Gamów

Gamów

wieś
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Powiat	raciborski
Gmina	Rudnik
Liczba ludności (2016)	353
Strefa numeracyjna	32
Kod pocztowy	47-411
Tablice rejestracyjne	SRC
SIMC	0220813
Położenie na mapie gminy Rudnik Gamów
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Gamów
Położenie na mapie województwa śląskiego Gamów
Położenie na mapie powiatu raciborskiego Gamów
50°08′11″N 18°07′34″E/50,136389 18,126111

Gamów (niem. Gammau) – wieś w Polsce położona w województwie śląskim, w powiecie raciborskim, w gminie Rudnik. Zabytkiem jest kościół który został zbudowany w 1728.

Miejscowość jest położona w południowo-zachodniej części gminy. Posiada powierzchnię 5,16 km²^[1] oraz ponad czterystu pięćdziesięciu mieszkańców^[1].

Toponimia

Nazwa wsi pochodzi od przezwiska Gama, które pochodzi od słowa gamać się co oznacza "chodzić ociężale". W 1338 r. wieś wzmiankowana jako Gamal, w 1375 r. jako Gammaw, a w 1415 r. jako Gamaw.

W alfabetycznym spisie miejscowości z terenu Śląska wydanym w 1830 roku we Wrocławiu przez Johanna Knie wieś występuje pod nazwą Gammow oraz nazwą zgermanizowaną Gammau^[2]. Książka adresowa Raciborza i okolic z 1932 r. wymienia nazwę wsi jako Gammau, która była stosowana do 1945 r. Po II wojnie światowej powrócono do nazwy Gamów^[1].

Historia

Początków osady należy szukać już w XII wieku. Pierwsze wzmianki o osadzie pochodzą już z początku XIII w. 19 listopada 1223 r. biskup wrocławski Wawrzyniec konsekrował kościół św. Jana Chrzciciela w Makowie, któremu podlegał Gamów. W dokumencie magistra Gosco, mistrza śpiewaczego (kantora) i wizytatora biskupa wrocławskiego Naknera, wystawionego w 1338 r. dla kolegiaty ś. Tomasza z Canterbury w Raciborzu, wzmiankowana jest wieś Gamal^[3]. Jako Gammaw występuje ona w 1375 r. w pergaminowym dyplomie Jana, księcia opawskiego i raciborskiego, wystawionym również dla kolegiaty w Raciborzu. Władca wymienia istniejące we wsi alodium czyli folwark, z którego uposażył kanoników. W 1383 r. wieś liczyła 301 mieszkańców. Wiódł tędy szlak handlowy. Obok Cyprzanowa, Żerdzin czy Studziennej, należała do kapituły kolegiackiej w Raciborzu, co potwierdzają kolejne dokumenty m.in. książęcy, wystawiony w 1945 r., tuż przed przeniesieniem kolegiaty z zamku do kościoła farnego. Wzmiankuje on Gamaw. W 1728 r. wybudowano kościół pw. św. Anny^[3]. Zanim 14 stycznia 1871 r. erygowano samodzielną parafie św. Anny w Gamowie, wieś należała do parafii Grzędzin w dekanacie łańskim.

Według spisu mieszkańców z 1910 roku w miejscowości mieszkało 671 Polaków na 681 mieszkańców. W okresie międzywojennym istniał tutaj regionalny oddział Związku Polaków w Niemczech, Towarzystwo Młodzieży Polsko-Katolickiej, Przysposobienie Rolnicze, Bractwo Serca Jezusowego. We wsi istniała także świetlica polska, na którą dokonano napadu i spalono ją w styczniu 1939 roku^[4].

W 1938 r. Niemcy prowadzili tu badania archeologiczne. Skupiły się one na północno-zachodnim krańcu wsi, na północny wschód od byłego wiatraka. Natrafiono tu na pozostałości XII/XIII-wiecznej osady. Odkryto dwie jamy osadnicze, a w nich resztki naczyń oraz szczątki zwierzęce.

Geografia

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa katowickiego. Obecnie powierzchnia wsi wynosi 516 ha.

Demografia

W 2016 roku w Gamowie i Sławienku ludność w wieku przedprodukcyjnym na 100 mieszkańców wynosiła 21,09, co uplasowało wieś powyżej średniej w gminie (16,95). Natomiast ludność w wieku produkcyjnym wynosiła 63,04 (średnia w gminie – 66,90), a w wieku poprodukcyjnym – 15,43 (średnia w gminie – 16,25). Stosunek mieszkańców w wieku poprodukcyjnym do mieszkańców w wieku produkcyjnym wynosił 24% (średnia w gminie – 24%). Mediana wieku mieszkańców wynosi 46 lat (średnia w gminie - 47,11)^[5].

Religia

Gamów posiada kościół parafialny pw. św. Anny. Pierwsze wzmianki o wsi pochodzą z początków XIII wieku^[1].

