38]. Jednocześnie wiele wskazuje na to, że w dacie tej szlak nie był jeszcze ukończony, w szczególności niewykończony był prawdopodobnie fragment szlaku mający wieść przez Beskid Niski na wschód od Przełęczy Dukielskiej[39] (75-kilometrowy szlak z Przełęczy Dukielskiej na szczyt Halicza Oddział Lwowski PTT wyznakował przed 31 marca 1936 r.[40], najprawdopodobniej przed końcem 1935 roku[35][6].

Po zmianach granicznych z 1945 roku, kiedy utracono na rzecz Związku Radzieckiego cały odcinek wschodniokarpacki, oraz wskutek zniszczenia szlaku w czasie II wojny światowej, jego trasę na obszarze Beskidów Środkowych i Bieszczadów Zachodnich musiano wytyczać od nowa[1]. Szlak, nazwany później oficjalnie Głównym Szlakiem Beskidzkim, wyznakowano ponownie w latach 1952–1953[41]. Niemniej jego przebieg różnił się od tego z lat 30., gdyż na wyludnionym terenie Beskidu Niskiego oraz Bieszczadów (przesiedlenia ludności ukraińskiej i rusińskiej, Akcja „Wisła”) jego trasę – ze względów politycznych – odsunięto od linii granicznej[7].

Przebieg

Odcinek zachodni

Beskid Śląsko-Morawski i ŚląskiBeskid ŻywieckiGorceBeskid Sądecki
Mapa konturowa Beskidu Śląskiego
Mapa Beskidu Żywieckiego, Małego i Makowskiego z zaznaczoną granicą Polski
Mapa konturowa Gorców
Mapa konturowa Beskidu Sądeckiego

Szlak zachodniobeskidzki rozpoczynał swój bieg w centrum Ustronia w Beskidzie Śląskim, skąd po pętli na Równicę (schronisko PTT) z osiedla Polana wspinał się na Czantorię. Dalej grzbietem granicznym biegł w kierunku południowym ku Stożkowi (ze schroniskiem PTT) i dalej Kyrkawicy. Na tym ostatnim szczycie zmieniał kierunek na wschodni[42]. Biegł dalej przez Kiczory w stronę Baraniej Góry, mijając po drodze schronisko na Przysłopie. Następnie schodził w dolinę Soły, do której docierał w Węgierskiej Górce[43].

Po przekroczeniu rzeki wkraczał w Beskid Żywiecki. Prowadził przez Halę Lipowską na Magurkę, gdzie osiągał granicę państwową. Kolejno wspinał się na Pilsko (Góra Pięciu Kopców; schronisko na Hali Miziowej[44]), pozostawiając wierzchołek po stronie czechosłowackiej[43], a dalej opadał do przełęczy Glinne. Następnie wiódł cały czas pasem granicznym przez Beskid Korbielowski i Jaworzynę. W okolicy przełęczy Głuchaczki i Jałowieckiej szlak prowadził przez terytorium Czechosłowacji, omijając położoną w Beskidzie Makowskim Mędralową[b]. Stamtąd wiódł do schroniska PTT na Markowych Szczawinach, a dalej na Przełęcz Brona i główny wierzchołek Babiej Góry – najwyższego szczytu Beskidów Zachodnich. Z niej przez ramię Policy (schronisko PTT[34]) szlak obniżał się o około 1200 metrów do Kotliny Rabczańskiej (miejscowości Bystra, Jordanów[47], Rabka[48]).

W Rabce szlak ponownie wkraczał w góry – Gorce. Wspinał się na najwyższy w paśmie Turbacz drogą przez Stare Wierchy (schroniska PTT: na Starych Wierchach i na Turbaczu). Dalej prowadził południowo-zachodnim pasmem Lubania – przez Kiczorę[48], Runek, Lubań[49] i Średni Groń – schodząc następnie do Krościenka[50].

Po wejściu w Beskid Sądecki szlak prowadził na Przehybę (schronisko PTT[50]) i najwyższy szczyt pasma, Radziejową. Dalej przecinał w Rytrze dolinę Popradu i ponownie wznosił się o ponad 750 m, by minąwszy Hale Pisaną i Łabowską[50], wspiąć się na Runek i Jaworzynę Krynicką (schronisko PTT). Stamtąd sprowadzał do Krynicy[51].

Odcinek środkowy

Beskid NiskiBieszczady Zachodnie
Mapa konturowa Beskidu Niskiego
Mapa konturowa Bieszczadów Zachodnich

W Krynicy Główny Szlak Karpacki wkraczał w Beskid Niski. Rozpoczynał się tam również odcinek łącznikowy pomiędzy dwoma głównymi: zachodnio- i wschodniobeskidzkim. Z uzdrowiska szlak wiódł w kierunku granicy państwowej, gdzie wznosił się na najwyższą w polskiej części tego pasma Lackową, po czym we wsi Wysowa odbijał na północny wschód[51][52]. Docierał do grzbietu Magury Wątkowskiej, omijając jej najwyższe wzniesienie, przebiegał przez szczyt Polana i wieś Hyrowa. Następnie na południe od Dukli docierał do drogi prowadzącej przez wsie Tylawa i Barwinek na Przełęcz Dukielską. Z niej szlak ponownie biegł granicą polsko-czechosłowacką – z niewielkim odstępstwem w okolicy wsi Czeremcha[53][54]. Dalej prowadził przez Kamień nad Jaśliskami (mijając wierzchołek od południa), Pasikę, Danawę, Średni Garb, Przełęcz Radoszycką aż po Przełęcz Łupkowską[55].

