Gamzigrad (stanowisko archeologiczne)

Gamzigrad-Romuliana, Pałac Galeriusza^[a]

Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
Państwo	Serbia
Typ	kulturowy
Spełniane kryterium	III, IV
Numer ref.	1253
Region[b]	Europa i Ameryka Północna
Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę	2007 na 31. sesji
Położenie na mapie Serbii (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Gamzigrad-Romuliana, Pałac Galeriusza
43°53′57,5″N 22°11′10,0″E/43,899306 22,186111
↑ Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO ↑ Oficjalny podział dokonany przez UNESCO

(c) Alxadj z angielskiej Wikipedii, CC BY-SA 3.0

Gamzigrad – zachowane fragmenty mozaik podłogowych

Gamzigrad (cyr. Гамзиград) – stanowisko archeologiczne niedaleko Zaječaru we wschodniej Serbii z zespołem budowli późnorzymskich – Felix Romuliana – wzniesionych na przełomie III i IV wieku przez cesarza Galeriusza (250–311), obejmującym ufortyfikowany pałac cesarski, świątynie, łaźnie, tetrapylon oraz mauzolea cesarza i jego matki.

W 2007 roku obiekt został wpisany na listę światowego dziedzictwa kulturowego UNESCO.

Historia

System władzy w cesarstwie rzymskim wprowadzany stopniowo przez cesarza Dioklecjana od 286 roku – tetrarchia – polegał na równoczesnym panowaniu czterech władców: dwóch wyższej rangi augustów i dwóch niższej rangi cezarów, przy czym augustowie mieli sprawować władzę przez 20 lat i abdykować na rzecz swych cezarów^[1]. Na okres po abdykacji cesarz miał wybudować sobie rezydencję w miejscu urodzenia^[1].

Cesarz rzymski Galeriusz (250–311) zlecił budowę kompleksu jako swojej rezydencji po abdykacji z tronu cesarskiego^[1], która miała nastąpić w 313 roku^[2]. Był to jedyny zespół tego typu wzniesiony na potrzeby władców w okresie tetrarchii^[1]. Kompleks powstał na przełomie III i IV wieku, a przy jego budowie pracowali legioniści, którymi Galeriusz dowodził podczas wyprawy na Bliski Wschód, kiedy w 297 roku pokonał Persów^[1].

Kompleks został nazwany Felix Romuliana na cześć matki cesarza – Romuli^[1]. W 1986 roku na archiwolcie w południowo-zachodniej części zespołu odkryto napis FELIX ROMULIANA otoczony przez wieniec laurowy trzymany przez dwa pawie^[1].

W drugiej połowie IV wieku kompleks popadł w ruinę, a po inwazji Gotów i Hunów powstała tu niewielka bizantyńska osada, która jest wzmiankowana jako Romuliana na liście osad odbudowanych przez cesarza Justyniana w VI wieku^[1]. W XI wieku znajdowała się tu osada słowiańska^[1], nazwana przez Słowian Gamzigradem^[3]. Z czasem osada została opuszczona i zapomniana na prawie tysiąc lat – została odkryta dopiero w XIX wieku^[3].

Prace archeologiczne prowadzone są systematycznie od 1953 roku^[1]. W 2007 roku obiekt został wpisany na listę światowego dziedzictwa kulturowego UNESCO^[4].

Architektura

Kompleks podzielony jest na dwie części – północną, gdzie znajdowała się rezydencja cesarza wraz z małą świątynią oraz południową z wielką świątynią, termami i mauzoleum^[1]. Pałac cesarski i wszystkie budynki w części północnej zorientowane są w stronę wzgórza w części południowej, gdzie wzniesiono mauzolea cesarza i jego matki. Części rozdziela droga, łącząca wschodnią i zachodnią bramę wjazdową^[1]. Na jej skrzyżowaniu z inną drogą, wiodącą na wzgórze, postawiono masywny tetrapylon^[1]. Kompleks otaczał podwójny system fortyfikacji, dwa pasy murów obronnych – starszy, wewnętrzny oraz wybudowany później w technice opus mixtum mur zewnętrzny^[1][2].

Pałac cesarski

Wejście do pałacu znajdowało się po stronie wschodniej^[1]. Podłogę hali wejściowej pokrywała mozaika z przedstawieniem labiryntu w części środkowej, której fragmenty zachowały się do dziś^[1]. Z hali prowadził korytarz do wielkiej sali zamkniętej od południa apsydą^[1]. Była to najprawdopodobniej sala tronowa^[1]. Do niej przylegało oktagonalne apoditerium z ogrzewaniem podłogowym, którego podłogę również pokrywała mozaika m.in. z przedstawieniami venatio^[1]. Z sali dwa wyjścia prowadziły do atrium z fontanną^[1]. Po północnej stronie atrium znajdowała się sala biesiadna – triclinium z ozdobną mozaiką podłogową z przedstawieniami zwierząt i ludzi; przy wejściu umieszczono scenę walki Dionizosa z leopardem^[1]. Środek sali był podwyższony i pokryty płytami z różnokolorowego marmuru ułożonymi w technice opus sectile^[1].

Mauzolea

Mauzoleum Romuli wzniesiono w 305 roku^[1]. Do dziś zachowały się jedynie fragmenty podium oraz pozostałości krypty grobowej^[1]. Po stronie południowo-zachodniej mauzoleum wzniesiono okrągły tumulus, a dalej na południe – tumulus Galeriusza^[1].

Mauzoleum cesarza zostało wzniesione w 311 roku^[1]. Fundament zbudowano w formie pierścienia o średnicy zewnętrznej 5,65 m i wewnętrznej 2,28 m^[1]. W środku znajdowało się podium wraz z kryptą, w której spoczywał kamienny sarkofag^[1].

Przypisy