Galera
Galera – okręt o napędzie wiosłowym, często wspomaganym przez żagle. Używany był przede wszystkim na Morzu Śródziemnym od czasów starożytnych (Egipt, Fenicja, Grecja, Kartagina, Rzym, Bizancjum) aż do XIX wieku. Do wiosłowania często wykorzystywano niewolników,[1] jeńców lub skazańców,[2] zwanych galernikami.
Historia
Nazwa galera pochodzi od mieczowej ryby – galeos, której głowa do złudzenia przypominała mieczowe zakończenie galer. Historia stosowania galer jest długa, od starożytności (bitwa w delcie Nilu, bitwa koło Alasziji) aż do bitwy pod Lepanto (1571), w której uczestniczyło ok. 550 galer i galeasów w wojnie Ligi Świętej (Hiszpania, Wenecja, Genua, Państwo Kościelne) z Turkami osmańskimi. Choć po tej bitwie można spotkać galery nadal, aż do XIX w., jednak pełniły wtedy już funkcje bardziej honorowe i reprezentacyjne.
Galery były niezwykle smukłe, ponieważ ich stosunek szerokości do długości wynosił 1:6, na koniec nawet 1:9, co przy napędzie wiosłowym pozwalało uzyskać spore prędkości. Początkowo galery posiadały dwa, trzy, cztery i więcej rzędów wioseł, ale od XIV w. drugi rząd zanika. Dodatkową nowością staje się stosowanie apostis, czyli podłużnej belki, na której oparte były wiosła, zamiast, jak wcześniej, otworów wiosłowych. Na jedną burtę przypada 20–26 wioseł. Przy dalszej ewolucji wiosło osiąga wagę 250 kg i w takiej konfiguracji obsługuje je ok. 5–8 galerników. W XIII w. pojawia się nadbudówka rufowa, a w XV w. ster zawiasowy.
Zmiany następowały również w ożaglowaniu: poza wiosłami jako napęd dodatkowy stosowano żagle łacińskie, początkowo jeden żagiel, od XV wieku dwa. Reje żagli były bardzo długie, pomimo tego takie ożaglowanie nie nadawało się do napędzania tak dużych jednostek, dodatkowo było refowane. Główną bronią galer był taran (potem również tarany boczne), którego funkcją było taranowanie jednostki przeciwnej lub złamanie jej wioseł. Dodatkowo posiadały mostek abordażowy.
W XV wieku na galerach pojawiają się działa, zwykle w nadbudówce dziobowej w liczbie 3–7. Największe (24–26-funtowe) umieszczano z przodu, a mniejsze po bokach. Oprócz galer wytworzyło się jeszcze kilka podobnych typów okrętów, takich jak ćwierćgalery, półgalery i galeasy, których nazwa pochodzi od galera grossa. Zmierzch stosowania galer spowodowany był skutecznością artylerii na galeonach. Dla galer został opracowany nowy sposób budowy jednostek – szkieletowy, który upowszechnił się w czasie późniejszym.
Typy galer
Starożytne
| Zdjęcie | Nazwa | Typ |
|---|---|---|
 | monera (monorema, unirema) | jednorzędowiec |
 | diera (birema, duorema, dikrotos) | dwurzędowiec |
 | triera (trirema) | trójrzędowiec |
| tetrera (quadrirema) | czterorzędowiec | |
 | pentera (quinquerema) | pięciorzędowiec |
| hexera (sexirema) | sześciorzędowiec | |
| heptera (septirema) | siedmiorzędowiec | |
| octera | ośmiorzędowiec | |
| poliera | wielorzędowiec (np. triera) | |
| quadragintarema | czterdziestorzędowiec | |
| pentekontera | typ monery o 50 wiosłach, po 25 z każdej strony statku | |
| hekakontera | typ monery 100-wiosłowej | |
.JPG) | hemiolia | półtorarzędowiec (częsty u piratów) |
| trihemiolia | ||
 | liburna | lekka, szybka galera rzymska |
_at_Athens_War_Museum_on_12_April_2019.jpg) | dromona (dromon) | standardowa galera bizantyjska |
Średniowieczne
| Zdjęcie | Nazwa | Typ |
|---|---|---|
| langskipy | długie okręty | |
 | drakkar (serpent) | |
| busse | ||
| skeide | ||
 | snekke (snekkja) | |
| sud | ||
| kaupskipy | statki handlowe | |
| karv (karve, karfi) | ||
 | knaar (knarr, knorr, knörr) |
Nowożytne
| Zdjęcie | Nazwa | Typ |
|---|---|---|
 | galeas (galeazza, galeasa; tur. mahon) | galera duża |
 | galeota (galiot, galeotta) | półgalera, galera mała |
| bergantina | ćwierćgalera | |
 | fusta | |
| panfina | ciężka galera transportowa | |
| skampaweja | lekka rosyjska galera |
Przypisy
- ↑ Tam bowiem, gdzie jest potężna flota morska, konieczne jest, aby niewolnicy za pieniądze służyli we flocie (O sposobie rządzenia Ateńczyków 1,11).
- ↑ W owym czasie żył pewien młody człowiek [który] wykorzystując swoje zewnętrzne podobieństwo, podawał się za zgładzonego przez Heroda Aleksandra, jednak został zdemaskowany. Oktawian August fałszywego Aleksandra ze względu na jego tęgą budowę zesłał na galery, a jego inspiratora kazał zgładzić. Józef Flawiusz Dawne dzieje Izraela (17, 12, 2), Wojna żydowska (2, 7, 2).
Bibliografia
- Marian Mickiewicz, "Z dziejów żeglugi" Warszawa "Nasza Księgarnia", 1971
- Stefan Gulas, "Żaglowce" Warszawa Wyd. Sport i Turystyka, 1985
Linki zewnętrzne
- Galery greckie i rzymskie (ang.)
- Viking ship classes. home.online.no. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-11-12)].
Media użyte na tej stronie
Fusta with Portuguese pavilion in a hand-colored engraving from Jan Huygen Linschoten's Itinerario. The caption says in Dutch: Fusta, which was used by the Portuguese and their enemies, the Malabares, for trading and warfare, and in Latin Swift-sailing ships or biremes, which the Portuguese and their enemies, the Malabars, use for war and for transporting goods.
Depiction of a Greek trireme: this graphic was first published in May, Elmer; Stadler, Gerald; Votaw, John; Griess, Thomas (series ed) (1984) Ancient and Medieval Warfare: The History of the Strategies, Tactics, and Leadership of Classical Warfare, New Jersey, United States: Avery Publishing Group ISBN: 0-89529-262-9.
Autor: Artreve, Licencja: CC BY-SA 4.0
Attic black figure krater from grave no. 1.
On the internal surface, around the rim, four ships. Cemetery of Ancient Thera. 3rd quarter of the 6th cent. BC Archaeological Museum of Thera.
Photo A. de Graauw, May 2015.Autor: AnatolyPm, Licencja: CC BY-SA 3.0
Liburna. Archeological museum of Zadar, Underwater Archaeology Department
Pentera w przekroju poprzecznym (z wymiarami podanymi w stopach greckich)
Boats cup, detail of the interior showing a frieze of five boats in contest. Attic black-figured cup, ca. 520 BC. From Cerveteri.
Autor: archiwum własne wikingów, Jarmeryk, Licencja: Attribution
wikiński snekkar "Morąg"
Autor: George E. Koronaios, Licencja: CC0
Byzantine "dromon" Byzantine warship with oars. In its prow, it had an embolus and a mechanism of firing "Ygro Pir" (Liquid Fire). During the ages of its use, there were different types of "dromon," both smaller and larger. Text: Museum inscription. Athens War Museum, Athens, Greece.
Autor: Larvor, Licencja: CC BY-SA 3.0
Tonnerres de Brest 2012-Drakkar Dreknor en rade abri
Greek bireme circa 500BC.