Minąwszy przełęcz, szlak rozpoczynał swój bieg przez Bieszczady Zachodnie. Prowadził kolejno przez Wysoki Groń, Rydoszową, schodził w okolice Solinki, a następnie biegł przez Czerenin, Stryb i Rypi Wierch, z którego opadał około 200 metrów na Przełęcz nad Roztokami[56]. Dalej szlak wciąż prowadził granicznym pasmem wododziałowym – przez Okrąglik, Płaszę, Dziurkowiec, Riabą Skałę, Czoło, Hrubki, Krzemieniec aż po Wielką Rawkę. Tam odbijał na północny zachód, opuszczając granicę polsko-czechosłowacką. Przebiegał przez grzbiet Dział z kulminacją Małej Rawki, skąd po minięciu wsi Wetlina wspinał się na Hnatowe Berdo i Roh w paśmie Połoniny Wetlińskiej. Następnie schodził do Berehów Górnych i ponownie wznosił się na Połoninę Caryńską z kulminacją Kruhłego Wierchu. Przez Ustrzyki Górne prowadził na najwyższy szczyt Bieszczadów Zachodnich Tarnicę, a dalej Halicz i Rozsypaniec, na którym wracał na granicę państwową. Następnie przez Kińczyk Bukowski, Stińską, Rozsypaniec Stiński[57], Opołonek i Piniaszkowy docierał na Przełęcz Użocką w okolicy Sianek[58].

Odcinek wschodni

Bieszczady WschodnieGorganyCzarnohora i Beskidy Huculskie
Mapa konturowa Bieszczadów Wschodnich, Połoniny Równej i Borżawskiej
Mapa konturowa Gorganów
Mapa konturowa Karpat Marmaroskich, Czarnohory i Połonin Hryniawskich

W Siankach rozpoczynał się odcinek szlaku nazywany pierwotnie „wschodniobeskidzkim” – prowadził przez Beskid Wielki do wsi Hnyła, a dalej na Starostynę, Chresty, przełęcz Ruski Put, Wielki Wierch, Dżurowy Żołob, Zełemeny aż po najwyższy szczyt Bieszczadów Wschodnich – Pikuj. Dalej szlak prowadził pasmem granicznym – początkowo w kierunku półnono-wschodnim i wschodnim (przez Wielki Menczył), po czym skręcał na południe i południowy wschód, mijając Przełęcz Tucholską. W okolicy wsi Wyżłów ponownie skręcał na wschód i biegł przez Beskid Wierch aż po Jawornik Wielki. Tam opuszczał granicę państwową, odbijając na północ i dalej na północny wschód[59] w kierunku wsi Ławoczne[c]. Następnie wspinał się na Trościan (schronisko PTT), z którego przez Przysłup sprowadzał do Sławska. Kolejno czerwono znakowany szlak poprowadzono na Wysoki Wierch[63] i Czarną Repę, a dalej wzdłuż granicy państwowej na Przełęcz Toruńską oddzielającą Bieszczady od Gorganów[28][64].

Z Przełęczy Toruńskiej (zwanej wówczas Wyszkowską) przez Załom szlak prowadził na Gorgan Wyszkowski i Jaworową Kiczerę, a stamtąd do doliny rzeki Świcy (schronisko PTT). Dalej wiódł pod Jajko Ilemskie, przez Sywanię Lolińską, na Mołodę i omijając szczyt Jajka Perehińskiego, schodził do doliny potoku Mołody (schronisko PTT). Stamtąd główny szlak wschodniobeskidzki wiódł zboczem Konia Grofeckiego na Grofę i dalej przez Płyśce, Parenkie i Małą Popadię na Wielką Popadię. Z niej znakowany szlak doliną potoku Petros prowadził do schroniska PTT w Jali. Dalej wiódł przez Wysoką i Ihrowiec na najwyższy szczyt pasma – Wielką Sywulę. Następnie przez Ruszczynę (schronisko PTT)[65] schodził w doliny, trawersując Negrowę i Bojaryn[66], po czym wzdłuż potoków Salatruczel i Salatruk prowadził do Rafajłowej. Kolejno biało-czerwono-biały szlak wiódł doliną potoku Doużyniec[67] przez Pikun na Doboszankę i do pobliskiego schroniska PTT. Dalej biegł na Babiny Pohar, przez Mały Gorgan (Gorgan Syniak), Syniak i Chomiak w dolinę Prutca Jabłonickiego. Kolejno szlak prowadził drogą do Jabłonicy, gdzie wkraczał w pasmo Czarnohory[28][68].

Stamtąd też przez garb Mikulinki szlak wiódł do Worochty a dalej przez Kiczerę[68] na Kukul. Następnie przez Foreszczenkę prowadził do schroniska PTT na Zaroślaku. Spod schroniska szlak wspinał się z powrotem na główne pasmo wododziałowe – na Howerlę (najwyższy szczyt polskich Karpat Wschodnich i całego szlaku)[69] – skąd prowadził dalej przez Breskuł, Pożyżewską, Dancerz, Turkuł, Rebra, Munczel, Dzembronię aż po ostatni w paśmie szczyt Pop Iwana. Zgodnie z przyjętymi w 1930 roku planami szlak podążać miał następnie śladem granicy państwowej przez Waskul i Wychid na Stoh (Stóg), gdzie na trójstyku granic polskiej, czechosłowackiej i rumuńskiej przewidziano koniec szlaku z Sianek[28].

