Głowaczek białolicy

Głowaczek białolicy
	Tricholaema leucomelas
	(Boddaert, 1783)
	© Hans Hillewaert, CC BY-SA 4.0
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	dzięciołowe
Podrząd	dzięciołowce
Nadrodzina	Ramphastoidea
Rodzina	tukanowate
Podrodzina	wąsale
Plemię	Lybiini
Rodzaj	Tricholaema
Gatunek	głowaczek białolicy
Synonimy
	Bucco leucomelas Boddaert, 1783; Lybius leucomelas (Boddaert, 1783); Notopogonius leucomelas (Boddaert, 1783);
	Bucco leucomelas Boddaert, 1783; Lybius leucomelas (Boddaert, 1783); Notopogonius leucomelas (Boddaert, 1783);
Podgatunki
	T. l. centralis (Roberts, 1932); T. l. affinis (Shelley, 1880); T. l. leucomelas (Boddaert, 1783);
	T. l. centralis (Roberts, 1932); T. l. affinis (Shelley, 1880); T. l. leucomelas (Boddaert, 1783);
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski

Głowaczek białolicy^[4] (Tricholaema leucomelas) – gatunek małego ptaka z rodziny tukanowatych (Ramphastidae), podrodziny wąsali (Lybiinae). Występuje w południowej części Afryki. Nie jest zagrożony wyginięciem.

Taksonomia

Nazwę zgodną z zasadami nazewnictwa binominalnego ustalił Pieter Boddaert w 1783. Holotyp pochodził z Przylądka Dobrej Nadziei (RPA). Boddaert przydzielił głowaczkowi białolicemu nazwę Bucco leucomelas^[5]^[6]. Obecnie (2021) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) umieszcza ptaka w rodzaju Tricholaema^[7]; niektórzy autorzy umieszczają go w rodzaju Notopogonius^[8]. Głowaczek białolicy jest blisko spokrewniony z głowaczkiem białogardłym (T. diademata) i plamistym (T. frontata), z którym niekiedy krzyżuje się w Zambii^[5]. IOC wyróżnia 3 podgatunki^[7].

Podgatunki i zasięg występowania

IOC wyróżnia następujące podgatunki^[7]:

T. leucomelas centralis – Angola po zachodnie Zimbabwe na południe po południową Namibię i północną RPA
T. leucomelas affinis – wschodnie Zimbabwe, południowo-zachodni Mozambik i północno-wschodnia RPA
T. leucomelas leucomelas – południowa RPA

Morfologia

Głowa głowaczka białolicego

Długość ciała wynosi około 16^[9]–17 cm, masa ciała: 23–45 g^[5]. Dziób mierzy w przybliżeniu 2 cm, skrzydło – 8,4 cm, ogon – 5 cm, skok – 2,2 cm. Nie występuje dymorfizm płciowy. Czoło jest czerwone. Charakterystyczna brew przechodzi z barwy żółtej z przodu po białą dalej w tył. Zarówno na czarnym grzbiecie jak i czarnych pokrywach skrzydłowych występują owalne, siarkowożółte plamy. Zarówno kuper jak i pokrywy nadogonowe są niemal całkowicie żółte. Czarne barkówki i wewnętrzne lotki II rzędu posiadają żółte krawędzie. Reszta piór skrzydeł wraz ze sterówkami czarnobrązowa z siarkowożółtowymi obrzeżeniami. Przez oko i pokrywy uszne przebiega czarny pas, pod którym od żuchwy w tył ciągnie się kolejny, biały. Broda i gardło czarne. Pozostałą część spodu ciała wraz ze spodnią stroną skrzydła porastają pióra białe; jedynie na bokach ciała i pokrywach podogonowych można dostrzec kilka białych pasków. Tęczówka brązowa, dziób (z wystającą w dół krawędzią górnej szczęki pod koniec, patrz: rycina po lewej) czarny, nogi i stopy szaroczarne^[9].

Ekologia

Środowiskiem życia głowaczka białolicego są zadrzewione obszary z akacjami i przedstawicielami Baikiaea^[5], ogółem półpustynna sawanna. W XX wieku skolonizował także obszary trawiaste, fynbos, sady i podmiejskie ogrody, głównie dzięki introdukcji obcych gatunków (w tym właśnie akacji). T. leucomelas to gatunek wszystkożerny. Zjada zarówno owoce, np. figowców, Boscia, sumaków, Euclea, daktylowca nagiętego, jabłka, nektar, płatki Homeria pallida i torebki nasienne introdukowanego perełkowca japońskiego, a prócz tego także owady^[10]. Przebywa samotnie, rzadziej w parach. Wydaje z siebie donośne, dzwoniące i daleko się niosące wołanie: puu–puu–puup, najczęściej nad ranem^[10]. Niekiedy głowaczki białolice wyganiają z komór lęgowych tkacze, a następnie śpią w nich nawet w 8 osobników^[11].

