Gandża
 | |||
| |||
| Państwo |  Azerbejdżan | ||
|---|---|---|---|
| Rejon | Gandża | ||
| Prawa miejskie | 859 | ||
| Zarządzający | Niyazi Bayramov↗ | ||
| Powierzchnia | 110 km² | ||
| Wysokość | 408 m n.p.m. | ||
| Populacja (2012) • liczba ludności • gęstość | 322,9 tys. 1198 os./km² | ||
| Nr kierunkowy | +994 22 | ||
| Kod pocztowy | AZ 2000 | ||
| Tablice rejestracyjne | 20 | ||
Położenie na mapie Azerbejdżanu  (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |||
 40°40′58″N 46°21′38″E/40,682778 46,360556 | |||
| Strona internetowa | |||
Gandża (dawniej Giandża, azer. Gəncə) – miasto w zachodnim Azerbejdżanie, położone na północnych stokach Małego Kaukazu na wysokości około 440 m n.p.m. Przez miasto przepływa niewielka rzeka Gəncəçay, dopływ Kury. Gandża to drugie pod względem liczby ludności miasto kraju, po stolicy Baku. Jest jednym z jedenastu miast wydzielonych (şəhər).
Gandża jest ważnym ośrodkiem przemysłowym, naukowym i kulturalnym kraju. Rozwinął się tutaj przemysł włókienniczy, spożywczy, samochodowy i materiałów budowlanych. Znajdują się tutaj 4 szkoły wyższe (uniwersytet, akademia rolnicza, pedagogiczna i techniczna).
Nazwa i etymologia
Oryginalna nazwa miasta pochodzi najprawdopodobniej od perskiego słowa gandż (گنج), czyli „skarb”, „skarbiec”. Według jednej z legend miasto zostało założone w miejscu odkrycia wielkiego skarbu, którego lokalizacja przyśniła się Muhammadowi ibn Khalidowi – arabskiemu władcy.
Podczas panowania dynastii Safawidów miasto nazywane było Abbasabadem, na cześć szacha Abbasa I. W późniejszym okresie, po ostatecznym przejęciu miasta przez Rosję zostało przemianowane na Jelizawietpol (Елизаветполь), na cześć żony cara Aleksandra I. W roku 1918, przy okazji powstania Azerbejdżańskiej Republiki Demokratycznej, powróciła nazwa Gandża, jednak w 1935 Józef Stalin zmienił nazwę miasta na Kirowabad (Кировабад) na cześć bolszewickiego rewolucjonisty Siergieja Kirowa. W 1991 po odzyskaniu niepodległości przez Azerbejdżan powrócono do pierwotnej nazwy.
Historia
Choć niektórzy historycy umieszczają założenie Gandży jeszcze w okresie przed naszą erą, powszechnie uważa się, że miasto zostało założone w V wieku na szlaku handlowym między Morzem Czarnym a Morzem Kaspijskim[1]. Obszar, na którym się znajdowało nazywany był Arranem i był areną walk pomiędzy Chazarami i Arabami. W VII wieku miasto co najmniej dwukrotnie zostało zrujnowane w wyniku działań wojennych[2], (wpierw przez Persów, a później przez Arabów) jednak szybko zostało odbudowane. Ze względu na położenie na szlaku karawan, zatrzymywali się tu podróżni i kupcy. Tutejsi rzemieślnicy wykorzystywali rudy miedzi, żelaza i innych metali, znajdujących się nieopodal, do tworzenia różnego rodzaju wyrobów. Kiedy od X wieku Barda zaczęła tracić rolę stolicy Arranu, Giandża zaczęła odgrywać ważną rolę w życiu społeczno-gospodarczym i kulturalnym. Wzniesiono mury obronne i wykopano fosy; powstała potężna twierdza. Za panowania Fadłuna I zbudowano pałace, nową twierdzę, mosty, karawanseraje i zaczęto bić własną monetę. W 1139 miasto nawiedziło silne trzęsienie ziemi w którym zginęło 250 tysięcy osób[3]. Zniszczone wówczas miasto zrabował gruziński król Demetriusz, w tym m.in. wykute w 1063 roku słynne Wrota Giandżyjskie, które umieścił w monasterze Gelati w Gruzji, gdzie do dziś się znajdują[4]. Po trzęsieniu ziemi miasto podupadło a dodatkowo padło ofiarą dwóch najazdów Mongołów w 1231 i 1235[5].
