Garbipłat

Garbipłat
Ilustracja
Vigna luteola
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

bobowce

Rodzina

bobowate

Podrodzina

bobowate właściwe

Rodzaj

garbipłat

Nazwa systematyczna
Vigna G. Savi
Nuov. Giorn. Lett. 8: 113. 1824[3]
Typ nomenklatoryczny

V. glabra G. Savi (=V. luteola)[3]

Vigna marina

Garbipłat[4], wspięga, fasolnik[5] (Vigna Savi) – rodzaj roślin należący do rodziny bobowatych. Ponieważ to rośliny blisko spokrewnione i podobne do fasoli – były włączane do tego rodzaju i szereg gatunków nadal zwyczajowo zwanych jest fasolą[4]. Stosowana dla rodzaju jest też nazwa wspięga[5], która z kolei jest myląca ze względu na jej używanie także w odniesieniu do rodzaju Lablab[4]. Rodzaj obejmuje ponad 90 gatunków[6] (105 według Plants of the World[7]). Dawniej zaliczano tu ok. 150 gatunków[8][9], ale szereg z nich wyodrębnionych zostało do osobnych rodzajów (Ancistrotropis, Cochliasanthus, Condylostylis, Leptospron)[6].

Rośliny te spotykane są w strefie międzyzwrotnikowej na obu półkulach, przy czym największe zróżnicowanie gatunków jest w tropikalnej Afryce i Azji[6][8].

Liczne gatunki mają jadalne nasiona i całe owoce (strąki), rzadziej inne części roślin (np. V. vexillata i V. lancoelata – korzenie). Do ważnych roślin warzywnych należą: fasola azuki V. angularis, fasola mungo V. mungo, fasola złota V. radiata, wspięga wężowata V. unguiculata, V. umbellata, V. subterranea, V. aconitifolia[6].

Morfologia

Vigna parkeri
Vigna subterranea
Nasiona Vigna unguiculata
Pokrój
Rośliny zielne o pędach wspinających się, płożących lub prosto wzniesionych, rzadziej półkrzewy i niewielkie krzewy[7][8][10], często w rejonie szyi korzeniowej drewniejące lub bulwiaste[7].
Liście
Trójlistkowe[10][8], rzadziej jednolistkowe[7], wsparte przylistkami, które są dwuklapowe, tarczowate lub zaopatrzone u nasady w ostrogę[10][8].
Kwiaty
Zebrane w szczytowe lub wyrastające w kątach liści pozorne grona, czasem zebrane są w pęczki w węzłach. Przysadki odpadające. Działek kielicha jest 5, zrośniętych w dwie wargi, z których górna ma dwa ząbki, a dolna trzy. Płatki korony żółte, niebieskie lub fioletowe. Płatek górny (żagielek) jest zaokrąglony, dwa boczne płatki (skrzydełka) są węższe, a dwa dolne tworzą ściętą łódeczkę, tępą na końcu lub wyciągniętą w ostry koniec. Pręcików jest 10, zrośnięte są nitkami, przy czym 1 jest krótszy. Zalążnia z trzema lub większą liczbą zalążków zwieńczona krótszą lub dłuższą, walcowatą lub spłaszczoną szyjką słupka[10][8].
Owoce
Strąki, równowąskie lub równowąskopodługowate, walcowate lub spłaszczone, proste lub wygięte. Nasiona fasolkowate lub o kształcie zbliżonym do sześcianu[10][8].

Systematyka

Rodzaj reprezentuje podplemię Phaseolinae i plemię Phaseoleae w obrębie podrodziny Faboideae i rodziny bobowatych Fabaceae[11].

