Galaktyka Wir
 Galaktyka Wir w świetle widzialnym oraz NGC 5195 (zdjęcie z HST) | |
| Odkrywca | |
|---|---|
| Data odkrycia | 13 października 1773 |
| Dane obserwacyjne (J2000) | |
| Gwiazdozbiór | |
| Typ | spiralna (Sbc) |
| Rektascensja | 13h 29m 52,698s[1] |
| Deklinacja | +47° 11′ 42,93″[1] |
| Odległość | |
| Przesunięcie ku czerwieni | 0,00155 ± 0.0002[1] |
| Jasność obserwowana | 8,96m |
| Rozmiary kątowe | 11,2′ × 6,9′ |
| Charakterystyka fizyczna | |
| Wymiary | ∅ 60 000 ly |
| Jasność absolutna | −21,5m |
| Masa | |
| Alternatywne oznaczenia | |
| M51, M51A, NGC 5194, IRAS13277+4727, UGC 8493, KCPG 379A, MCG 8-25-12, ZWG 246.8, VV 1, VV 403, ARP 85, PGC 47404 | |
Galaktyka Wir (również Messier 51, M51 lub NGC 5194) – galaktyka spiralna o anormalnym małym jądrze, położona w odległości około 23 milionów lat świetlnych[a][2], w gwiazdozbiorze Psów Gończych, blisko ostatniej gwiazdy dyszla Wielkiego Wozu, 3,5° poniżej Alkaida[5]. Została odkryta 13 października 1773 roku przez Charles’a Messiera[6].
Charakterystyka fizyczna
Galaktyka Wir znajduje się w odległości 7,1 miliona parseków od Ziemi[a][2]. Jest pierwszą galaktyką, w której zauważono spiralną strukturę, dobrze widoczną z Ziemi od strony bieguna galaktycznego. Galaktyka Wir ma jasność 8,96m i – wraz z towarzyszącą galaktyką NGC 5195 – rozmiary 11,2′ × 6,9′[5]. Ma masę około 160 miliardów mas Słońca[3][4], oraz 60 tysięcy lat świetlnych średnicy. Jest zaliczana do galaktyk Seyferta typu 2[7], oraz należy do grupy galaktyk M101.
Oddziaływanie grawitacyjne z NGC 5195
Towarzysząca galaktyka NGC 5195 znajduje się na końcu jednego z ramion spiralnych galaktyki[8], nieco za M51[9] i należy do galaktyk soczewkowatych. Galaktyki te oddziałują ze sobą grawitacyjnie, obie stanowią obiekt Arp 85 w Atlasie Osobliwych Galaktyk Haltona Arpa[6]. Pod wpływem przyciągania NGC 5195 jedno z ramion NGC 5194 zostało rozciągnięte[9], tworząc most gwiezdny między tymi galaktykami.
Uważa się, że wyraźna spiralna struktura Galaktyki NGC 5194 jest wynikiem przejścia NGC 5195 przez dysk Galaktyki NGC 5194, co miało się wydarzyć od 500 do 600 milionów lat temu[10]. Astronomowie uważają, że interakcja ta zwiększyła aktywność gwiazdotwórczą w ramionach spiralnych galaktyki, poprzez kompresję wodoru w tych rejonach[4].
W przyszłości NGC 5195 zostanie całkowicie pochłonięta.
Odkrycie i obserwacje
Galaktyka została odkryta 13 października 1773 przez Charles’a Messiera[6]. Opisał wtedy ten obiekt jako „ledwo widoczną mgławicę[b] bez gwiazd”[3]. Jej sąsiednia galaktyka, NGC 5195, została odkryta w 1781 przez Pierre Méchaina, chociaż nie było wtedy wiadomo, czy galaktyka ta oddziałuje grawitacyjnie z NGC 1594, czy też znajduje się w rzeczywistości w zupełnie innej odległości od Ziemi. W 1845 William Parsons przy użyciu słynnego Lewiatana z Parsonstown – 72-calowego teleskopu zwierciadlanego (największego na świecie aż do 1917) odkrył, że Galaktyka Wir posiada strukturę spiralną, była to pierwsza znana wtedy „mgławica”, o której było wiadomo, że posiada taką strukturę[3][11][12]. Tak zwane „mgławice spiralne” nie były uważane za oddzielne galaktyki aż do 1929, kiedy to Edwin Hubble zaobserwował Cefeidy w tych tzw. mgławicach spiralnych, co dowodziło temu, że są one tak daleko, że są kompletnie oddzielnymi galaktykami, a nie mgławicami w naszej galaktyce[4][13].