Ponowny rozwój przypadł na okres panowania perskiej dynastii Safawidów. Miasto zostało odbudowane przez Abbasa I około 8 km na wschód od swojej poprzedniej lokalizacji. Miasto najpierw stało się stolicą bejlerbejatu, a później niezależnego chanatu Gandży[6].
W 1804 miasto zajęli Rosjanie pod wodzą Pawła Cycjanowa. Według niektórych źródeł podczas zdobycia miasta zamordowane zostało od 1500 do 3000 mieszkańców, w tym 500 muzułmanów, którzy schronili się w meczecie[7]. Jak donosił Cycjanow, do niewoli wziętych zostało 8585 mężczyzn i 8639 kobiet[5]. W roku 1813 po przegranych wojnach persko-rosyjskich miasto trafiło ostatecznie pod administrację rosyjską. Jego nazwę zmieniono wówczas na Jelizawetpol (na cześć małżonki cara Aleksandra I). W latach 1868–1918 było stolicą Guberni jelizawietpolskiej.
W 1918 przywrócono historyczną nazwę Gandża. Miasto było wówczas tymczasową stolicą krótkotrwałego bytu państwowego Demokratycznej Republiki Azerbejdżanu, dopóki Baku nie zostało odbite z rąk Dyktatury Centralnokaspijskiej. W 1920 Azerbejdżan zajęła Armia Czerwona i miasto tak jak reszta kraju weszły w skład Azerbejdżańskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Po odzyskaniu niepodległości w 1991 powróciła oryginalna nazwa miasta.
Dzięki bogatym i różnorodnym złożom rud w okolicach Gandży region ten często nazywano „azerbejdżańskim Uralem”. Znane jest też określenie „azerbejdżańskiej Szwajcarii”, które region Gandży zawdzięcza licznym górskim jeziorom, częściowo powstałym wskutek trzęsienia ziemi z 1139[8].
Turystyka i zabytki
W mieście znajduje się wiele zabytków:
- pozostałości murów obronnych, baszt i mostów z XII–XIII wieku,
- zespół sanktuarium i nekropolii İmamzadə z XIV w.
- zespół grobowców z XV-XVIII w.
- hamam Çökək z XVI w.
- hamam chana w starej Giandży z XVI w.
- wieża z 1588
- mauzoleum Mürsəl z XVII w.
- Meczet Piątkowy (Meczet szacha Abbasa) z 1606
- kościół św. Jana z 1633
- karawanseraj Ugurłu-chana z XVII w.
- karawanseraj szacha Abbasa z XVII w.
- pałac władcy w starej Giandży z XVII-XVIII w.
- kościół św. Sarkisa z XVIII w.
- meczet Qırıxlı z XVIII w.
- ogród chanów z XVIII w.
- meczet imama z XVIII w.
- hamam w stylu europejskim z XIX w.
- pałac Ziyadxanovların z XIX w.
- mauzoleum Hacı Mir Qasım ağa z XIX w.
- mauzoleum Seyid Mirzə Bağır Ağa z XIX w.
- budynek gimnazjum męskiego z XIX w.
- budynek szkoły sztuki im. Mihailowa z XIX w.
- budynek kina z XIX w.
- budynek kinoteatru z XIX w.
- meczet Xəlfəli z XIX w.
- meczet Zərrabi z XIX w.
- dom Elekber beja z XIX w.
- meczet Qazaxlar z 1801
- meczet Molla Cəlil z 1815
- meczet Hüseyniyyə z 1825
- pałac Yusifbəylilər z 1877
- Meczet Şahsevənlər z 1882
- budynek szkoły z 1883
- meczet Ozan z 1884
- cerkiew Aleksandra Newskiego z 1887
- budynek Xalq Cümhuriyyəti z 1897
- meczet Səfərabad z początku XX w.
