Gałecznicowate

Gałecznicowate
Ilustracja
Po lewej Rhopalocnemis, po prawej Helosis
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

Santalanae

Rząd

sandałowce

Rodzina

gałecznicowate

Nazwa systematyczna
Balanophoraceae Rich.
Mém. Mus. Hist. Nat. 8: 429. 18 Nov 1822[3]
Corynea crassa

Gałecznicowate (Balanophoraceae Rich.) – rodzina bezzieleniowych roślin z rzędu sandałowców (Santalales) obejmująca 17 rodzajów z ok. 50 gatunkami[1]. Ze względu na przystosowanie do pasożytniczego trybu życia gałecznicowate odbiegają znacznie swym wyglądem od innych roślin – przypominają grzyby i nazywane były „wariactwem w świecie roślin”. W większości występują w runie wilgotnych lasów równikowych pasożytując na roślinach reprezentujących różnorodne rodziny[4].

Morfologia

Rośliny z rodziny gałecznicowatych tworzą pod ziemią bulwę o prostej budowie wewnętrznej i pozbawioną organów aż do czasu kwitnienia. Wówczas to powstaje kolbowaty kwiatostan składający się z łuskowatych liści i kwiatów znajdujących się w ich pachwinach. Kwiatostany zabarwione są na żółto, czerwono i brązowo. Rośliny są rzadko dwupienne, częściej te same rośliny wytwarzają odrębne kwiatostany męskie i żeńskie. Kwiaty męskie mają pozostałości zredukowanego okwiatu i pręciki w takiej samej liczbie jak listki okwiatu. Pylniki często są pozrastane w wiązki. Kwiaty żeńskie są skrajnie zredukowane. Pozbawione są okwiatu. Ściana zalążni jest jednowarstwowa i zrośnięta z zalążkiem[4]. Kwiaty żeńskie w rodzaju gałecznica osiągają najmniejsze rozmiary w obrębie okrytonasiennych składając się zaledwie z ok. 50 komórek[1].

Rozwój

Z kiełkującego nasiona powstaje niewielka bulwka przytwierdzająca się do korzenia żywiciela. Młoda roślina wydziela substancje powodujące rozrastanie się tkanek żywiciela, tak że z korzenia wrastają w młodego pasożyta tkanki przewodzące palczasto rozgałęziające się i przenikające bulwę. Bulwa stopniowo nabrzmiewa osiągając rozmiary pięści lub głowy. Poza tkankami żywiciela trudno wyróżnić w niej tkanki rośliny pasożytującej, brak też innych organów. Sytuacja zmienia się tylko podczas kwitnienia, kiedy to tworzy się wewnątrz bulwy osadka i kwiatostan okryty łuskowatymi liśćmi. Kwiatostan rosnąc przebija korę bulwy i wznosi się nad powierzchnię gruntu[4].

Systematyka

Thonningia sanguinea
Pozycja według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzina o niepewnej pozycji (incertae sedis) w obrębie rzędu sandałowców (Santalales)[1]. Analizy molekularne z 2008 wskazują na bazalną pozycję gałecznicowatych w obrębie rzędu[5]. Na Angiosperm Phylogeny Website umieszczona w środkowej części kladogramu rzędu[1]. W systemach Cronquista z 1981 i Takhtajana z 1997 do rodziny włączano także cynomorium (Cynomorium) obecnie wyodrębniane w osobną rodzinę zaliczaną do skalnicowców (Saxifragales)[1].

sandałowce

Erythropalaceae



Strombosiaceae




Coulaceae





Ximeniaceae




Aptandraceae



Olacaceae przemierżlowate






Octoknemaceae




Balanophoraceae gałecznicowate





Opiliaceae



Santalaceae sandałowcowate (w tym dawne jemiołowate Viscaceae)






Loranthaceae gązewnikowate



Mystropetalaceae





Misodendraceae



Schoepfiaceae










Rodzaje[6]:
  • Balanophora J. R. Forst. & G. Forst.gałecznica
  • Chlamydophytum Mildbr.
  • Corynaea Hook. f.
  • Dactylanthus Hook. f.
  • Ditepalanthus Fagerl.
  • Hachettea Baill.
  • Helosis Rich.
  • Langsdorffia Mart.
  • Lathrophytum Eichler
  • Sarcophyte Sparrm.
  • Scybalium Schott & Endl.
  • Thonningia Vahl

Przypisy

  1. a b c d e f Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-08] (ang.).
  2. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2021-03-08] (ang.).
  3. James Reveal: Indices Nominum Supragenericorum Plantarum Vascularium (ang.). [dostęp 2011-04-12].
  4. a b c Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 386–388. ISBN 83-7079-778-4.
  5. Su, Huei-Jiun, Hu, Jer-Ming: Phylogenetic relationships of Balanophoraceae and Santalales based on floral B homeotic genes (ang.). W: Abstracts Dealing with Parasitic Angiosperms Botany 2008 [on-line]. University of British Columbia, 2008. [dostęp 2011-04-12].
  6. GRIN Genera of Balanophoraceae (ang.). W: Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. [dostęp 2011-04-12].

Media użyte na tej stronie

Thonningia MS 3605.jpg
Autor: Marco Schmidt[1], Licencja: CC BY-SA 3.0
Thonningia sanguinea, Mt. Cameroon in Rain forest
Corynea crassa.jpg
Autor: Pelayo Miranda Leyva, Licencja: Copyrighted free use
Planta parásita con la forma del órgano genital masculino, nombre común de "macho Huamarpo". Masculino Potenciador Uso sexual.