Galicyjsko-Russkie Towarzystwo Dobroczynne

Władimir Bobrinski, trzeci przewodniczący towarzystwa. Za sprawą jego działalności idea wsparcia galicyjskich moskalofilów i propagandy prawosławia w Galicji zyskała poparcie w najwyższych kręgach rosyjskiej administracji rządowej

Galicyjsko-Russkie[a] Towarzystwo Dobroczynne (ros. Галицко-русское благотворительное общество) – rosyjska organizacja działająca w latach 1902–1915 w Petersburgu i od 1913 do 1914 na Wołyniu. Jej celem było wspieranie ruchu moskalofilskiego w austriackiej Galicji, a tym samym przygotowywanie gruntu pod przyszłą aneksję tego regionu do Rosji. Organizacja była popierana przez rosyjskie koła nacjonalistyczne i hierarchię Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego. Towarzystwo pozyskiwało środki finansowe dla organizacji moskalofilskich w Galicji, na Bukowinie i Zakarpaciu, wspierało moskalofilów emigrujących do Rosji, jak również prowadziło w samej Rosji akcje propagandowe przedstawiające sytuację narodowościową i wyznaniową w tych regionach.

Okoliczności powstania

Powołanie towarzystwa było związane z rozwojem nacjonalizmu rosyjskiego na przełomie XIX i XX stulecia. Nacjonaliści byli autorami koncepcji politycznej Rosji kontrolującej cieśniny Morza Czarnego, odzyskującej z rąk tureckich Konstantynopol i sprawującej opiekę nad Słowianami południowymi. Drogą do realizacji tej wizji było pokonanie Węgier[1]. Sojusznikami Rosji w tym procesie mogli natomiast stać się jej sympatycy w Galicji – moskalofile[2]. Pierwsze projekty powołania organizacji, która miałaby planowo wspierać moskalofilów finansowo, jak również popularyzować ich działalność w Rosji, pojawiły się w 1894[1].

Działalność

Powstanie towarzystwa

Galicyjsko-Russkie Towarzystwo Dobroczynne zostało oficjalnie zarejestrowane w rosyjskim Ministerstwie Spraw Wewnętrznych 8 października 1902. Jako cel działalności organizacji podano udzielanie wszelkiego rodzaju poparcia Galicjanom o poglądach prorosyjskich. Pierwszymi członkami grupy zostali moskalofile, którzy wyemigrowali z Galicji do Rosji, jak również popierający ich działalność rosyjscy konserwatyści. Na pierwszego przewodniczącego stowarzyszenia wybrano Antona Budziłowicza, tajnego radcę i członka Rady Ministerstwa Oświaty Narodowej. Zastępcą Budziłowicza został Josif Liwczak, sekretarzami – Wasilij Dragomiriecki i Iwan Puchyr. Łącznie zarząd towarzystwa liczył 12 osób[1]. Poparcia stowarzyszeniu od początku udzielali znani duchowni Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego: ks. Joann Siergijew, kapelan rodziny carskiej ks. Joann Janyszew, metropolita petersburski i ładoski Antoni, arcybiskup chełmski i warszawski Hieronim oraz biskup wołyński i żytomierski Antoni[1].

9 lutego 1903 w Petersburgu miało miejsce posiedzenie inauguracyjne towarzystwa, w którym udział wziął szereg dziennikarzy i literatów, naukowców, działaczy społecznych i politycznych, przedstawiciele hierarchii prawosławnej. Prezes stowarzyszenia wygłosił referat poświęcony Rusi Czerwonej, w którym opisywał także stosunki wyznaniowe panujące w Galicji, na Bukowinie i Rusi Węgierskiej. Twierdził, że podział Rusinów na prawosławnych i unitów nie jest głęboki i zaistniał wskutek intryg Polaków i hierarchii duchownej[1]. Zdaniem Budziłowicza Rusini uważali się za członków tego samego Kościoła, co prawosławni Rosjanie, i nie dokonywali masowych konwersji jedynie z powodu nacisków austriackiej administracji. Dowodem na szczere przywiązanie ludności ukraińskiej do prawosławia miały być konwersje dokonywane w Ameryce przez emigrantów z Galicji[1]. Budziłowicz twierdził również, że ukraiński ruch narodowy w Galicji jest również wrogą intrygą, dążącą do zburzenia jedności Słowian wschodnich. Przeciwdziałać jej miała działalność towarzystwa[1].