Supernowe
W Galaktyce Wir zarejestrowano trzy przypadki supernowej[14]:
- SN 1994I: supernowa typu Ic zaobserwowana 4 kwietnia 1994[14]. Jej jasność maksymalna wyniosła 12,9m[15].
- SN 2005cs: supernowa typu II-P zaobserwowana 28 czerwca 2005. W momencie wykrycia, jasność supernowej wyniosła 14m[16]. Supernowa ta przysłużyła się w oszacowaniu odległości do Galaktyki M51[2].
- SN 2011dh: supernowa typu II-P zaobserwowana 1 czerwca 2011[14].
Kandydat na planetę
We wrześniu 2020 w galaktyce odkryto kandydata na egzoplanetę – M51-ULS-1b. Planetę wykryto poprzez obserwację zaćmień masywnego rentgenowskiego układu podwójnego (jest to jeden z najjaśniejszych źródeł rentgenowskich w M51). Po potwierdzeniu byłaby to pierwsza znana nam planeta znajdująca się poza Drogą Mleczną. Ta nowa metoda odkrywania egzoplanet, czyli poprzez skupianie się na jasnych, pozagalaktycznych źródeł rentgenowskich (XRS, ang. X-Ray Source) może pozwolić w przyszłości na dalsze odkrycia planet pozagalaktycznych. Promień planety M51-ULS-1b jest najprawdopodobniej niewiele mniejszy od promienia Saturna, a rentgenowski układ binarny, jaki on okrąża, jest młody i masywny. Składnikiem głównym w tym układzie jest gwiazda neutronowa lub czarna dziura, a wtórnym – masywna gwiazda[17].
Zobacz też
Uwagi
- ↑ a b c Inne źródła podają odległość od M51 wynoszącą 8,6 Mpc (około 28 milionów lat świetlnych)[17].
- ↑ W tych czasach nie uważano, że istnieją inne galaktyki. Drogę Mleczną uważano za cały wszechświat, a obiekty, które dziś już wiemy, że są galaktykami, były uznawane za jedynie mgławice w naszej galaktyce.
Przypisy
- ↑ a b c Galaktyka Wir w bazie SIMBAD (ang.)
- ↑ a b c d Katalin Takáts, Jozsef Vinkó, Distance estimate and progenitor characteristics of SN 2005cs in M51, „Monthly Notices of the Royal Astronomical Society”, 372 (4), 2006, s. 1735-1740, DOI: 10.1111/j.1365-2966.2006.10974.x, Bibcode: 2006MNRAS.372.1735T, arXiv:astro-ph/0608430 [dostęp 2020-10-15] (ang.).
- ↑ a b c d M51 Whirlpool galaxy, European Southern Observatory [dostęp 2020-10-15] [zarchiwizowane z adresu 2020-09-29] (ang.).
- ↑ a b c d Messier 51: Whirlpool Galaxy, Messier Objects, 3 czerwca 2015 [dostęp 2020-10-15] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-14] (ang.).
- ↑ a b Jan Desselberger. Ciekawostki wiosennego nieba: Wiatraki Monsieur Messiera. „Urania – Postępy Astronomii”. 2/2015 (776), s. 68, 2015 marzec-kwiecień. Polskie Towarzystwo Astronomiczne. Polskie Towarzystwo Miłośników Astronomii. ISSN 1689-6009.
