Głowaczów

Głowaczów

wieś
Kościół św. Wawrzyńca w Głowaczowie
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	kozienicki
Gmina	Głowaczów
Liczba ludności (2011)	845[1][2]
Strefa numeracyjna	48
Kod pocztowy	26-903[3]
Tablice rejestracyjne	WKZ
SIMC	0619366[4]
Położenie na mapie gminy Głowaczów Głowaczów
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Głowaczów
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Głowaczów
Położenie na mapie powiatu kozienickiego Głowaczów
51°37′27″N 21°19′02″E/51,624167 21,317222

Głowaczów – wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie kozienickim, w gminie Głowaczów^[4][5].

Wieś jest siedzibą gminy Głowaczów oraz parafii św. Wawrzyńca^[6]. Dawniej miasto^[7].

Głowaczów znajduje się na Mazowszu na terenie historycznego Zapilicza. Uzyskał lokację miejską od założenia w 1445 roku^[7], zdegradowany w 1869 roku^[8]. Do 1949 roku siedziba gminy Mariampol. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa radomskiego.

Położenie

Miejscowość leży nad rzeką Radomką^[7][9] na trasie między Warką a Kozienicami, otoczona Puszczą Kozienicką i Puszczą Stromecką. Krzyżuje się tu droga krajowa nr 48 z drogą wojewódzką 730. Przez Głowaczów przebiega pieszy szlak im. Witaliusza Demczuka. Głowaczewo położone było w drugiej połowie XVI wieku w powiecie wareckim ziemi czerskiej województwa mazowieckiego^[10].

Historia

Na początku XX w. prowadzone były prace archeologiczne m.in. „Na Trawce” koło młyna, które ujawniły pozostałości po pogańskim cmentarzysku (kultura Przeworska) z I i II w. p.n.e.

Miasto Głowaczów zostało założone w 1445 przez Sędziwoja Głowacza Leżeńskiego^[7] herbu Nałęcz, na gruntach wsi Leżenice, za zezwoleniem księcia mazowieckiego Bolesława, na prawie chełmińskim. Wraz z miastem powstał kościół i parafia rzymskokatolicka^[11]. Głowaczów był ośrodkiem garncarstwa, w którym wywarzane były przede wszystkim siwaki^[12]. Mieszkańcy zajmowali się również handlem i tkactwem^[7].

Kolejnymi dziedzicami Głowaczowa byli Leżeńscy, Wieszczyńscy i Boscy^[7] wraz z rodziną Ostrorogów^[13][14].

W 1576 roku w Głowaczowie przebywał król Stefan Batory, który zatrzymał się w mieście jadąc do Radomia by potwierdzić przywileje dla szlachty^[15].

Głowaczów utracił prawa miejskie w 1869 roku^[16]. Kiedy przestał być miastem został przyłączony do Gminy Lipa^[17].

W drugiej połowie XVII w. w Głowaczowie zaczęli osiedlać się Żydzi^[18], a w następnym stuleciu powstała samodzielna gmina wyznaniowa^[19]. W 1827 w 64 domach mieszkało 490 ludzi, w 1861 w 98 domach 3934 (z czego 396 Żydów), zaś pod koniec tamtego stulecia w 121 domach 1424 mieszkańców. W bitwie pod Lipą koło Głowaczowa 15 lutego 1864 poniósł klęskę oddział powstańczy „Dzieci Warszawy” pod dowództwem por. Pawła Gąsowskiego^[20]. W 1899 r. powstała synagoga, wcześniej istniał już żydowski cmentarz. W 1921 r. było 2271 mieszkańców^[21].

We wrześniu 1939 toczyły się tu walki oddziałów osłaniających wycofującą się za Wisłę armię „Prusy”. 10 września 1939 roku odbyła się Bitwa o Głowaczów, w której walczyła 13 Kresowa Dywizja Piechoty wspomagana przez 1 Batalion Czołgów Lekkich^[22]. Podczas bitwy zniszczono przynajmniej dwa niemieckie czołgi, a w rezultacie walk Niemcy wycofali się za Radomkę^[22][23]. Głowaczów został poważnie zniszczony podczas kampanii wrześniowej^[24]. Pewną liczbę Żydów z Głowaczowa wywieziono do obozów pracy w dystrykcie lubelskim w 1940 r^[25]. Wiosną 1940 mieszkańcy Głowaczowa, a więc i Żydzi, zostali wysiedleni w związku z budową poligonu lotniczego w okolicy. Żydów przeniesiono na nieużytki między Jasieńcem a Mariampolem, gdzie żyli w prowizorycznych budach z dykty, blachy itp.^[26]. Rozlokowanie przesiedleńców odbyło się przy udziale i wedle wskazań Naczelnej Rady Starszych z Radomia^[27]. W drugiej połowie sierpnia 1942 r. Żydów z Głowaczowa przeniesiono do getta w Kozienicach^[28], skąd zostali później wywiezieni do Treblinki, gdzie ich wymordowano.

W 1949 została utworzona Gmina Głowaczów z siedzibą w Głowaczowie^[29]. Wcześniej Głowaczów był siedzibą Gminy Mariampol^[30][31].

Religia

Od 1390 roku w Leżenicach istniał pierwotny drewniany kościół wraz z parafią, wybudowany staraniem Jana Głowacza Leżeńskiego. W 1445 r., gdy powstało miasto, powstała jako druga parafia Głowaczów oraz kościół pw. św. Wawrzyńca. Parafia Leżenice przetrwała do 1621 roku w dekanacie zwoleńskim. Obydwa kościoły zostały zniszczone przez Szwedów. W roku 1675 został wybudowany nowy kościół, ufundowany przez biskupa Tomasza Leżeńskiego. Świątynia ta przetrwała do 1944 r., kiedy to została wysadzona w powietrze przez Niemców^[32].

Obecny kościół został wybudowany w latach 1956–1966 według projektu Władysława Pieńkowskiego. Świątynia jest przejawem szukania stylu narodowego w architekturze. Budowniczym kościoła był ks. Stanisław Sikorski^[32].

Obecny cmentarz parafialny w Głowaczowie pochodzi z pierwszej połowy XIX wieku^[33].

Parafia św. Wawrzyńca jest siedzibą dekanatu głowaczowskiego, należącego do diecezji radomskiej^[34].

Zabytki

Do rejestru zabytków nieruchomych wpisany jest parafialny cmentarz rzymskokatolicki (najstarsza część, z nagrobkami) 1 poł. XIX, nr rej.: A-1243 z 6.05.2014^[35].

Znane osoby powiązane z Głowaczowem

• Sędziwoj Głowacz Leżeński – rycerz księcia Witolda, założyciel Głowaczowa
• Biskup Tomasz Leżeński – fundator kościoła w Głowaczowie w roku 1675
• Błogosławiony ksiądz Władysław Miegoń – wikariusz parafii Głowaczów 1916–1917, oficer Marynarki Wojennej, uczestnik wojny polsko-bolszewickiej i II wojny światowej, kawaler Orderu Virtuti Militari
• Faustyn Piasek – ur. w Głowaczowie, artysta, twórca trójdźwiękowej metody nauki śpiewu, działacz patriotyczny, zasłużony działacz w Płocku
• Walenty Parat – oficer Wojska Polskiego, dowódca w zwycięskiej Bitwy o Głowaczów
• Tadeusz Chojko – ur. w Głowaczowie, żołnierz Szarych Szeregów, porucznik Armii Krajowej, powstaniec warszawski
• Stanisław Sikorski – ksiądz, infułat, oficer AK, proboszcz w Głowaczowie w latach 1951–1972, budowniczy kościoła, kawaler Orderu Virtuti Militari
• Wiktoryn Budziszewski – proboszcz w parafii Głowaczów w latach 1907-1940, działacz społeczny, założyciel Banku Spółdzielczego w Głowaczowie, działacz i sponsor Ochotniczej Straży Pożarnej w Głowaczowie
• Dorota Kwaśniewska – polska polityk, nauczyciel, posłanka na Sejm IV kadencji
• Rafał Wolski – pochodzący z Głowaczowa i wychowany w Głowaczowie piłkarz, reprezentant Polski

