Głownia kukurydzy

Głownia kukurydzy
Ilustracja
Haploidalne sporydia głowni kukurydzy pod mikroskopem
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

grzyby

Typ

podstawczaki

Klasa

głowniaki

Rząd

głowniowce

Rodzina

głowniowate

Rodzaj

głownia

Gatunek

głownia kukurydzy

Nazwa systematyczna
Ustilago maydis (DC.) Corda
Icon. fung. 5: 3 (Praga, 1842)
Cykl rozwojowy. 1 – teliospora, 2 – metabazydium, 3 – sporydia, 6- zainfekowana plantacja, 7 – głownia kukurydzy

Głownia kukurydzy (Ustilago maydis (DC.) Corda) – gatunek grzybów z rodziny głowniowatych (Ustilaginaceae)[1]. Wywołuje chorobę kukurydzy o nazwie głownia guzowata kukurydzy. Dawniej w Polsce chorobę tę nazywano głownią kukurydzy, jednak obecnie występuje również druga choroba – głownia pyląca kukurydzy, stąd też dla choroby wywoływanej przez Ustilago maydis właściwe jest używanie pełnej nazwy – głownia guzowata kukurydzy[2].

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Ustilago, Ustilaginaceae, Ustilaginales, Ustilaginomycetidae, Ustilaginomycetes, Ustilaginomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].

Po raz pierwszy takson ten zdiagnozowany został w 1815 r. przez Augustina Pyramusa de Candolle jako Uredo maydis. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1842 r. August Corda, przenosząc go do rodzaju Ustilago[1].

Synonimy nazwy naukowej[3]:

  • Caeoma zeae Link 1825
  • Erysibe maydis (DC.) Wallr. 1833
  • Lycoperdon zeae Beckm. 1768
  • Uredo maydis DC. 1815
  • Uredo segetum f. zeae-maydis DC. 1808
  • Uredo segetum var. mays-zeae DC. 1805
  • Uredo zeae Desm. 1840
  • Uredo zeae Schwein.1822
  • Uredo zeae-maydis DC. 1806
  • Ustilago euchlaenae Arcang. 1882
  • Ustilago mays-zeae Magnus, 1895
  • Ustilago segetum var. mays-zeae DC. 1805
  • Ustilago zeae (Link) Unger 1836
  • Ustilago zeae-maydis G. Winter

Cykl rozwojowy

Na zainfekowanych przez głownię kukurydzy częściach nadziemnego pędu kukurydzy rozwijają się narośla (guzy) zbudowane z patologicznie przerośniętych tkanek, w których powstają teliospory. Zimują one w glebie na pozostawionych pożniwnych resztkach roślin, zwłaszcza kolbach. Wiosną kiełkują wytwarzając podstawkę. Tuż przed ich kiełkowaniem następuje w nich kariogamia, a w momencie powstawania podstawki mejoza, w wyniku której każda komórka podstawki zawiera jedno haploidalne jądro. Podstawki te funkcjonują nieco inaczej niż u większości podstawczaków. Na każdej z nich powstaje jeden zarodnik zwany sporydium, ale po jego odpadnięciu na podstawce mogą tworzyć się nowe sporydia. W rezultacie z każdej podstawki zazwyczaj powstaje wiele sporydiów. Po zetknięciu z żywicielem sporydia wytwarzają haploidalną przedgrzybnię. Gdy zetkną się z sobą dwa różne płciowo sporydia zachodzi między nimi plazmogamia i powstaje komórka dikariotyczna. W guzach jej strzępki rozpadają się na dwujądrowe, kuliste teliospory. Okres od zainfekowania do wytworzenia pierwszych teliospor trwa około 2 tygodni[2].

Głownia guzowata kukurydzy – kolba kukurydzy porażona przez Ustilago maydis

Znaczenie

  • Według ankiety przeprowadzonej wśród fitopatologów przez czasopismo „Molecular Plant Pathology” w 2012 r. gatunek ten znalazł się wśród 10 gatunków grzybów o największym znaczeniu w gospodarce człowieka[4]
  • Pasożyt i saprotrof kukurydzy, wywołujący chorobę głownia guzowata kukurydzy[2]
  • W kuchni meksykańskiej znany pod nazwą cuitlacoche lub huitlacoche. Nazwa ta pochodzi z języka nahuatl: cuitlacochi cuítlatl (łajno) + cochi (spać), od ptaków Harporhynchus longirostris Schlz z rodziny krukowatych, mających zwyczaj spać na odchodach bydlęcych. Choroba roślin wywoływana przez niego również nazywana jest głownią kukurydzy lub głownią guzowatą kukurydzy
  • W kuchni Azteków i innych ludów południowo-zachodniej Ameryki Północnej cuitlacoche od czasów prekolumbijskich uważane było za wielki przysmak. Spożywane jest w postaci niedojrzałej w zupach, jako dodatek do tradycyjnych dań, jak tacos, tamales, quesadillas itd[5].
  • Ze względu na zawartość alkaloidów, pod koniec XIX w. głownia kukurydzy była przez kilkanaście lat notowana w amerykańskiej farmakopei. Używana była przez Indian Zuni do wywoływania porodu[6].

Przypisy

  1. a b c Index Fungorum. [dostęp 2016-07-18]. (ang.).
  2. a b c Selim Kryczyński, Zbigniew Weber (red.), Fitopatologia, t. 2. Choroby roślin uprawnych, Poznań: Powszechne Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 2011, ISBN 978-83-09-01077-7.
  3. Species Fungorum. [dostęp 2016-07-17]. (ang.).
  4. Dean R, Van Kan JA, Pretorius ZA, et al.. The Top 10 fungal pathogens in molecular plant pathology. „Mol. Plant Pathol.”. 13 (4), s. 414–430, May 2012. DOI: 10.1111/j.1364-3703.2011.00783.x. PMID: 22471698. (ang.). 
  5. Cuitlacoche. [dostęp 2009-11-30]. (ang.).
  6. The Americas. Sweetcorn. W: Michael J. O’Dowd: The History of Medications for Women: Materia Medica Woman. Parthenon Publishing Company, 2001, s. 410. ISBN 978-1-85070-002-9. (ang.).
  7. Kämper J, Kahmann R, Bölker M, i in. Insights from the genome of the biotrophic fungal plant pathogen Ustilago maydis. „Nature”. 7115 (444), s. 97–101, November 2006. DOI: 10.1038/nature05248. PMID: 17080091. 

Media użyte na tej stronie

Cyclus Ustilago maydis.jpg
Autor: Illustration: Kai Hirdes, correct:Jerzy Opioła, Licencja: GFDL
Cyclus Ustilago maydis
Ustilago maydis haploid sporida 160X.png
Autor: Ninjatacoshell, Licencja: CC BY-SA 3.0
Haploid sporidia of Ustilago maydis magnified 160X.


Recovered from sweet corn (Zea mays L.). Host status confirmed using Farr, D. F., Bills, G. F., Chamuris, G. P., & Rossman, A. Y. (1995) Fungi on Plants and Plant Products in the United States. APS Press: St. Paul, MN; pp. 428–33 ISBN 0-89054-099-3.
Głownia guzowata kukurydzy.jpg
Autor: Agnieszka Krawczyk, Licencja: CC BY-SA 3.0
kolba kukurydzy porażona przez głownię kukurydzy