Punkty skrajne

Beskidy Huculskie

O ile umiejscowienie zachodniego krańca głównego szlaku zachodniobeskidzkiego w Ustroniu nie budzi wątpliwości, o tyle jednoznaczne ustalenie punktu końcowego na południowym wschodzie nastręcza obecnie znacznych trudności. Według planu przyjętego w 1930 roku przez Komisję Wschodniobeskidzką PTT szlak miał kończyć się na Stogu, dokąd zbiegać miał z Pop Iwana[28]. Taki sam przebieg przytaczał we wspomnieniach opublikowanych w 1988 roku Władysław Midowicz, który w latach 1938–1939 zarządzał obserwatorium na Pop Iwanie[3]. Niepewnym jest jednak, czy i ewentualnie kiedy Główny Szlak Karpacki doprowadzono do Stogu oraz to, czy rzeczywiście szczyt ten stanowił jego punkt końcowy.

W sprawozdaniu Komisji PTT do spraw Robót w Górach za rok 1933 wskazano, że wyznakowano kolorem czerwonym „przedłużenie ku wschodowi szlaku głównego” na odcinku „Turkuł—[…]—Pop Iwan—Szybene—Burkut”[33] – a więc z pominięciem Stogu od północy[d]. Także w wydanym w 1935 roku roczniku 13. „Wierchów” przytaczano, że szlak biegnie „od Cieszyna aż po okolice Burkutu”[6].

Jednocześnie, jak wynika z różnych źródeł, pierwotny plan PTT zakładał wydłużenie w przyszłości szlaku w Górach Czywczyńskich poza Stóg, aż po najdalej na południe wysunięty punkt Polski – tzw. Rozrogi, położone za Hnitesą (Hnatasią)[61][71]. Stamtąd szlak miał jakoby schodzić do Hryniawy[3]. Uzupełnieniem tych planów była budowa niewielkich schronisk pod Kopilaszem, w dolinie Popadyńca i na Bałtagule[72]. Plan ten zarzucono najpóźniej w 1936 roku, kiedy decyzją Ministra Komunikacji w rejonie Hnitesy utworzono tzw. rezerwat turystyczny (obszar wolny od infrastruktury turystycznej)[71][73][74].

Znowelizowany w następstwie tej decyzji projekt zakładał poprowadzenie szlaku głównego granicznym pasmem Gór Czywczyńskich od Stogu aż po Popadię Czywczyńską[e]. Stamtąd doliną Popadyńca (schronisko PTT) planowano sprowadzić szlak na północ do ujścia tegoż potoku do Czarnego Czeremoszu[f]. Po przekroczeniu rzeki chciano wyprowadzić szlak na Babę Ludową w paśmie Połonin Hryniawskich. Stamtąd mijając schronisko PTT na Masnym Prysłupie, Halę Michajłową (najwyższy szczyt pasma), Halę Łukawicę, Ludową oraz schronisko PTT na Skupowej, szlak przez Żmijeński i Krętą miał dotrzeć do swojego punktu docelowego w Żabiem-Słupejce[74][76].

W publikowanym w 1937 roku przewodniku Adama Lenkiewicza wspomina się, że do tamtej chwili szlak nie został wyznaczony „na południe od Popa Iwana, […] w Górach Czywczyńskich”. Niemniej załączona mapa zdaje się potwierdzać doprowadzenie szlaku do Stogu – naniesiono na nią szlak z wiodący z Pop Iwana w kierunku Stogu, który opisano jako „znakowany w terenie / czerwono”[g][70][71]. Jednocześnie w sprawozdaniu Zarządu PTT za okres do marca 1937 roku wskazuje się, że szlak główny kończy się właśnie w Żabiem[79]. Także w Żabiem szlak znajduje swoje zakończenie według publikacji Władysława Krygowskiego z czerwca 1939 roku, choć załączona schematyczna mapa w skali 1:600 000 zdaje się sugerować, że prowadził on z Pop Iwana na Stóg, następnie prawdopodobnie przez kolejne szczyty Kopilasza i Kiernicznego, skąd schodził do Burkutu i dalej wzdłuż Czarnego Czeremoszu prowadził w kierunku Żabiego[31].

Pomimo tego podczas Zjazdu członków PTT w 1938 roku wciąż jeszcze debatowano nad miejscem zakończenia szlaku na wschodzie[80], a rok później ustalono jego ostateczny przebieg „nie do Burkutu, ale aż do Hnitesy”[81]. Nie jest przy tym wiadome, czy wobec mającego nastąpić za niespełna cztery miesiące wybuchu II wojny światowej szlak o takim przebiegu zdołano w rzeczywistości wyznakować.

Zaolzie

Jednocześnie po zajęciu Zaolzia w 1938 roku decyzją władz PTT z maja roku 1939 dokonano korekty przebiegu Głównego Szlaku Karpackiego w taki sposób, by ponownie obejmował on całość Karpat pozostających w granicach Polski. Tym samym zamiast na Kiczorach w pobliżu Stożka odbijać na północ w stronę Czantorii i Ustronia, szlak przeprojektowano trasą czerwonego szlaku czechosłowackiego w kierunku południowo-zachodnim na Girową. Dalej w okolicy Mostów (Przełęcz Jabłonkowska) szlak wchodził w wyodrębniany obecnie Beskid Śląsko-Morawski. Po przekroczeniu potoku Osetnica, wspinał się na Wielki i Mały Połom, gdzie odbijał na północ. Przebiegał przez najwyższą w grzbiecie Ropicę, skąd wiódł na Praszywą[42][82][83]. Swój bieg kończył w okolicy wsi Ligotka Kameralna[h].

Nowo przyłączony odcinek szlaku przebiegał obok szeregu schronisk należących przed 1938 rokiem tak do Klubu Czechosłowackich Turystów, Beskidenverein, jak i do osób prywatnych (te pierwsze przekazano w zarząd organizacjom polskim, głównie PTT). Były to schroniska: na Girowej (PTT), na Skałce (BV), pod Wielkim Połomem (PTT), Kamienna Chata (prywatne), na Sławiczu (dwa – prywatne i BV), na Ropiczce (PTT), pod Kotarzem i na Praszywej (PTT)[83][86][87].

