Gardariki

Królestwo Ivara Vidfamne (czerwona linia) i terytoria zależne (niebieska linia), obejmujące na wschodnim krańcu Gardariki.
Ilustracja na podstawie sag

Gardariki[1] (nor. Garðaríki, kraj grodów) – nazwa pojawiająca się w źródłach skandynawskich, oznaczająca w X–XI wieku łańcuch fortów ciągnący się wzdłuż rzeki Wołchow do Ładogi. Z czasem nazwa ta przeszła na całą Ruś[2].

Analogicznie tym samym terminem można na podstawie Geografa Bawarskiego i źródeł archeologicznych nazwać kraj Słowian zachodnich.

Rdzeń wyrazu gród był wspólny w językach germańskich i słowiańskich[3]. Dziś tkwi on zarówno w polskich wyrazach gród i ogród, jak i w angielskim garden.

Początkowo słowem tym Normanowie określali kraj Finów. Według sagi król Ivar Vidfadme (Ívarr inn víðfaðmi) zdobył w VII wieku „Kurland, ok. Eastland ok. all Austriki til gardarikis tj. Kurlandię i ziemię Estów i wszystką ziemię wschodnią aż do Gardariki”. Ekspansję tę potwierdzają groby szwedzkie w Kurlandii z VII i VIII w. Współczesny historyk Omeljan Pritsak zauważa jednak, że terminem tym mogli się również posługiwać Normanowie dla określenia ziem Fryzji[4] w VIII w.

Państwo staroruskie wzięło tę nazwę od kupców i wojowników, głównie normańskiego pochodzenia zwanych Waregami[1]. Najazd Normanów na „ruską” Gardarikę znalazł odbicie w sagach Olafa Tryggvasona i Olafa Świętego opowiadających o wyprawach Eirika na Ładogę oraz Swenda na Gardarikę.

Oddziały te miały dokonać gwałtów na jego mieszkańcach. Odnaleziono nawet napis na kamieniu runicznym o nabyciu w Szwecji majątku ziemskiego za środki osiągnięte w Gardarice[5]. Oddziałami najemnych Waregów posługiwał się również Jarosław Mądry w czasie swoich podbojów.

Latopisy ruskie wspominają o 25 znaczniejszych grodach ciągnących się na szlaku od Waregów do Greków, oraz w kierunku do Biarmii. Do najważniejszych należał Nowogród Wielki (Holmgard) oraz Kijów (Kaenugard).

W Europie wczesnośredniowiecznej technika budowy takich obronnych umocnień była znana od dawna, ponieważ nie znano miast otwartych czy pozbawionych osłony w postaci grodu, muru lub ostrokołu. Na całej przestrzeni wczesnosłowiańskiej rozpoczyna się ona ok. VII w. Ostatnie grody jako zalążek systemu organizacji osadnictwa powstają na Dzikich Polach w XVI wieku.

Przypisy

  1. a b Studia źródłoznawcze. Commentationes, PAN. 1990. s. 230
  2. „Вся жe Русь стала называться Gardariki – «страна гардов» (= городов). На ранних этапах своeй истории Рюриково городище (дрeвнeйший Новгород русских лeтописeй IX – X вв.) являлось резиденцией князeй – Рюрика, Олeга, откуда в 882 г.”, [w:] Anders Hedman, Анатолий Николаевич Кирпичников. Викинги и Славяне. 1998.
  3. norm. garðr; gockie gards; duńskie -gaard; island. -gard; cymbr. -garthur; aleman. -gardo; walijski -gardd; holenderski -gaerde; hiszp. -gardin; pomorski -gard; słowianskie -grod, -hrad
  4. "The latter two cases show a historicization of the myth, whereby the Danish Gardar probably meant Frisia under Danish rule." Omeljan Pritsak. The Origin of Rus. Old Scandinavian sources other than the sagas. 1981
  5. Łowmiański, Zagadnienie roli Normanów w genezie państw słowiańskich. s.73

Media użyte na tej stronie

Ivar.png
Autor: unknown, Licencja: CC-BY-SA-3.0