- dom Ismaila beja z początku XX w.
- dom-muzeum Israfila Memmedowa z początku XX w.
- kościół luterański z 1915
- meczet Şərəfxanlı z 1915
- budynek Państwowego Teatru Dramatycznego w Giandży z 1932
W Gandży urodził się znany perski poeta klasyczny Nizami. Znajduje się tutaj jego mauzoleum, wybudowane w 1991[9]. Z Gandży pochodził również znany azerski kompozytor Fikret Amirow.
Transport
System transportu publicznego w Gandży jest zarządzany głównie przez Ministerstwo Transportu Republiki Azerbejdżanu i składa się wyłącznie z autobusów. W latach 1955–2004 w mieście funkcjonowała sieć trolejbusowa[10], a w latach 1933–1967 sieć tramwajowa. W 2013 roku ogłoszono plany przywrócenia sieci tramwajowej. Prace miały się rozpocząć w 2015 roku[11].
W 2013 roku Ministerstwo ogłosiło plany budowy metra w Gandży[12][13].
Port lotniczy Gandża obsługuje połączenia krajowe z Baku oraz międzynarodowe z Rosją i Turcją.
Gandża leży na ważnej linii kolejowej, łączącej Baku z zachodem kraju i dalej ze stolicą Gruzji Tbilisi. Jest ona częścią linii Baku–Tbilisi–Kars, łączącej stolicę Azerbejdżanu z Turcją i otwartej 30 października 2017[14]. Dworzec kolejowy w Giandży jest usytuowany 4 km na północ od centrum[15].
Klimat
Klimat stepowy. Opadów deszczu w ciągu roku nie ma zbyt wiele. Klasyfikacja klimatu Köppena-Geigera BSk. Na tym obszarze średnia temperatura wynosi 13,5 °C. W ciągu roku średnie opady wynoszą 348 mm. Najsuchszym miesiącem jest styczeń z opadami na poziomie 12 mm. W maju opady osiągają wartość szczytową ze średnią 54 mm. Różnica w opadach pomiędzy najsuchszym a najbardziej mokrym miesiącem wynosi 42 mm. Najcieplejszym miesiącem w roku jest lipiec ze średnią temperaturą 25,5 °C, z kolei najzimniejszym miesiącem jest styczeń ze średnią temperaturą 2,0 °C. Wahania roczne temperatur wynoszą 23,5 °C[16].
Miasta partnerskie
Derbent, Rosja
Rustawi, Gruzja
Newark, Stany Zjednoczone
Izmir, Turcja- Moskwa, Rosja
- Kutaisi, Gruzja
- Kars, Turcja
Przypisy
- ↑ Północny i zachodni Azerbejdżan. W: Sławomir Adamczak: Gruzja, Armenia i Azerbejdżan. Bielsko-Biała: Wydawnictwo Pascal, 2013, s. 428, seria: Praktyczny przewodnik. ISBN 978-83-7642-141-4.
- ↑ About Ganja. [dostęp 2015-03-30].
- ↑ Ganja seismic station 40.650 46.320, Republican Seismic Survey Center of Azerbaijan National Academy of Sciences, 1 października 2012 [dostęp 2017-02-08].
- ↑ Giandżabasar. W: Azerbejdżan. Wyd. 1. Pruszków: Rewasz, 2014, s. 257. ISBN 978-83-62460-38-0.
- ↑ a b Fakhraddin Mammadov: Ganja - The First Capital of Independence (ang.). [dostęp 2015-03-30].
- ↑ Khanates of Azerbaijan, 1905.az [dostęp 2017-02-08] (ang.).
- ↑ Peter Avery; William Bayne Fisher; Gavin Hambly; Charles Melville: The Cambridge history of Iran: From Nadir Shah to the Islamic Republic. s. 322.