Szlaki wariantowe

Choć zgodnie z założeniem Główny Szlak Karpacki (a wcześniej „zachodniobeskidzki”) miał wieść przez najważniejsze i najciekawsze miejsca w polskich górach, to jednak niekiedy niemożliwym było logiczne połączenie wszystkich odcinków w jeden szlak główny. Dość wcześnie pojawiła się zatem koncepcja uzupełnienia przebiegu szlaku o odcinki wariantowe znakowane biało-niebiesko-biało. Należy zaliczyć do nich okrężny szlak raczański w Beskidzie Żywieckim (z Baraniej Góry przez Zwardoń, Wielką Raczę, Przełęcz Ujsolską na Pilsko – omijający Węgierską Górkę[43][44][88][89]; 1928–1929), szlak podhalański (z Policy przez Żeleźnicę na Stare Wierchy w Gorcach – omijający Jordanów i Rabkę; 1930–1932) oraz szlak pieniński (omijający Krościenko i Przehybę, 1926–1928)[3][50][51]. Ponadto w Bieszczadach Wschodnich wyznakowano wariantowy szlak wiodący pasmem granicznym pomiędzy Jawornikiem Wielkim a Czarną Repą (omijający Sławsko)[59][63][64][90].

Uwagi

  1. ↑ a b Dokładna długość szlaku nie została jednoznacznie wskazana w literaturze. Wartość „niespełna 750 km” podaje Vademecum Górskie Centralnego Ośrodka Turystyki Górskiej PTTK[1]. O szlaku liczącym około 600 km wspominają natomiast jego pomysłodawca Kazimierz Sosnowski[2] oraz biorący aktywny udział w jego wyznaczaniu Władysław Midowicz[3]. Wartość ta wydaje się jednak błędna. Oficjalna długość współczesnego Głównego Szlaku Beskidzkiego kończącego się w pobliżu granicy polsko-ukraińskiej wynosi 519 km[1], podczas gdy liczona w linii prostej odległość z Sianek (położonych tuż za granicą) do Burkutu wynosi ok. 180 km[4]. Według opracowań prywatnych szlak miał liczyć nawet ok. 840 km[5].
  2. ↑ W 1925 roku szlak zachodniobeskidzki poprowadzono przez Mędralową, jednak już w roku 1927 jego trasę przesunięto na skrót omijający szczyt[16][45]. Po zmianach linii granicznej w 1938 teren, przez który przebiegał szlak, przyłączono do Polski[46].
  3. ↑ Pierwotnie planowano, że z Pikuja szlak będzie wiódł do wsi Husne Wyżne, skąd szosą przez Matków, Smorze, Tucholkę i Pławie dotrze na Trościan[28][60]. Początkowo wyznaczono jednak szlak z Pikuja do Klimca w okolicy Przełęczy Tucholskiej, a stamtąd do Tucholki i dalej w kierunku Trościana[61]. W 1933 roku wyznakowano drogę łączącą Pikuj z Jawornikiem Wielkim, na którą przeniesiono następnie biało-czerwono-białe znaki szlaku głównego[62]
  4. ↑ W 1935 szlak czerwony odnowiono na odcinku od Schroniska na Zaroślaku do Pop Iwana[40]. Na mapie dołączonej do „Przewodnika historyczno-turystycznego po Gorganach i Czarnohorze” autorstwa Adama Lenkiewicza z 1937 roku (wydanej na bazie map Wojskowego Instytutu Geograficznego) po minięciu Pop Iwana szlak w kierunku Szybenego opisany jest jako „nieznakowany w terenie”[70].
  5. ↑ Mieczysław Orłowicz w artykule prasowym z marca 1939 r. wskazuje w sposób ogólnikowy, że Główny Szlak Karpacki na terytorium województwa stanisławowskiego został wyznaczony od Klimca aż po Czywczyn[75] – to jest główny szczyt pasma nieznacznie poprzedzający Popadię.
  6. ↑ Znakowany czerwono szlak z Popadii doliną Popadyńca wyznaczono już w roku 1930[27].
  7. ↑ Obejmująca ten sam obszar mapa WIG-u (arkusz Żabie) została wydana w 1933 roku i nie doczekała się już aktualizacji. Na niej czerwony szlak główny kończy się tuż za Howerlą[69]. Szlaku nie notuje również obejmujący wierzchołek Stogu arkusz „Burkut” – został on jednak wydany w 1932 roku i w 1938 roku wznowiono go jako jedynie „częściowo uzupełniony”[77]. Niemniej w żadnym ze sprawozdań z przebiegu robót w górach żaden z oddziałów PTT nie informował o wyznaczeniu szlaku na Stóg – w szczególności Oddział Czarnohorski PTT w Kołomyi wskazywał, że w 1934 roku nie przeprowadził znakowania żadnych nowych szlaków[78].
  8. ↑ W lakonicznych doniesieniach prasowych z epoki jako na punkt końcowy (początkowy) szlaku wskazuje się położone po sąsiedzku wsie Ligotka Kameralna[83][84] oraz Gnojnik[31]. Czechosłowacki czerwony szlak, którego trasą co do zasady poprowadzono przedłużenie Głównego Szlaku Karpackiego, kończył się natomiast przy nieodległej stacji kolejowej Wojkowice[42]. Najprawdopodobniej jednak po wyznaczeniu nowego szlaku czerwonego z Ligotki Kameralnej na Praszywą, kolor ostatniego odcinka dotychczasowego szlaku do Wojkowic zmieniono na zielony[83][85].