Aktywność organizacji w latach 1904-1907

Jeszcze w tym samym roku do grona honorowych członków towarzystwa zaliczono, obok duchownych, którzy od początku udzielali poparcia ugrupowaniu, emerytowanego biskupa połockiego i witebskiego Marcelego (jednego z głównych organizatorów kasaty unickiej diecezji chełmskiej), metropolitę kijowskiego i halickiego Flawiana, metropolitę moskiewskiego Włodzimierza, oberprokuratora Świątobliwego Synodu Rządzącego Konstantina Pobiedonoscewa i jego zastępcę Władimira Sablera, działaczkę panslawistyczną Sofię Leontiew-Lewicką, profesorów Iwana Filewicza i Timofieja Fłorinskiego, gubernatora lubelskiego Władimira Tchorżewskiego, działacza moskalofilskiego Bohdanowi Didyckiemu[1].

Galicyjsko-Russkie Towarzystwo Dobroczynne organizowało w Petersburgu odczyty o tematyce galicyjskiej, prowadziło zbiórki pieniędzy na cel wspierania moskalofilów, uczestniczyło w uroczystych obchodach wspomnienia świętego metropolity kijowskiego Piotra[1]. Postać ta stanowiła symbol jedności Rusi Halickiej i Moskiewskiej (Piotr, urodzony na Wołyniu, przeniósł siedzibę metropolitów kijowskich z Włodzimierza nad Klaźmą do Moskwy[3]. Organizacja zajmowała się drukiem i rozprowadzaniem broszur o tematyce galicyjskiej oraz zbiorów pieśni ludowych z regionu. Udzielała również indywidualnych zapomóg zgłaszającym się Galicjanom, finansując ich kształcenie w Rosji, ułatwiając znalezienie w tym kraju pracy, opłacając powrót z Rosji do Galicji. Odrębne fundusze trafiały do organizacji moskalofilskich w Galicji. Szczególne kontakty towarzystwo podtrzymywało z rusofilskimi czytelniami i organizacjami oświatowymi, przesyłając im książki rosyjskie i opłacając prenumeraty prasy. W 1904 organizacja podpisała umowę z lwowskim Instytutem Stauropigialnym, zobowiązując się do dostarczania do Lwowa wydawnictw rosyjskich, które Instytut miał następnie sprzedawać po okazyjnych cenach. Do 1907 tą drogą do Galicji trafiły 5772 pozycje[4]. W tym samym roku towarzystwo ogłosiło konkurs na najlepszą biografię metropolity kijowskiego Piotra i ufundowało główną nagrodę w wysokości 200 rubli[4].

W 1907 nowym przewodniczącym towarzystwa został Iwan Palmow, wykładowca Petersburskiej Akademii Duchownej. Kierunek ideowy działalności grupy pod jego kierownictwem nie uległ zmianie; 13 lutego 1908 w czasie uroczystości z okazji 300. rocznicy śmierci księcia Konstantego Ostrogskiego ponownie głoszono przywiązanie Rusinów galicyjskich do prawosławia[4].

Towarzystwo wobec problemu Chełmszczyzny

Obok Galicji szczególnym obiektem zainteresowania towarzystwa była Chełmszczyzna, uważana za część Rusi Czerwonej. Towarzystwo popierało powstanie guberni chełmskiej i głosiło, iż prawosławni mieszkańcy regionu są prześladowani przez wyznawców katolicyzmu i Polaków[4].

Działalność organizacji w latach 1908-1914

W 1908 trzecim prezesem Galicyjsko-Russkiego Towarzystwa Dobroczynnego został hr. Władimir Bobrinski. Zetknął się on z galicyjskimi moskalofilami w czasie Zjazdu Słowiańskiego w Pradze w 1908, a następnie w czasie zwiedzania Galicji razem z innymi członkami rosyjskiej delegacji na zjazd. Obserwując życie religijne miejscowej ludności wyznania greckokatolickiego Bobrinski doszedł do wniosku, że Galicjanie są prawdziwymi rosyjskimi patriotami, uznają się za prawosławnych i członków jednego narodu russkiego[5]. Bobrinski natychmiast stał się wielkim protektorem moskalofilstwa i przyczynił się do wzrostu wpływu Galicyjsko-Russkiego Towarzystwa Dobroczynnego na rosyjską opinię publiczną oraz na carską administrację[5]. W 1909 przy jego udziale odbyła się wizyta grupy moskalofilów na uroczystościach ku czci Nikołaja Gogola oraz ich udział w akademii ku czci Mychajła Kaczkowśkiego. Przyjazd grupy galicyjskich działaczy rusofilskich przyczynił się do dalszego wzrostu popularności moskalofilów w Rosji. Ich sytuacja stała się częstym tematem na łamach rosyjskich czasopism oraz na posiedzeniach Dumy Państwowej[5].