Gamów w podaniach

Dzięki gamowianom mamy poświadczone pierwsze raciborskie strudle. Smakołyki wymieniono w datowanym na 4 stycznia 1661 r. piśmie raciborskiej kolegiaty do kapitana w kwaterze głównej wojsk cesarskich w Cieszynie. Zatytułowano je "Jaśnie wielmożny panie oraz dostojny i wielce szanowny panie." Opisano w nim napad na chłopów z Gamowa, którego w okolicach Pawłowa dopuściło się trzech konnych żołnierzy. Myśląc, że to zbóje, chłopi dotkliwie pobili wojaków, za co dowódca z Cieszyna chciał gamowian srogo ukarać. Do zdarzenia doszło 23 grudnia 1660 r. Chłopi wracali z Raciborza, gdzie dostarczyli kanonikom cztery wozy owsa. Przed powrotem dokonali rozmaitych zakupów między innymi „korzeni do bożonarodzeniowych strucli”. Uszli kary, bo raciborska kapituła ich wybroniła.

Zabytki

Z daleka we wsi góruje kościół pw. św. Anny, który wybudowano w 1728 r. Kościół został rozbudowany ku wschodowi w 1848 r., posiada skromne cechy barokowe^[3]. Przy ogrodzeniu kościoła znajduje się krzyż kamienny z postacią Chrystusa Króla na postumencie z niszą, w której stoi figura Matki Boskiej Bolesnej. Krzyż pochodzi z II połowy XIX wieku^[9].

Przy ul. Długiej znajdują się zagrody z I połowy XIX wieku w typie frankońskim (nr 35 i 37), gdzie zabudowania mieszkalne i gospodarskie tworzą zamknięty czworobok odgrodzony od ulicy murem z ozdobną bramą^[3][10]. W skład zagrody wchodził budynek mieszkalny, stodoła, obora, a także często drugi budynek mieszkalny dla starych rodziców zwany "wyłomem"^[3]. Przy tej samej ulicy znajduje się zabytkowy młyn (nr 4)^[9].

Przy ul. Długiej (nr 4) znajduje się krzyż kamienny z postacią Chrystusa Króla na postumencie z niszą, w której stoi figura Matki Boskiej Bolesnej. Krzyż pochodzi z początku XX wieku. Przy tej samej ulicy (nr 58) jest również krzyż kamienny z postacią Chrystusa Króla na postumencie z niszą, w której stoi figura Matki Boskiej Bolesnej. Krzyż pochodzi z początku XIX wieku^[9].

Przy ul. Długiej (nr 24) znajduje się murowana kapliczka słupowa z I połowy XIX wieku. Kapliczka jest otynkowana, a w środku znajduje się barokowa rzeźba św. Jana Nepomucena. Przy tej samej ulicy (nr 63) drewniana kapliczka szafkowa z XX wieku. Na ul. Kurzydyma znajduje się murowana z cegły, otynkowana kapliczka domkowa z I połowy XIX wieku. Przy ul. Długiej (nr 28) stoi murowana z cegły kapliczka domkowa z XIX wieku, a także druga murowana z cegły, otynkowana kapliczka domkowa z XIX wieku. Oprócz tego przy tej ulicy znajdują się dwie inne kapliczki (nr 33 i 40), z czego jedna to murowana z cegły, otynkowana kapliczka domkowa^[9].

Na cmentarzu również znajduje się zabytkowa kapliczka^[9].

We wsi znajduje się jedno stanowisko wpisane do wojewódzkiego rejestru zabytków (A-90/68), gdzie znaleziono ślady z epoki neolitu. Oprócz tego znajdują się dwa stanowiska niewpisane do rejestru, gdzie znaleziono ślady osadnicze z pradziejów, kultury łużyckiej i średniowiecza^[9].

Przypisy

Bibliografia

• Johann GeorgJ.G. Knie Johann GeorgJ.G., Alphabethisch-Statistisch-Topographische Uebersicht aller Dörfer, Flecken, Städte und andern Orte der Königl. Preuß. Provinz Schlesien ..., Breslau: Graß, Barth und Comp., 1830, OCLC 751379865  (niem.).
• Anna Bindacz: Gmina Rudnik – kraina pałaców i zieleni. Racibórz: Wydawnictwo i Agencja Wydawnicza WAW Grzegorz Wawoczny, 2005, s. 4–6. ISBN 83-89802-09-0.
• Grzegorz Wawoczny: Zabytki powiatu raciborskiego. Racibórz: Wydawnictwo i Agencja Wydawnicza WAW Grzegorz Wawoczny, 2007, s. 100. ISBN 978-83-89802-36-1.
• Urząd Gminy Rudnik: Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Rudnik na lata 2004-2006. [dostęp 2008-09-29]. (pol.).
• Gminny program opieki nad zabytkami dla gminy Rudnik na lata 2013 - 2016. Rudnik: 2013.

Linki zewnętrzne