Przypisy

  1. ↑ a b c Zofia Wąchocka, Główny Szlak Beskidzki, Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze [dostęp 2022-08-01] [zarchiwizowane z adresu 2022-07-12] (pol.).
  2. ↑ a b c d e Kazimierz Sosnowski, Słowo wstępne, Walery Goetel, Jan Alfred Szczepański (red.), Wierchy 1935 ↓, s. 51–52.
  3. ↑ a b c d e Midowicz 1988 ↓, s. 102.
  4. ↑ Pomiar - 178,5 km, mapy.cz [dostęp 2022-08-01] (pol.).
  5. ↑ a b Adam Rugała, Główny Szlak Beskidzki Wschodniokarpacki, rugala.pl, 13 października 2021 [zarchiwizowane z adresu 2022-04-05] (pol.).
  6. ↑ a b c d e Władysław Krygowski, Kronika | Polskie Towarzystwo Tatrzańskie. — Turystyka. Walery Goetel, Jan Alfred Szczepański (red.), Wierchy 1935 ↓, s. 191–192, 195.
  7. ↑ a b Organ 2021 ↓, s. 127–128.
  8. ↑ Odznaka PTT „Szlak Grybów – Rzeszów”, Polskie Towarzystwo Tatrzańskie [dostęp 2022-08-01] [zarchiwizowane z adresu 2021-05-08] (pol.).
  9. ↑ a b c Kazimierz Sosnowski, Turystyka polska a Beskidy Zachodnie. (Plany zagospodarowania). (Dokończenie). Ferdynand Goetel (red.), „Przegląd Sportowy” (33), Kraków, 15 sierpnia 1923, s. 4–5 (pol.).
  10. ↑ a b Kazimierz Sosnowski, Turystyka polska a Beskidy Zachodnie. (Plany zagospodarowania). Ferdynand Goetel (red.), „Przegląd Sportowy” (29), Kraków, 19 lipca 1923, s. 5 (pol.).
  11. ↑ a b c d Midowicz 1988 ↓, s. 99.
  12. ↑ Kazimierz Sosnowski, Turystyka polska a Beskidy Zachodnie. (Plany zagospodarowania). (Ciąg dalszy). Ferdynand Goetel (red.), „Przegląd Sportowy” (30), Kraków, 26 lipca 1923, s. 4–5 (pol.).
  13. ↑ Organ 2021 ↓, s. 103.
  14. ↑ Władysław Midowicz, Beskidy sprzed ćwierć wieku, Walery Goetel (red.), „Wierchy” (18), Kraków: Polskie Towarzystwo Tatrzańskie, 1948, s. 238–239 (pol.).
  15. ↑ a b Emil Stolfa, Kronika | Polskie Towarzystwo Tatrzańskie, Jan Gwalbert Pawlikowski (red.), Wierchy 1927 ↓, s. 181.
  16. ↑ a b c d e Emil Stolfa, Kronika. | Polskie Towarzystwo Tatrzańskie. Jan Gwalbert Pawlikowski, Walery Goetel (red.), „Wierchy”, Zarząd Główny i Oddział Lwowski Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego (6), Kraków: Gebethner i Wolff, 1928, s. 189–190 (pol.).
  17. ↑ Kazimierz Sosnowski, Kronika | Z krynickich terenów. Nowe szlaki górskie. Jan Gwalbert Pawlikowski, Walery Goetel (red.), Wierchy 1931 ↓, s. 178.
  18. ↑ Sprawozdanie z działalności Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego w Krakowie za okres od 1 IV 1937 r. do 31 XII 1937 r. oraz finansowe za rok 1937, Kraków: Polskie Towarzystwo Tatrzańskie, 1938, s. 25 (pol.).
  19. ↑ Midowicz 1988 ↓, s. 100–101.
  20. ↑ Walery Goetel, Polskie Towarzystwo Tatrzańskie. | Zarząd Główny | Sprawozdanie Komisyi dla robót w górach za rok 1924, Jan Gwalbert Pawlikowski (red.), Wierchy 1925 ↓, s. 296.
  21. ↑ Jerzy Konopacki, Feliks Rapf, Polskie Towarzystwo Tatrzańskie. | Oddziały | Oddział Nowosądecki, „Beskid“, Jan Gwalbert Pawlikowski (red.), Wierchy 1925 ↓, s. 306.
  22. ↑ Emil Stolfa, Jan Czerwiński, Polskie Towarzystwo Tatrzańskie. | Oddziały | Oddział Nowosandecki P. T. T. „Beskid“, Jan Gwalbert Pawlikowski (red.), „Wierchy”, Zarząd Główny i Oddział Lwowski Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego (4), Lwów: Wydawnictwo Altenberga, 1926, s. 218 (pol.).
  23. ↑ Władysław Midowicz, Kronika | Gospodarka turystyczna w Beskidach Zachodnich, Jan Gwalbert Pawlikowski (red.), Wierchy 1927 ↓, s. 154.
  24. ↑ a b Emil Stolfa, Jan Czerwiński, Sprawozdanie Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego z działalności za czas od 1 marca 1928 do 28 lutego 1929 roku. Jan Gwalbert Pawlikowski, Walery Goetel (red.), Wierchy 1929 ↓, s. IV.
  25. ↑ a b Midowicz 1988 ↓, s. 101.
  26. ↑ Emil Stolfa, Jan Czerwiński, Sprawozdanie Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego z działalności za czas od 1 marca 1929 do 28 lutego 1930 roku. Jan Gwalbert Pawlikowski, Walery Goetel (red.), Wierchy 1930 ↓, s. VI.
  27. ↑ a b c Jan Gwalbert Pawlikowski, Walery Goetel (red.), Kronika. | Polskie Towarzystwo Tatrzańskie. | III. Roboty w Górach., Wierchy 1931 ↓, s. XIII-XIV, XVIII.
