Galette des rois

Współczesne ciasto Trzech Króli

Gâteau des rois

Ciasto Trzech Króli, fr. galette des rois – ciasto pieczone we Francji z okazji święta Objawienia Pańskiego (czyli święta Trzech Króli), 6 stycznia. Tradycja dzielenia się ciastem 6 stycznia celebrowana jest przez 85% populacji^[1].

Ciasto

Fèves – figurki w kształcie lamp umieszczane w cieście Trzech Króli

We Francji stosowane są dwa różne przepisy, zależnie od regionu. Na północy kraju, w tym w Paryżu, króluje ciasto francuskie (pâte feuilletée), nadziewane masą migdałową (frangipane). Na południu popularne jest ciasto drożdżowe, ułożone na kształt złączonych bułek z kandyzowanymi rodzynkami w środku oraz skórką pomarańczową lub cytrynową. 70% francuskich smakoszy ciasta preferuje ciasto „francuskie” z masą migdałową, 11% ciasto drożdżowe (brioche des rois), a 8% ciasto z masą jabłkową^[1].

Rodzaje ciasta

galette de rois traditionnelle (lub galette de Pithiviers) – tradycyjne, z ciasta francuskiego, nadziewane masą migdałową
galette de Besançon lub galette comtoise – wschód Francji, z ciasta parzonego i cukru, bez innych dodatków
gâteau des rois – południe Francji, z ciasta drożdżowego, nadziewane kandyzowanymi owocami^[2]^[3]

Historia

Zwyczaj konsumpcji specjalnie na tę okazję przygotowanego ciasta sięga XIV wieku^[4]. Tradycyjnie w każdym cieście znajdowało się ziarno bobu (fève) i osoba, która odkrywała w swoim kawałku ciasta owo ziarno, stawała się „królem” (lub „królową”), i nosiła przygotowaną specjalnie na tę okazję koronę. Zwyczaj koronowania wywodzi się z XV wieku^[5]. Tradycyjnie ciasto dzielono na tyle części, ilu było uczestników uczty, zostawiając jeden kawałek, zwany part du pauvre, przeznaczony dla pierwszego biedaka, który przekroczył progi domu^[6]. Z czasem ziarna zastąpiono figurkami i tak pod koniec XVIII wieku w ciastach pojawiły się figurki porcelanowe, przedstawiające postać Dzieciątka Jezus. Ciasto Trzech Króli zjadano również na dworze królewskim, a kobieta, która znalazła ziarno bobu, zostawała na jeden dzień królową Francji i miała prawo do jednego życzenia spełnianego przez króla (grâces et gentillesse). Zwyczaj ten zlikwidował Ludwik XIV^[6]. Z powodu klęski głodu w 1711 r. na pewien czas zabroniono wypiekania ciasta – mąka miała być używana jedynie do pieczenia chleba^[3]. Podczas rewolucji francuskiej nazwę samego ciasta zmieniono na „ciasto równości” (la galette d'égalité^[4]). Figurki lub bób zastąpiono wówczas porcelanową czapką frygijską. Obecnie kształt figurki zależy od wyobraźni piekarza, a sam przedmiot jest często kolekcjonowany^[6] (nazwa kolekcjonera takich zabawek to w języku francuskim fabophile). Zwyczajowi temu przypisuje się korzenie w tradycjach starożytnego Rzymu, a konkretnie w Saturnaliach^[7].

Konsumpcja

Podział Francji według rodzajów ciasta na Trzech Króli. ciemnozielony – galette 100% , zielony – galette między 50 a 75%, ciemnopomarańczowy – gâteau des rois 100%, jasnopomarańczowy – gâteau 50-75%^[8]

Konsumpcja galette des rois jest wydarzeniem rodzinnym lub towarzyskim i obecnie nie jest postrzegana jako ceremoniał religijny^[5]. Według badań 43% spożywa to ciasto ze względów towarzyskich; 9% nawet 6 razy do roku. Aż 69% oszukuje przy szukaniu ukrytego ziarna, by korona przypadła najmłodszym^[1]. Tradycyjnie najmłodsze dziecko wchodzi pod stół, gdzie w niewidoczny sposób wskazuje, kto będzie kroił ciasto^[6] i kto dostanie następny kawałek^[3]. Co roku wielka galette, o średnicy 1,2 m dla 150 osób jest wręczana prezydentowi Francji^[6].