Wykaz gatunków[7]
  • Vigna aconitifolia (Jacq.) Maréchal
  • Vigna ambacensis Welw. ex Baker
  • Vigna angivensis Baker
  • Vigna angularis (Willd.) Ohwi & H.Ohashi – fasola azuki
  • Vigna antunesii Harms
  • Vigna bequaertii R.Wilczek
  • Vigna bosseri Du Puy & Labat
  • Vigna bourneae Gamble
  • Vigna clarkei Prain
  • Vigna comosa Baker
  • Vigna dalzelliana (Kuntze) Verdc.
  • Vigna debanensis Martelli
  • Vigna dolomitica R.Wilczek
  • Vigna exilis Tateishi & Maxted
  • Vigna filicaulis Hepper
  • Vigna fischeri Harms
  • Vigna friesiorum Harms
  • Vigna frutescens A.Rich.
  • Vigna gazensis Baker f.
  • Vigna glabrescens Maréchal, Mascherpa & Stainier
  • Vigna gracilicaulis (Ohwi) Ohwi & H.Ohashi
  • Vigna gracilis (Guill. & Perr.) Hook.f.
  • Vigna grandiflora (Prain) Tateishi & Maxted
  • Vigna hainiana Babu, Gopin. & S.K.Sharma
  • Vigna halophila (Piper) Maréchal, Mascherpa & Stainier
  • Vigna haumaniana R.Wilczek
  • Vigna heterophylla A.Rich.
  • Vigna hirtella Ridl.
  • Vigna hosei (Craib) Backer
  • Vigna indica T.M.Dixit, K.V.Bhat & S.R.Yadav
  • Vigna jaegeri Harms
  • Vigna juncea Milne-Redh.
  • Vigna juruana (Harms) Verdc.
  • Vigna keraudrenii Du Puy & Labat
  • Vigna khandalensis (Santapau) Sundararagh. & Wadhwa
  • Vigna kirkii (Baker) J.B.Gillett
  • Vigna kokii B.J.Pienaar
  • Vigna konkanensis Latha, K.V.Bhat, I.S.Bisht, Scariah, K.J.John & Krishnaraj
  • Vigna lanceolata Benth.
  • Vigna lasiocarpa (Mart. ex Benth.) Verdc.
  • Vigna laurentii De Wild.
  • Vigna lobatifolia Baker
  • Vigna lonchophylla Piper
  • Vigna longifolia (Benth.) Verdc.
  • Vigna longissima Hutch.
  • Vigna luteola (Jacq.) Benth.
  • Vigna malayana M.R.Hend.
  • Vigna marina (Burm.) Merr.
  • Vigna membranacea A.Rich.
  • Vigna mendesii Torre
  • Vigna microsperma R.Vig.
  • Vigna mildbraedii Harms
  • Vigna minima (Roxb.) Ohwi & H.Ohashi
  • Vigna monantha Thulin
  • Vigna monophylla Taub.
  • Vigna mudenia B.J.Pienaar
  • Vigna mukerjeeanus (Babu ex Raizada) Raizada
  • Vigna multinervis Hutch. & Dalziel
  • Vigna mungo (L.) Hepper – fasola mungo, wspięga mungo
  • Vigna myrtifolia Piper
  • Vigna nepalensis Tateishi & Maxted
  • Vigna nervosa Markötter
  • Vigna nigritia Hook.f.
  • Vigna nuda N.E.Br.
  • Vigna nyangensis Mithen
  • Vigna oblongifolia A.Rich.
  • Vigna owahuensis Vogel
  • Vigna pandeyana Gore, S.P.Gaikwad & Randive
  • Vigna parkeri Baker
  • Vigna phoenix Brummitt
  • Vigna platyloba Welw. ex Hiern
  • Vigna procera Welw. ex Hiern
  • Vigna pseudovenulosa (Maréchal, Mascherpa & Stainier) Pasquet & Maesen
  • Vigna pubigera Baker
  • Vigna pygmaea R.E.Fr.
  • Vigna racemosa (G.Don) Hutch. & Dalziel ex Baker f.
  • Vigna radiata (L.) R.Wilczek – fasola złota, wspięga promienista
  • Vigna radicans Welw. ex Baker
  • Vigna ramanniana Rossbach
  • Vigna reflexopilosa Hayata
  • Vigna reticulata Hook.f.
  • Vigna richardsiae Verdc.
  • Vigna sahyadriana Aitawade, K.V.Bhat & S.R.Yadav
  • Vigna sathishiana Balan & Predeep
  • Vigna schimperi Baker
  • Vigna schlechteri Harms
  • Vigna somaliensis Baker f.
  • Vigna stenophylla Harms
  • Vigna suberecta Benth.
  • Vigna subramaniana (Babu ex Raizada) Raizada
  • Vigna subterranea (L.) Verdc.
  • Vigna tenuicaulis N.Tomooka & Maxted
  • Vigna tisserantiana Pellegr.
  • Vigna trichocarpa (C.Wright) A.Delgado
  • Vigna trilobata (L.) Verdc.
  • Vigna triodiophila A.E.Holland & R.Butcher
  • Vigna triphylla (R.Wilczek) Verdc.
  • Vigna truxillensis (Kunth) N.Zamora
  • Vigna umbellata (Thunb.) Ohwi & H.Ohashi
  • Vigna unguiculata (L.) Walp. – wspięga wężowata, garbipłat chiński, wspięga chińska
  • Vigna venulosa Baker
  • Vigna verdcourtii Pasquet
  • Vigna vexillata (L.) A.Rich.
  • Vigna wittei Baker f.
  • Vigna yadavii S.P.Gaikwad, Gore, Randive & Garad

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Fabales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website [online], Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-02-21] (ang.).
  3. ↑ a b Vigna G. Savi. W: Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2020-02-21].
  4. ↑ a b c Alicja i Jerzy Szweykowscy (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo "Wiedza Powszechna", 2003, s. 241. ISBN 83-214-1305-6.
  5. ↑ a b Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 195. ISBN 978-83-925110-5-2.
  6. ↑ a b c d David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 966. ISBN 978-1-107-11502-6.
  7. ↑ a b c d e Vigna Savi. W: Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-02-21].
  8. ↑ a b c d e f g Vigna Savi. W: Flora of Pakistan [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-02-21].
  9. ↑ Geoffrey Burnie i inni, Botanica : ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, s. 922, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
  10. ↑ a b c d e Delin Wu, Mats Thulin: Vigna Savi. W: Flora of China [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-02-21].
  11. ↑ Genus: Crotalaria L.. W: Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2020-01-09].

Media użyte na tej stronie

Vigna luteola flower3 (11397245544).jpg
Autor: Harry Rose from South West Rocks, Australia, Licencja: CC BY 2.0

Flowerheads are racemes of 2-12 yellow to greenish-yellow, 12-25 mm long, pea-like flowers

in the leaf axils. Flowering is over most of the year.
BlackEyedPeas.JPG
Autor: Toby Hudson, Licencja: CC BY-SA 3.0
Black-eyed peas (Vigna unguiculata subsp. unguiculata).
Starr 040423-0220 Vigna marina.jpg
(c) Forest & Kim Starr, CC BY 3.0
Vigna marina (flowers). Location: Maui, Puhilele Pt Haleakala National Park
Vigna parkeri flower3 (10736130045).jpg
Autor: Harry Rose from South West Rocks, Australia, Licencja: CC BY 2.0
Flowerheads are racemes of 2-5, blue, 5-9 mm long, pea-like flowers in the leaf axils. Pods are straight sided, narrow, flattened and 1-3 cm long. Flowering is in summer and autumn.