Gazeta Gdańska (1891–1939)

Redakcja i drukarnia „Gazety Gdańskiej” znajdowały się przy dzisiejszej ulicy Mariackiej pod nr 37

Tablica pamiątkowa na ścianie „Domu Prasy” przy Targu Drzewnym w Gdańsku

Gazeta Gdańska – polska gazeta wydawana w Gdańsku od 1891, pierwszy polskojęzyczny periodyk w tym mieście^[1]. W latach 1925–1926 ukazywała się pod tytułem „Echo Gdańskie”, następnie pod podwójną nazwą, by w końcu roku powrócić do starej nazwy^[2]. Ostatni numer ukazał się w 1939.

Historia

Pomysłodawcami założenia pisma była grupa intelektualistów wywodząca się z kręgów poznańskich liberałów. Pomysłodawcami powstania pierwszego polskojęzycznego czasopisma w znajdującym się pod rozbiorem Gdańsku byli Stanisław Roman, dawny redaktor pelplińskiego „Pielgrzyma”, oraz były właściciel chełmińskiego tygodnika rolniczego „Piast” Juliusz Krasiewicz^[3]. Projekt poparli działacze polscy w Gdańsku: Józef Czyżewski^[1], Jakub Gliniecki oraz Julian Lisiński. Ostatecznie redagowanie zlecono Bernardowi Zygmuntowi Milskiemu oraz Władysławowi Łebińskiemu^[4][3].

Milski został także właścicielem pisma za pośrednictwem zarejestrowanej na jego nazwisko firmy „B. Milski – Gazeta Gdańska”^[3]. Pierwszy numer ukazał się 2 kwietnia 1891 w nakładzie niecałego tysiąca egzemplarzy^[3]. Wkrótce jednak nakład skoczył do 4500 egzemplarzy, kolportowanych w dużej mierze korespondencyjnie^[3]. W pierwszych latach istnienia pisma wydało ono także drukiem około 50 książek polskich autorów, w tym Krzyżaków i Trylogię Henryka Sienkiewicza^[3].

Już w końcu XIX wieku gazeta zyskała sporą popularność i stała się najpoczytniejszym polskojęzycznym czasopismem w północnej części Prus Zachodnich^[1]. Poruszała przede wszystkim tematy związane z polskim odrodzeniem narodowym na ziemiach zaboru pruskiego, znacznie mniej miejsca poświęcając problematyce społecznej^[1]. Łączność z czytelnikami zapewniała redakcji sieć agencji rozsianych po całym regionie, zajmujących się zarówno kolportażem, jak i nadsyłaniem tematów i materiałów^[1]. Listę kontaktów do agentów gazety regularnie publikowano na jej łamach^[1].

W 1901 Milski sprzedał wydawnictwo gdańskiemu prawnikowi prof. Marianowi Palędzkiemu^[3]. Nowym redaktorem naczelnym został jego krewny, Stefan Palędzki^[3]. Przeprowadzono także restrukturyzację pisma w celu ratowania jego finansów^[3]. Mimo to, począwszy od 1903 nakład sukcesywnie spadał z początkowych 4500 egzemplarzy do 3650 egzemplarzy w 1905 i 2780 egzemplarzy w 1907^[3].

W 1905 na krótko redaktorem naczelnym został Aleksander Majkowski, kaszubski pisarz i działacz społeczny, założyciel Ruchu Młodokaszubskiego^[3]. Za jego szefostwa od 6 maja 1905 rozpoczęto wydawanie ukazującego się raz na dwa tygodnie dodatku „Drużba” redagowanego w języku kaszubskim^[3]. Jednak już 27 lipca tego roku Majkowski odszedł z gazety i wydawanie dodatku zarzucono wkrótce potem^[3].

W dwudziestoleciu międzywojennym gazeta była wydawana przez Drukarnię Gdańską^[5]. W latach 30. XX wieku (w okresie Wolnego Miasta Gdańska), mimo coraz częstszych nacisków politycznych i powtarzających się konfiskat nakładu, gazeta ukazywała się w dalszym ciągu^[6]. Początkowo jako w pełni niezależne pismo, ostatecznie jako lokalna mutacja toruńskiego „Dnia Pomorskiego”^[6]. Ostatni numer ukazał się drukiem 30 sierpnia 1939^[6] (w środę), tuż przed wybuchem II wojny światowej.

Redaktorzy naczelni

• 1891–1901: Bernard Milski^[7]
• 1901–?: Stefan Palędzki
• 1905: Aleksander Majkowski
• 1913–1920: Jan Kwiatkowski^[7]
• 1927–1932: Władysław Cieszyński^[7]

Przypisy