- ↑ a b c Courtney Seligman, NGC 5194, [w:] Celestial Atlas [online] [dostęp 2014-12-14] (ang.).
- ↑ Satoki Matsushita, Sebastien Muller, Jeremy Lim, Jet-disturbed molecular gas near the Seyfert 2 nucleus in M51, „Astronomy and Astrophysics”, 468 (3), 2007, L49-L52, DOI: 10.1051/0004-6361:20067039, Bibcode: 2007A%26A...468L..49M, arXiv:0704.0947 [dostęp 2020-10-15] (ang.).
- ↑ Jan Desselberger. Niebo nad Polską. „Urania – Postępy Astronomii”. 775 (1), s. 66, 2015-01-01. Polskie Towarzystwo Astronomiczne. Polskie Towarzystwo Miłośników Astronomii. ISSN 1689-6009. (pol.).
- ↑ a b Ian Ridpath: Gwiazdy i planety. Przewodnik Collinsa. Warszawa: Multico, 2010, s. 98, 290. ISBN 978-83-7073-928-7.
- ↑ Heikki Salo; Eija Laurikainen. A Multiple Encounter Model of M51. „Astrophysics and Space Science”. 269, s. 663–664, 1999. DOI: 10.1023/A:1017002909665. Bibcode: 1999Ap&SS.269..663S. (ang.).
- ↑ Lord Rosse. On the nebula 25 Herschel, or 61 (czytaj: 51) of Messier’s catalogue. „Report of the Fifteenth Meeting of the British Association for the Advancement of Science”, s. 4, 1846. Londyn, Anglia. [dostęp 2020-10-15]. (ang.).
- ↑ John Pringle Nichol: Thoughts on Some Important Points Relating to the System of the World. Edinburgh, Szkocja: 1846, s. 23. [dostęp 2020-10-15]. (ang.). Ilustracja Parsonsa widoczna jest na stronie poprzedzającą stronę 23.
- ↑ Edwin P. Hubble. A spiral nebula as a stellar system, Messier 31. „Astrophysical Journal”. 69, s. 103–158, 1929 marzec. DOI: 10.1086/143167. Bibcode: 1929ApJ....69..103H.
- ↑ a b c List of Supernovae, [w:] IAU Central Bureau for Astronomical Telegrams [online], Międzynarodowa Unia Astronomiczna [dostęp 2014-12-14] (ang.).
- ↑ D.N. Sauer i inni, The properties of the „standard” type Ic supernova 1994I from spectral models, „Monthly Notices of the Royal Astronomical Society”, 369 (4), 2006, s. 1939-1948, DOI: 10.1111/j.1365-2966.2006.10438.x, Bibcode: 2006MNRAS.369.1939S, arXiv:astro-ph/0604293 [dostęp 2020-10-14] (ang.).
- ↑ Weidong Li i inni, Identification of the Red Supergiant Progenitor of Supernova 2005cs: Do the Progenitors of Type II-P Supernovae Have Low Mass?, „The Astrophysical Journal”, 641 (2), 2005, s. 1060-1070, DOI: 10.1086/499916, Bibcode: 2006ApJ...641.1060L, arXiv:astro-ph/0507394 [dostęp 2020-10-15] (ang.).
- ↑ a b R. Di Stefano i inni, M51-ULS-1b: The First Candidate for a Planet in an External Galaxy, „arXiv”, 2020, DOI: 10.48550/arXiv.2009.08987, arXiv:2009.08987 [dostęp 2020-10-15] (ang.).
Linki zewnętrzne
- Galaktyka Wir w serwisie APOD: Astronomiczne zdjęcie dnia
- NGC 5194 w SEDS.org (ang.)
- Galaktyka Wir w serwisie SEDS.org (Revised NGC and IC Catalog) (ang.)
- Courtney Seligman, NGC 5194, [w:] Celestial Atlas [online] [dostęp 2014-02-15] (ang.).
- Galaktyka Wir w bazie SIMBAD (ang.)
- Galaktyka Wir w NASA/IPAC Extragalactic Database (ang.)
Media użyte na tej stronie
Autor: NASA, ESA, S. Beckwith (STScI), and The Hubble Heritage Team STScI/AURA), Licencja: CC BY 3.0
The Whirlpool Galaxy (Spiral Galaxy M51, NGC 5194) is a classic spiral galaxy located in the Canes Venatici constellation.
Out of this whirl: The Whirlpool Galaxy (M51) and companion galaxy
The graceful, winding arms of the majestic spiral galaxy M51 (NGC 5194) appear like a grand spiral staircase sweeping through space. They are actually long lanes of stars and gas laced with dust.
This sharpest-ever image, taken in January 2005 with the Advanced Camera for Surveys aboard the NASA/ESA Hubble Space Telescope, illustrates a spiral galaxy's grand design, from its curving spiral arms, where young stars reside, to its yellowish central core, a home of older stars. The galaxy is nicknamed the Whirlpool because of its swirling structure.
The Whirlpool's most striking feature is its two curving arms, a hallmark of so-called grand-design spiral galaxies. Many spiral galaxies possess numerous, loosely shaped arms that make their spiral structure less pronounced. These arms serve an important purpose in spiral galaxies. They are star-formation factories, compressing hydrogen gas and creating clusters of new stars. In the Whirlpool, the assembly line begins with the dark clouds of gas on the inner edge, then moves to bright pink star-forming regions, and ends with the brilliant blue star clusters along the outer edge.
Some astronomers believe that the Whirlpool's arms are so prominent because of the effects of a close encounter with NGC 5195, the small, yellowish galaxy at the outermost tip of one of the Whirlpool's arms. At first glance, the compact galaxy appears to be tugging on the arm. Hubble's clear view, however, shows that NGC 5195 is passing behind the Whirlpool. The small galaxy has been gliding past the Whirlpool for hundreds of millions of years.
As NGC 5195 drifts by, its gravitational muscle pumps up waves within the Whirlpool's pancake-shaped disk. The waves are like ripples in a pond generated when a rock is thrown in the water. When the waves pass through orbiting gas clouds within the disk, they squeeze the gaseous material along each arm's inner edge. The dark dusty material looks like gathering storm clouds. These dense clouds collapse, creating a wake of star birth, as seen in the bright pink star-forming regions. The largest stars eventually sweep away the dusty cocoons with a torrent of radiation, hurricane-like stellar winds, and shock waves from supernova blasts. Bright blue star clusters emerge from the mayhem, illuminating the Whirlpool's arms like city streetlights.
The Whirlpool is one of astronomy's galactic darlings. Located 31 million light-years away in the constellation Canes Venatici (the Hunting Dogs), the Whirlpool's beautiful face-on view and closeness to Earth allow astronomers to study a classic spiral galaxy's structure and star-forming processes.
Credit:
NASA, ESA, S. Beckwith (STScI), and The Hubble Heritage Team STScI/AURA)
About the Image
NASA caption Id: heic0506a Type: Observation Release date: 25 April 2005, 06:00 Related releases: heic0506 Size: 11477 x 7965 px
About the Object
Name: Messier 51, Whirlpool Galaxy Type: • Local Universe : Galaxy : Type : Spiral • Galaxies Images/Videos Distance: 25 million light years
Colours & filters
Band Wavelength Telescope Optical B 435 nm Hubble Space Telescope ACS Optical V 555 nm Hubble Space Telescope ACS Optical H-alpha + Nii 658 nm Hubble Space Telescope ACS Infrared I 814 nm Hubble Space Telescope ACS.
Sketch made by Lord Rosse (William Parsons, 3rd Earl of Rosse) of the Whirlpool Galaxy in 1845
Autor: Ngc1535, Licencja: CC BY-SA 4.0
Deep exposures of Galaxies
using the 0.8m Schulman Telescope at the Mount Lemmon SkyCenter
Credit Line & Copyright Adam Block/Mount Lemmon SkyCenter/University of Arizona