Galman

Galman

Galman ze Stolbergu

Galman – górnicze określenie utlenionych rud cynku^[1], przeważnie mieszaniny smithsonitu i hemimorfitu (kalaminu)^[2].

Nazewnictwo

Wyróżniono:

• galman biały (pospolity^[3]) – z małymi domieszkami uwodnionych tlenków żelaza^[2], w obrębie którego wyodrębniono:
  • zwyczajny galman ziemisty: matowa, nieprzezroczysta żółtawa, szarawo-biała, żółtawo-szara, słomiano-żółta skała występująca w „nerkach” sferoidalnych oraz zbitych skorupach; przełam ziemisty, równy bądź płasko-muszlowy^[3]
  • zwyczajny galman skorupowy: barwa zbliżona do galmanu ziemistego; drobnoziarnisty, nieco porowaty,

czasem w postaciach naciekowych^[3]

• galman czerwony (żelazisty^[1]) – mieszanina węglanu cynku i wodorotlenku żelaza(III)^[3], z domieszką kilku procent tlenku żelaza(III)^[2] i manganu^[3]
• galman węglanowy (węglowy, szpatowy, szpat cynkowy^[3]) – najczystsza odmiana galmanu^[4] z przewagą smithsonitu^[2]
• galman krzemianowy (krzemowy) – z przewagą hemimorfitu^[2]

Występowanie w Polsce

• galmany smithsonitowe (czerwone) rozpowszechnione są na Wyżynie Śląsko-Krakowskiej, w złożach rud cynku i ołowiu; w okolicach Bytomia, Tarnowskich Gór, Olkusza, Trzebini, Jaworzna.
• galmany monheimitowe – w rejonie Chrzanowa
• galmany krzemianowe są spotykane w nieczynnych kopalniach w okolicach Tarnowskich Gór, Brzezin Śląskich, Miechowic

Na Górnym Śląsku okres największego wydobycia galmanu trwał od drugiej połowy XVIII do końca XIX wieku (zob. kopalnia Szarlej) i przyczynił się do znacznego rozwoju gospodarczego tego regionu.

Zastosowanie

• jedna z dwóch najważniejszych (obok blendy cynkowej) rud cynku
• historycznie używany jako domieszka do miedzi w produkcji mosiądzu^[5]

Przypisy

Bibliografia

• Alfred Hornig. Rudy śląsko-krakowskiego triasu. „Wszechświat”. 1941 (3), s. 63, 1963-03. Polskie Towarzystwo Przyrodników im. Kopernika. Państwowe Wydawnictwo Naukowe. 
• Jerzy Bogumił Pusch: Geologiczny opis Polski oraz innych krajów, na północ od Karpat położonych. Dąbrowa: Drukarnia St. Święckiego, 1903.