Ważniejsze obiekty

• Urząd Gminy Głowaczów
• Kościół św. Wawrzyńca w Głowaczowie, wybudowany w 1966 r.
• Cmentarz parafialny w Głowaczowie
• Cmentarz żydowski w Głowaczowie, założony w XVIII wieku
• Bank Spółdzielczy w Głowaczowie, założony w 1910 r.^[36]
• Ochotnicza Straż Pożarna w Głowaczowie, założona w 1896 r.
• Obelisk poświęcony Józefowi Piłsudskiemu, znajdujący się na skwerku jego imienia^[37][38], którego realizatorem był Jacek Michał Szpak
• Kopiec Józefa Piłsudskiego, jeden z siedmiu w Polsce, usypany w 1935 roku po śmierci marszałka przez mieszkańców Głowaczowa^[39]
• Pomnik upamiętniający śmierć żołnierzy i ludności cywilnej podczas II wojny światowej na terenie gminy Głowaczów^[40]
• Stadion sportowy z dwoma boiskami, szatniami i siedzibą klubu KS Legion Głowaczów

Oświata

Dokumenty wymieniają szkołę elementarną działającą w Głowaczowie w roku 1827^[41].

Obecnie na terenie Głowaczowa działają^[42]:

• Publiczna Szkoła Podstawowa w Głowaczowie im. Tadeusza Kościuszki
• Niepubliczne Liceum dla dorosłych w Głowaczowie

Wcześniej istniało Publiczne Gimnazjum w Głowaczowie im. Jana Pawła II.

Sport

Na terenie Głowaczowa działają^[43]:

• KS Legion Głowaczów (Klub Sportowy Legion Głowaczów)^[44] – klub piłkarski z siedzibą w Głowaczowie, założony w 1954^[44] roku z inicjatywy mieszkańca Głowaczowa – Euzebiusza Małaśnickiego, który był jego zawodnikiem. Legion obecnie jest klubem tylko piłkarskim, jednak w przeszłości istniało wiele sekcji min. szermierka. Najwyższą ligą w jakiej znajdował się klub to klasa okręgowa^[45],
• UKS Jastrząb Głowaczów – klub piłkarski założony w 2000 roku, przez Krzysztofa Wolskiego, trenera i jednocześnie prezesa klubu^[46]. Do największych sukcesów klubu należą: zajęcie 7 miejsca w finale krajowym Turnieju Marka Wielgusa w 2003 roku oraz zajęcie 2 miejsca w półfinale krajowym w 2004 roku. Wychowankiem UKS Jastrząb Głowaczów jest reprezentant Polski Rafał Wolski^[46].

Galeria zdjęć

• 

  Budynek Urzędu Gminy Głowaczów

• 

  Pomnik poświęcony Józefowi Piłsudskiemu

• 

  Kopiec pamięci Józefa Piłsudskiego

• 

  Trybuny boiska KS Legion Głowaczów

• 

  Radomka – widok z mostu DK48

• 

  (c) Rafał T / fotopolska.eu, CC BY-SA 3.0

  Dom wybudowany po wojnie

• 

  Figura Chrystusa w parku

• 

  Skwer na rynku w Głowaczowie jesienią

Przypisy

Bibliografia

• Księga adresowa Polski (wraz z W.M. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej Warszawa 1928 s. 219
• Mapa WIG Białobrzegi Pas 42 Słup 32 Warszawa 1937
• Czesław Tadeusz Zwolski Walki obronne na ziemi radomskiej w 1939 roku: artykuły i szkice historyczne Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Radomiu Radom 1983
• Antoni Lipiec. Getto w Głowaczowie. „Radomir”, s. 58-60, 1987. 
• Krzysztof Reczek, Mieczysław Kurowski: Gmina Głowaczów. Renata Maj. Kozienice: DTPsystem, czerwiec 2005. ISBN 83-917680-5-8.
• Głowaczów. W: Danuta Lucyna Delekta, Krzysztof Zając: Tradycja Mazowsza – powiat kozienicki. Przewodnik subiektywny. Warszawa: Mazowieckie Centrum Kultury i Sztuki, 2010, s. 64-66.
• J. Mühlberger: Białobrzegi i Głowaczów. 1903.
• Dokument, w którym Krzysztof Leżeński, donuje bratu Marianowi dobra dziedziczne w mieście Głowaczowie oraz wsie Leżenice i Chodkowa (powiat warecki). Warszawa: 1630-06-12.
• Głowaczów. Kartoteka powiatu wareckiego w średniowieczu. Kartoteka Słownika historyczno-geograficznego Mazowsza w średniowieczu.. Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk.
• Oskar Kolberg Dzieła wszystkie – Radomskie część I. Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Wrocław-Poznań (1887)

Linki zewnętrzne

• Głowaczów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 608 .
• Gmina Głowaczów