- ↑ Szeki i okolice. W: Gruzja, Armenia i Azerbejdżan - Magiczne Zakaukazie. Wyd. IV. Gliwice: Wydawnictwo Helion, 2012, s. 432, seria: Przewodniki Bezdroży. ISBN 978-83-246-7447-3.
- ↑ John Noble, Michael Kohn, Danielle Systermans, Georgia, Armenia & Azerbaijan. Ediz. Inglese, Lonely Planet, 2008, ISBN 978-1-74104-477-5 [dostęp 2017-02-08] (ang.).1 stycznia
- ↑ Гянджа [Кировабад (троллейбус)]
- ↑ News.Az - Tramways to be laid in Azerbaijan's Ganja, web.archive.org, 7 sierpnia 2018 [dostęp 2021-05-06] [zarchiwizowane z adresu 2018-08-07].
- ↑ Subways to open in major Azerbaijani cities, „AzerNews.az”, 9 maja 2013 [dostęp 2017-10-31] (ang.).
- ↑ APA - Subway to be constructed in Sumgayit, Nakhchivan and Ganja, web.archive.org, 4 marca 2016 [dostęp 2021-05-06] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-04].
- ↑ Kolej, która omija Rosję i jej sojusznika [dostęp 2017-10-31] (pol.).
- ↑ Północny i zachodni Azerbejdżan. W: Sławomir Adamczak: Gruzja, Armenia i Azerbejdżan. Bielsko-Biała: Wydawnictwo Pascal, 2013, s. 429, seria: Praktyczny przewodnik. ISBN 978-83-7642-141-4.
- ↑ KLIMAT: GANJA (pol.). climate-data.org. [dostęp 2015-04-03].
Media użyte na tej stronie
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Azerbaijan
The flag of Navassa Island is simply the United States flag. It does not have a "local" flag or "unofficial" flag; it is an uninhabited island. The version with a profile view was based on Flags of the World and as a fictional design has no status warranting a place on any Wiki. It was made up by a random person with no connection to the island, it has never flown on the island, and it has never received any sort of recognition or validation by any authority. The person quoted on that page has no authority to bestow a flag, "unofficial" or otherwise, on the island.
(c) Giorgi Balakhadze, CC BY-SA 4.0
Baku Tbilisi Kars railway map (BTK)
Autor: Sefer azeri, Licencja: CC BY-SA 4.0
From left to right: House of Ziyadkhanovs, Ganja Museum of Modern Art, Ganja State Philharmonic Hall, Building of First Parlament of Azerbaijan, Nizami Ganjavi Museum, Mahsati Ganjavi Art Center, Ganja Imazmzadeh Mausoleum and Mosque, Church of Saviour, Nizami Mausoleum, Khan's Garden and Ganja City Hall. Montage of pictures of Ganja used for the specific article. Composition of these pictures:
- File:İmamzadə türbəsi (Gəncə) 2.jpg
- File:Ganaj-17.JPG
- File:Gəncə lüteran kilsəsi.jpg
- File:AXC parlamenti binası.jpg
- File:Nizami məqbərəsi - poster.jpg
- File:Gəncə şəhər icra hakimiyyətinin binası.jpg
- File:Ilham Aliyev attended the opening of the Museum of Nizami Ganjavi built in Ganja with support from the Heydar Aliyev Foundation.jpg
- File:Şah Abbas meydanı.jpg
- File:Ganja History - Ethnography Museum building.jpg
- File:Məhsəti Gəncəvi Mərkəzinin Gəncəçaya baxan fasadı.jpg
- File:Ilham Aliyev attended the opening of the Heydar Aliyev Park Complex and the Heydar Aliyev Center in Ganja 48.jpg
_2.jpg){kind=link}
Autor: Urek Meniashvili, Licencja: CC BY-SA 3.0
This is a photo of a monument in Azerbaijan identified by the ID
Autor: Urek Meniashvili, Licencja: CC BY-SA 3.0
This is a photo of a monument in Azerbaijan identified by the ID
Juma mosque in Ganja (Azerbaijan)
Bath in Ganja. 16 century.
Ganja city coat of arms