  28. ↑ a b c d e f Emil Stolfa, Jan Czerwiński, Sprawozdanie Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego z działalności za czas od 1 marca 1930 do 28 lutego 1931 r. Jan Gwalbert Pawlikowski, Walery Goetel (red.), Wierchy 1931 ↓, s. X–XII.
  29. ↑ Midowicz 1988 ↓, s. 101–102.
  30. ↑ a b Stanisław Leszczycki, Zarys antropogeograficzny Łemkowszczyzny, Walery Goetel, Jan Alfred Szczepański (red.), Wierchy 1935 ↓, s. 84.
  31. ↑ a b c d Władysław Krygowski, Gospodarka turystyczna w Karpatach, Kazimierz Pawlewski (red.), Wiadomości Ziem Górskich (7)… 1939 ↓, s. 2–6.
  32. ↑ Sprawozdanie z działalności Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego w Krakowie za okres od 1. IV. 1932 r. do 2. IV. 1933 r., Kraków: Polskie Towarzystwo Tatrzańskie, 1933, s. 12 (pol.).
  33. ↑ a b c Sprawozdanie… 1934 ↓, s. 25.
  34. ↑ a b Władysław Krygowski, Kronika | Polskie Towarzystwo Tatrzańskie. — Turystyka i narciarstwo. Walery Goetel, Jan Alfred Szczepański (red.), Wierchy 1936 ↓, s. 212–213.
  35. ↑ a b Sprawozdanie… 1937 ↓, s. 23.
  36. ↑ Organ 2021 ↓, s. 106–107.
  37. ↑ Organ 2021 ↓, s. 107.
  38. ↑ Sprawozdanie… 1936 ↓, s. 5–6.
  39. ↑ Sprawozdanie… 1936 ↓, s. 12.
  40. ↑ a b Sprawozdanie… 1936 ↓, s. 22.
  41. ↑ Władysław Krygowski, Kronika | Turystyka — taternictwo — ratownictwo, „Wierchy”, Zarząd Główny Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego (22), Kraków: Sport i Turystyka, 1953, s. 238–239 (pol.).
  42. ↑ a b c Mapa topograficzna 1:100 000, arkusz Cieszyn (pas 50, słup 27), Wojskowy Instytut Geograficzny, 1934–1938 (pol.).
  43. ↑ a b c Mapa topograficzna 1:100 000, arkusz Żywiec (pas 50, słup 28), Wojskowy Instytut Geograficzny, 1934–1938 (pol.).
  44. ↑ a b Władysław Midowicz, Kronika | Gospodarka turystyczna w Beskidzie Zachodnim. — 1928/29. Jan Gwalbert Pawlikowski, Walery Goetel (red.), Wierchy 1929 ↓, s. 175.
  45. ↑ Midowicz 1988 ↓, s. 99–101.
  46. ↑ Walery Goetel, Jan Alfred Szczepański (red.), Kronika | Polskie Towarzystwo Tatrzańskie i odzyskane ziemie górskie, Wierchy 1938 ↓, s. 141.
  47. ↑ Mapa topograficzna 1:100 000, arkusz Babia Góra (pas 50, słup 29), Wojskowy Instytut Geograficzny, 1934–1938 (pol.).
  48. ↑ a b Mapa topograficzna 1:100 000, arkusz Rabka (pas 50, słup 30), Wojskowy Instytut Geograficzny, 1934 (pol.).
  49. ↑ Mapa topograficzna 1:100 000, arkusz Zakopane (pas 51, słup 30), Wojskowy Instytut Geograficzny, 1934–1938 (pol.).
  50. ↑ a b c d Mapa topograficzna 1:100 000, arkusz Szczawnica (pas 51, słup 31), Wojskowy Instytut Geograficzny, 1936–1938 (pol.).
  51. ↑ a b c Mapa topograficzna 1:100 000, arkusz Krynica (pas 51, słup 32), Wojskowy Instytut Geograficzny, 1936–1938 (pol.).
  52. ↑ Mapa topograficzna 1:100 000, arkusz Gorlice (pas 50, słup 32), Wojskowy Instytut Geograficzny, 1937 (pol.).
  53. ↑ Mapa topograficzna 1:100 000, arkusz Jasło (pas 50, słup 33), Wojskowy Instytut Geograficzny, 1938 (pol.).
  54. ↑ Mapa topograficzna 1:100 000, arkusz Jaśliska (pas 51, słup 33), Wojskowy Instytut Geograficzny, 1938 (pol.).
  55. ↑ Mapa topograficzna 1:100 000, arkusz Lesko (pas 51, słup 34), Wojskowy Instytut Geograficzny, 1938 (pol.).
  56. ↑ Mapa topograficzna 1:100 000, arkusz Łupków (pas 52, słup 34), Wojskowy Instytut Geograficzny, 1938 (pol.).
  57. ↑ Mapa topograficzna 1:100 000, arkusz Dźwiniacz Górny (pas 52, słup 35), Wojskowy Instytut Geograficzny, 1937 (pol.).
  58. ↑ Mapa topograficzna 1:100 000, arkusz Turka (pas 52, słup 36), Wojskowy Instytut Geograficzny, 1937 (pol.).
  59. ↑ a b Mapa topograficzna 1:100 000, arkusz Pikuj (pas 53, słup 36), Wojskowy Instytut Geograficzny, 1937 (pol.).
  60. ↑ Emil Stolfa, Jan Czerwiński, Sprawozdanie Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego z działalności za czas od 1 kwietnia 1931 do 31 marca 1932 roku. Jan Gwalbert Pawlikowski, Walery Goetel (red.), „Wierchy”, Zarząd Główny i Oddział Lwowski Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego (10), Kraków: Gebethner i Wolff, 1932, s. XI (pol.).
  61. ↑ a b Gąsiorowski 1933b ↓, s. 485.
  62. ↑ Gąsiorowski 1933a ↓, s. 167, 169.
  63. ↑ a b Mapa topograficzna 1:100 000, arkusz Sławsko (pas 53, słup 37), Wojskowy Instytut Geograficzny, 1937 (pol.).
  64. ↑ a b Mapa topograficzna 1:100 000, arkusz Seneczów (pas 54, słup 37), Wojskowy Instytut Geograficzny, 1937 (pol.).
  65. ↑ Władysław Krygowski, Kronika | Polskie Towarzystwo Tatrzańskie: Refleksje — fakty — zadania, Walery Goetel, Jan Alfred Szczepański (red.), Wierchy 1938 ↓, s. 151.
  66. ↑ Mapa topograficzna 1:100 000, arkusz Porohy (pas 54, słup 38), Wojskowy Instytut Geograficzny, 1935 (pol.).
  67. ↑ Mapa topograficzna 1:100 000, arkusz Rafajłowa (pas 55, słup 38), Wojskowy Instytut Geograficzny, 1935 (pol.).
  68. ↑ a b Mapa topograficzna 1:100 000, arkusz Mikuliczyn (pas 55, słup 39), Wojskowy Instytut Geograficzny, 1933 (pol.).
  69. ↑ a b Mapa topograficzna 1:100 000, arkusz Żabie (pas 56, słup 39), Wojskowy Instytut Geograficzny, 1933 (pol.).
  70. ↑ a b Józef Moszczeński (red.), Mapa Czarnohora do Przewodnika historyczno-turystycznego Szlakiem II Brygady Legionów Polskich w Karpatach Wschodnich, skala 1:100 000, Warszawa: Zakłady Graficzne J. Hurwicz, 1937 (pol.).
  71. ↑ a b c Lenkiewicz i Niedenthal 1937 ↓, s. 284.
  72. ↑ Stanisław Garztecki (red.), 8 nowych schronisk w Karpatach, „Wiadomości Turystyczne”, rok V (12), 15 czerwca 1935, s. 4 (pol.).
  73. ↑ Witold Mileski, Kronika | Ochrona przyrody, Walery Goetel, Jan Alfred Szczepański (red.), Wierchy 1936 ↓, s. 212.
  74. ↑ a b Stanisław Garztecki (red.), Nowy rezerwat na Huculszczyźnie, „Wiadomości Turystyczne”, rok VI (7), 1 kwietnia 1936, s. 8 (pol.).
  75. ↑ Mieczysław Orłowicz, Ograniczenia w strefie nadgranicznej (5), Kazimierz Saysse-Tobiczyk, Adam Zieliński (red.), „Jedziemy” (7), Wydawnictwo Ligi Popierania Turystyki, 5 marca 1939, s. 6 (pol.).
  76. ↑ Lenkiewicz i Niedenthal 1937 ↓, s. 284–285, 319.
  77. ↑ Mapa topograficzna 1:100 000, arkusz Burkut (pas 57, słup 39), Wojskowy Instytut Geograficzny, 1932–1938 (pol.).
  78. ↑ Sprawozdanie z działalności Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego w Krakowie za okres od 1. IV. 1934 r. do 31. III. 1935 r. oraz finansowe za rok 1934., Kraków: Polskie Towarzystwo Tatrzańskie, 1935, s. 52 (pol.).
  79. ↑ Sprawozdanie… 1937 ↓, s. 21.
  80. ↑ Sprawozdanie… 1939 ↓, s. 11.
  81. ↑ Sprawozdanie… 1939 ↓, s. 36.
  82. ↑ Kazimierz Pawlewski, Z działalności Polskiego T-wa Tatrzańskiego, Kazimierz Pawlewski (red.), Wiadomości Ziem Górskich (6) 1939 ↓, s. 2–6.
  83. ↑ a b c d Mieczysław Orłowicz, Wrażenia z Beskidów Jabłonkowskich (Dokończenie), Kazimierz Saysse-Tobiczyk, Adam Zieliński (red.), „Jedziemy” (21), Wydawnictwo Ligi Popierania Turystyki, 11 czerwca 1939, s. 7 (pol.).
  84. ↑ Zbigniew Tokarski, Ważniejsze wydarzenia turystyczne w drugim kwartale 1939 r, Stanisław Leszczycki (red.), „Turyzm Polski”, rok II (7–8), Kraków: Studium Turyzmu Uniwersytetu Jagiellońskiego, lipiec 1939, s. 137 (pol.).
  85. ↑ Julian Żukowski, Polskie schroniska turystyczne w zachodniej części Beskidów ślqskich, Kazimierz Pawlewski (red.), „Wiadomości Ziem Górskich”, 1 lipca 1939, s. 17–18 (pol.).
  86. ↑ Mieczysław Orłowicz, Wrażenia z Beskidów Jabłonkowskich, Kazimierz Saysse-Tobiczyk, Adam Zieliński (red.), „Jedziemy” (19), Wydawnictwo Ligi Popierania Turystyki, 28 maja 1939, s. 6–7 (pol.).
  87. ↑ Mieczysław Orłowicz, Wrażenia z Beskidów Jabłonkowskich (2), Kazimierz Saysse-Tobiczyk, Adam Zieliński (red.), „Jedziemy” (20), Wydawnictwo Ligi Popierania Turystyki, 4 czerwca 1939, s. 6–7 (pol.).
  88. ↑ Mapa topograficzna 1:100 000, arkusz Ujsoły (pas 51, słup 28), Wojskowy Instytut Geograficzny, 1938 (pol.).
  89. ↑ Jan Gwalbert Pawlikowski, Walery Goetel (red.), Sprawozdania oddziałów, kół i sekcyj Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego z działalności za rok 1929 | Oddział Babiogórski w Żywcu | Koło w Białej przy Oddziale Babiogórskim., Wierchy 1930 ↓, s. LXIX.
  90. ↑ Gąsiorowski 1933a ↓, s. 213.

