Głowienka (roślina)

Głowienka
Ilustracja
Głowienka wielkokwiatowa
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

jasnotowce

Rodzina

jasnotowate

Rodzaj

głowienka

Nazwa systematyczna
Prunella L.
Sp. Pl. 600. 1753
Typ nomenklatoryczny

Prunella vulgaris L.[3]

Głowienka pospolita

Głowienka (Prunella L.) – rodzaj roślin z rodziny jasnotowatych (Lamiaceae Lindl.). Obejmuje około 7[4]–8[5] gatunków. Występują w Europie, Azji i północnej Afryce[4]. Z czterech gatunków europejskich[4] trzy występują w Polsce: głowienka kremowa P. laciniata, pospolita P. vulgaris i wielkokwiatowa P. grandiflora[6]. Zasiedlają zarówno siedliska suche i nasłonecznione, jak i wilgotne i cieniste[7]. Głowienka pospolita wykorzystywana była jako roślina lecznicza. Głowienka wielkokwiatowa i niektóre inne gatunki bywają uprawiane jako rośliny ozdobne[4][7].

Morfologia

Pokrój
Byliny o płożącej i podnoszącej się łodydze, korzeniącej się w węzłach, osiągające do 60 cm wysokości[7].
Liście
Ulistnienie naprzeciwległe. Liście bezwonne, pojedyncze, całobrzegie lub pierzasto klapowane[7].
Kwiaty
Drobne, zebrane po 6 w okółkach gęsto skupionych w szczytowej części pędu, tworzących kłosokształtny kwiatostan[7]. Kielich zrosłodziałkowy, tworzący dwie wargi, z których dolna na trzy krótkie ząbki, a górna dwa dłuższe i węższe. Na rurce kielicha widocznych jest 10 wiązek przewodzących. Korona fioletowoniebieska, biała lub różowa. U nasady zrośnięte płatki tworzą rurkę rozszerzającą się ku gardzieli, zakończoną dwiema wargami. Górna warga kapturkowata, dolna z trzema łatkami, z których środkowa jest większa od bocznych. Cztery pręciki w dwóch parach, z czego dłuższa, dolna para wystaje z rurki korony, ale ukryta jest pod górną wargą. Zalążnia złożona z dwóch owocolistków, dwukomorowa, w każdej komorze z dwoma zalążkami. Szyjka słupka pojedyncza, z dwudzielnym znamieniem o równych ramionach[7].
Owoce
Czterodzielne rozłupnie, rozpadające się na cztery pojedyncze rozłupki[7].

Systematyka

Synonimy[8]

Brunella Mill., Prunellopsis Kudô

Pozycja systematyczna

Rodzaj z rodziny jasnotowatych (Lamiaceae Lindl.), w obrębie której zaliczany jest do podrodziny Nepetoideae, plemienia Mentheae i podplemienia Menthinae[8].

Wykaz gatunków[5][9]
  • Prunella albanica Pénzes
  • Prunella × bicolor Beck – głowienka dwubarwna
  • Prunella × codinae Sennen
  • Prunella cretensis Gand.
  • Prunella × gentianifolia Pau
  • Prunella grandiflora (L.) Scholler – głowienka wielkokwiatowa
  • Prunella hyssopifolia L. – głowienka hyzopolistna
  • Prunella × intermedia Link
  • Prunella laciniata (L.) L. – głowienka kremowa
  • Prunella orientalis Bornm.
  • Prunella prunelliformis (Maxim.) Makino
  • Prunella × surrecta Dumort.
  • Prunella vulgaris L. – głowienka pospolita

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-31] (ang.).
  3. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-22].
  4. ↑ a b c d David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 756. ISBN 978-1-107-11502-6.
  5. ↑ a b Prunella. W: The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2019-03-26].
  6. ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  7. ↑ a b c d e f g Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 287. ISBN 0-333-74890-5.
  8. ↑ a b Genus: Prunella L.. W: Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2019-03-26].
  9. ↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 149-150. ISBN 978-83-925110-5-2.

Media użyte na tej stronie

Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Prunella grandiflora 090907.jpg
Autor: Bernd Haynold, Licencja: CC BY-SA 3.0
Prunella grandiflora, Schwäbisch-Fränkische Waldberge, Germany
20140718Prunella vulgaris.jpg
Autor: AnRo0002, Licencja: CC0
Kleine Braunelle (Prunella vulgaris) im Hockenheimer Rheinbogen