W 1912 Władimir Bobrinski opublikował na łamach londyńskiego "Timesa" artykuł poświęcony sytuacji wyznaniowej w Galicji. Oskarżył w nim władze austriackie o prowadzenie planowej kampanii antyprawosławnej, zmuszanie ludności ruskiej do przynależności do Kościoła greckokatolickiego, zwalczanie misjonarzy prawosławnych. Surowo skrytykował również działalność zwierzchnika Kościoła greckokatolickiego metropolity Andrzeja Szeptyckiego[5]. Tekst Bobrinskiego wywołał żywą dyskusję. Swoją polemikę z jego tezami wysłali do redakcji pisma duchowni ze Stowarzyszenia im. św. Jana Chryzostoma. Zgodzili się oni z przedstawioną przez Bobrinskiego tezą o ucisku narodowym Rusinów galicyjskich, natomiast jego wizję stosunków wyznaniowych w Austrii uznali za silnie przesadzoną[6]. W związku z dyskusją na łamach "Timesa" w 1912 do Galicji przybył angielski działacz społeczny i sympatyk Rosji William John Birkback, który uznał wnioski Bobrinskiego za w pełni uprawnione i wydał na podstawie swoich obserwacji broszurę Prześladowania religijne w Galicji (Austriackiej Polsce)[6].

Wobec procesów moskalofilów w latach 1912–1914

Arcybiskup wołyński i żytomierski Antoni (Chrapowicki) był aktywnym uczestnikiem kampanii propagandy prawosławia w Galicji i zarazem czynnym uczestnikiem pracy Galicyjsko-Russkiego Towarzystwa Dobroczynnego

Towarzystwo zintensyfikowało swoją działalność po rozpoczęciu przez władze austriackie i węgierskie kampanii antymoskalofilskiej w 1912. Procesy agitatorów rusofilskich i prawosławnych w Marmarosz-Szigecie oraz we Lwowie (proces Semena Bendasiuka, Wasyla Kołdry oraz wykształconych w Rosji prawosławnych duchownych Maksyma Sandowicza i Ignacego Hudymy) zmobilizowały organizację do jeszcze bardziej wytężonej pracy. Zebrania towarzystwa stały się ważnymi wydarzeniami w życiu elit Petersburga. 17 grudnia 1912 w jednym z nich udział wziął cały Świątobliwy Synod Rządzący, szereg przedstawicieli arystokracji oraz hierarchowie Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego: metropolici kijowski i halicki Flawian, kartliński i kachetyński Innocenty, petersburski i ładoski Włodzimierz, arcybiskupi nowogrodzki Arseniusz, chełmski Eulogiusz, władywostocki Euzebiusz, wołyński Antoni, biskup jelizawietgradzki Anatol[7]. W czasie tego spotkania głównym mówcą był arcybiskup wołyński, który stwierdził, iż lud ruski w Galicji masowo sympatyzuje z prawosławiem, z powodu czego spotyka się z prześladowaniami. Wezwał Rosjan do wspierania Rusinów galicyjskich[7]. W ciągu roku 1912 i 1913 towarzystwo zorganizowało jeszcze kilka kolejnych spotkań utrzymanych w podobnym tonie, zaś 25 marca 1913 przygotowało zgromadzenie pod hasłem obrony prawosławnych obywateli Rusi Węgierskiej i Galicji. Jego sukces był ogromny; wśród uczestników znaleźli się najwyżsi dygnitarze wojskowi i członkowie Rady Państwa i Dumy Państwowej, jak również goszczący z wizytą w Rosji patriarcha Antiochii Grzegorz IV[7]. W końcowej uchwale

Zebranie wyraziło swe gorące życzenie, by rosyjski rząd, wykonując historyczne powołanie Rosji, znalazł metody ingerencji celem zaprzestania nieludzkich katuszy nad prawosławnymi i zaprowadzenia wolności wyznawania prawosławnej wiary w Austro-Węgrzech podobnie do tego, jak łacinnicy cieszą się wolnością w naszym kraju[7]

Dzięki interwencji przewodniczącego towarzystwa rosyjskie Ministerstwo Finansów wpłaciło 12 tys. rubli w ramach kaucji za zwolnienie z aresztu prawosławnego duchownego działającego na Zakarpaciu, ks. Aleksego (Kabaluka)[8]. 30 tys. rubli wydano na kampanię propagandową związaną z "procesem Bendasiuka i towarzyszy"[8].

Pomoc finansowa dla moskalofilów

Po wybuchu klęski głodu w Galicji w II poł. 1913 Galicyjsko-Russkie Towarzystwo Dobroczynne powołało specjalny komitet pomocy, który do maja 1914 zebrał 100 tys. rubli z datków[7]. Znaczną pomoc okazywano rusofilskim czytelniom, bursom i instytucjom oświatowym, do których kierowano wydawnictwa rosyjskie, w tym publikacje prawosławne[7]. Odrębne środki przeznaczano na wspieranie tych moskalofilów, którzy wyemigrowali z Galicji i osiedli w Rosji[8]. Na krótko przed wybuchem I wojny światowej towarzystwo otrzymało dalsze 60 tys. rubli na szeroko pojętą działalność w Galicji[8].

Z inicjatywy arcybiskupa wołyńskiego Antoniego, honorowego członka Towarzystwa, 10 listopada 1913 organizacja otworzyła swój oddział na Wołyniu. Oddział ten zorganizował odrębną zbiórkę funduszy na potrzeby ofiar głodu w Galicji (z rezultatem mniejszym niż oczekiwany), opublikował również broszurę poświęconą położeniu prawosławnych w Austro-Węgrzech[8]. Już po wybuchu działań wojennych oddział ufundował stypendia dla pochodzących z Galicji uczniów Wołyńskiego Seminarium Duchownego w Żytomierzu[8]. Ostatnie posiedzenie organizacji odbyło się w maju 1914. Pożegnano na nim arcybiskupa Antoniego, przeniesionego do eparchii charkowskiej, po czym jego obowiązki przejął nowy arcybiskup wołyński i żytomierski Eulogiusz, także honorowy członek towarzystwa. Duchowny ten po zajęciu Galicji wschodniej przez wojska rosyjskie zaangażował się w kampanię rusyfikacji regionu[8].

Uwagi

  1. ↑ Zapis w języku polskim russkie w miejsce ruskie wynika z ideologicznego nastawienia organizacji, głoszącej idee jedności wszystkich Słowian w jednym narodzie rosyjskim – taką pisownię stosowały ugrupowania Rusinów (Ukraińców) galicyjskich odwołujące się do ideologii Świętej Rusi i jedności Słowian wschodnich. Por. W. Osadczy: Święta Ruś. Rozwój i oddziaływanie idei prawosławia w Galicji. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2007, s. 21-22. ISBN 978-83-227-2672-3.

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f g h i W. Osadczy: Święta Ruś. Rozwój i oddziaływanie idei prawosławia w Galicji. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2007, s. 521-523. ISBN 978-83-227-2672-3.
  2. ↑ W. Osadczy: Święta Ruś. Rozwój i oddziaływanie idei prawosławia w Galicji. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2007, s. 388-391. ISBN 978-83-227-2672-3.
  3. ↑ W. Osadczy: Święta Ruś. Rozwój i oddziaływanie idei prawosławia w Galicji. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2007, s. 102. ISBN 978-83-227-2672-3.
  4. ↑ a b c d W. Osadczy: Święta Ruś. Rozwój i oddziaływanie idei prawosławia w Galicji. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2007, s. 524-525. ISBN 978-83-227-2672-3.
  5. ↑ a b c d W. Osadczy: Święta Ruś. Rozwój i oddziaływanie idei prawosławia w Galicji. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2007, s. 526-529. ISBN 978-83-227-2672-3.
  6. ↑ a b W. Osadczy: Święta Ruś. Rozwój i oddziaływanie idei prawosławia w Galicji. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2007, s. 529-530. ISBN 978-83-227-2672-3.
  7. ↑ a b c d e f W. Osadczy: Święta Ruś. Rozwój i oddziaływanie idei prawosławia w Galicji. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2007, s. 531-535. ISBN 978-83-227-2672-3.
  8. ↑ a b c d e f g W. Osadczy: Święta Ruś. Rozwój i oddziaływanie idei prawosławia w Galicji. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2007, s. 536-538. ISBN 978-83-227-2672-3.

Media użyte na tej stronie

Епископ Чебоксарский Антоний (А.П.Храповицкий).JPG
Епископ Чебоксарский Антоний (А.П.Храповицкий)
Vladimir Alexeevich Bobrinskiy.jpg
Vladimir Alexeevich Bobrinskiy