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Poland (1939) location map.png
(c) Lukasb1992 z polskiej Wikipedii, CC BY-SA 3.0
Mapa lokalizacyjna Polski — 1939 (marzec – wrzesień).
Beskid Sądecki POL.png
Mapa Beskidu Sądeckiego
Mapa Bieszczadów Wschodnich.png
Mapa topograficzna Bieszczadów Wschodnich (w tym Beskidy Skolskie, Schidnie Beskydy), częściowo obejmująca też pasma Połoniny Równej i Połoniny Borżawy.
Mapa Gorganów.png
Mapa topograficzna Gorganów
Mapa Marmaroszy.png
Mapa topograficzna (lokalizacyjna) obejmująca swoim zasięgiem Czarnohorę, Połoniny Hryniawskie (Hryniawy), Góry Jałowiczorskie (Jałowiczory) oraz Karpaty Marmaroskie (Marmarosze, w tym Góry Rachowskie i Czywczyńskie, Czywczyny)
Flag of Poland (1928–1980).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Flag of Poland (1927–1980).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Bieszczadzki Park Narodowy - Tarnica.JPG
Autor: SkyMaja, Licencja: CC BY-SA 4.0
Widok na Tarnicę z Szerokiego Wierchu
ButtonRed.svg
Another color for the “ButtonColor.svg” series with black outlines and specular highlight in the center: ButtonRed.svg, ButtonOrange.svg, ButtonYellow.svg, ButtonGreen.svg, ButtonBlue.svg, ButtonViolet.svg, ButtonWhite.svg, ButtonGray.svg, ButtonBlack.svg.
Beskid Żywiecki, Mały, Makowski.png
Mapa Beskidu Żywieckiego, Beskidu Małego i Beskidu Makowskiego
Mapa Bieszczadów.png
Mapa Bieszczadów
Babia Góra BW28-2.JPG
Autor: Jerzy Opioła, Licencja: CC BY-SA 4.0
Babia Góra (z ośnieżonym szczytem), pod nią Luboń Wielki. Widok z Ćwilina
Prašivá, pohled z věže Pivovaru Radegast.jpg
Autor: Palickap, Licencja: CC BY-SA 4.0
Prašivá, Moravskoslezské Beskydy, pohled z věže Pivovaru Radegast v Nošovicích.
Beskid Śląski POL.png
Autor: ToSter, Licencja: CC BY-SA 3.0
Mapa Beskidu Śląskiego i Beskidu Śląsko-Morawskiego, z mapą lokalizacyjną Polski
Mapa Gorców.png
Mapa lokalizacyjna (topograficzna) Gorców.
Kokhan (6).JPG
Autor: MSha, Licencja: CC BY-SA 4.0
с. Кохан (Верховинський р-н), вдалині - хр. Кринта-Скупова (Гринявські гори). Гора Скупова ліворуч.
ButtonWhite.svg
Another color for the “ButtonColor.svg” series with black outlines and specular highlight in the center: ButtonRed.svg, ButtonOrange.svg, ButtonYellow.svg, ButtonGreen.svg, ButtonBlue.svg, ButtonViolet.svg, ButtonWhite.svg, ButtonGray.svg, ButtonBlack.svg.
Stih marmaroskiy.jpg
Autor: Kolyan ilia, Licencja: CC BY-SA 4.0
Гора Стіг (1650 м.н.р.м) розташована на межі України та Румунії. Навкруг гори проходить ґрунтова дорога. Під горою на західному схилі є джерела питної води
Turbacz a6.jpg
Autor: Jerzy Opioła, Licencja: CC BY-SA 3.0
Turbacz i Hala Długa
Тур на шляху до Говерли.jpg
Autor: Nata Mostova, Licencja: CC BY-SA 4.0
This is a photo of a natural heritage site in Ukraine, id: 21-212-5018
Beskid Niski mapa.png
Mapa Beskidu Niskiego
ButtonGray.svg
Another color for the “ButtonColor.svg” series with black outlines and specular highlight in the center: ButtonRed.svg, ButtonOrange.svg, ButtonYellow.svg, ButtonGreen.svg, ButtonBlue.svg, ButtonViolet.svg, ButtonWhite.svg, ButtonGray.svg, ButtonBlack.svg.
Sywula 01.jpg
Autor: Tomasz Kuran aka Meteor2017, Licencja: CC BY 2.5
Sywula - najwyższy szczyt Gorganów.
DEN 6586.jpg
Autor: DenisNorma, Licencja: CC BY-SA 4.0
Hora Pikuy
Говерла та Чорногірський масив.jpg
Autor: Nata Mostova, Licencja: CC BY-SA 4.0
This is a photo of a natural heritage site in Ukraine, id: 21-212-5018
Barania Gora 15.jpg
© Marek i Ewa Wojciechowscy / Trips over Poland, CC BY-SA 3.0
Barania Gora in Beskid Slaski (Poland)