Lęgi

Okres lęgowy trwa od sierpnia do kwietnia w RPA^[10]; w Angoli od września do czerwca^[5]. Zarówno samiec jak i samica wspólnie wydłubują dziuplę w spodniej części martwego konaru, w której następnie zakładają gniazdo. Używają np. akacji, wilczomleczy, kokerboomu, głożyny, wierzb. W zniesieniu 2–4 jaja^[10], mierzące blisko 23 na 15 mm^[9]. Oba ptaki z pary wysiadują jaja przez 12–18 dni. Młode mogą pozostać w gnieździe jeszcze przez 35 dni; karmią je oboje rodzice^[10].

Status zagrożenia

IUCN uznaje głowaczka białolicego za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988. Liczebność populacji nie została oszacowana, ale ptak ten opisywany jest jako pospolity w większości zasięgu występowania. Trend populacji jest uznawany przez BirdLife International za rosnący. Sadzenie drzew pozwoliło temu gatunkowi rozszerzyć zasięg występowania w kierunku południowo-zachodnim^[12].

Przypisy

↑ Tricholaema leucomelas, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
↑ ^a ^b D. Lepage: Acacia Pied Barbet Tricholaema leucomelas. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2022-01-02]. (ang.).
↑ Tricholaema leucomelas, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).
↑ Systematyka i nazewnictwo polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Lybiini Sibley & Ahlquist, 1985 (Wersja: 2021-01-16). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-07-19].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Short, L.L. & Horne, J.F.M.: Acacia Pied Barbet (Tricholaema leucomelas). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.) (2014). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2002. [zarchiwizowane z tego adresu (7 listopada 2015)].
↑ P.P. Boddaert P.P., Table des planches enluminéez d'histoire naturelle de M. D'Aubenton, Utrecht 1783, s. 43 (fr. • łac.).
↑ ^a ^b ^c F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v11.2). [dostęp 2021-07-19]. (ang.).
↑ Robert G. Moyle. Phylogenetics of barbets (Aves: Piciformes) based on nuclear and mitochondrial DNA sequence data. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 30 (1), s. 187–200, 2004. DOI: 10.1016/S1055-7903(03)00179-9. (ang.).
↑ ^a ^b ^c Arthur C. Stark & W. L. Sclater (ilustracje): The Birds of South Africa. 1903. s. 160–162.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Tricholaema leucomelas (Acacia pied barbet, Pied barbet). Biodiversity Explorer. [dostęp 2019-12-10].
↑ Robert L. Thomson: Extreme associations: the Sociable Weaver – Pygmy Falcon system of the Kalahari. Tswalu Kalahari Project, 15 lutego 2013.
↑ Species factsheet: Tricholaema leucomelas. BirdLife International, 2021. [dostęp 2022-01-02]. (ang.).

Linki zewnętrzne

Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
Nagrania głosów gatunku w serwisie xeno-canto

[itis-1] Tricholaema leucomelas, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).

[avibase-2] D. Lepage: Acacia Pied Barbet Tricholaema leucomelas. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2022-01-02]. (ang.).

[iucn-3] Tricholaema leucomelas, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).

[mk-4] Systematyka i nazewnictwo polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Lybiini Sibley & Ahlquist, 1985 (Wersja: 2021-01-16). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-07-19].

[hbwa-5] Short, L.L. & Horne, J.F.M.: Acacia Pied Barbet (Tricholaema leucomelas). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.) (2014). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2002. [zarchiwizowane z tego adresu (7 listopada 2015)].

[oryg-6] P.P. Boddaert P.P., Table des planches enluminéez d'histoire naturelle de M. D'Aubenton, Utrecht 1783, s. 43 (fr. • łac.).

[ioc-7] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v11.2). [dostęp 2021-07-19]. (ang.).

[filo-8] Robert G. Moyle. Phylogenetics of barbets (Aves: Piciformes) based on nuclear and mitochondrial DNA sequence data. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 30 (1), s. 187–200, 2004. DOI: 10.1016/S1055-7903(03)00179-9. (ang.).

[bhl1-9] Arthur C. Stark & W. L. Sclater (ilustracje): The Birds of South Africa. 1903. s. 160–162.

[bioex-10] Tricholaema leucomelas (Acacia pied barbet, Pied barbet). Biodiversity Explorer. [dostęp 2019-12-10].

[pdffin-11] Robert L. Thomson: Extreme associations: the Sociable Weaver – Pygmy Falcon system of the Kalahari. Tswalu Kalahari Project, 15 lutego 2013.

[birdlife-12] Species factsheet: Tricholaema leucomelas. BirdLife International, 2021. [dostęp 2022-01-02]. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne