Gdańsk Główny

Gdańsk Główny

nr rej. 963 WEZ 2022
Elewacja wschodnia
Państwo	Polska
Województwo	pomorskie
Miejscowość	Gdańsk
Lokalizacja	Śródmieście
Zarządca	PKP PLK i PKP SKM
Data otwarcia	30 września 1896 Otwarcie dworca tymczasowego 30 października 1900 otwarcie dworca[1] 4 marca 1951 otwarcie dworca SKM
Poprzednie nazwy	Danzig Hbf.(1896-1945) Gdańsk (1945–1946)
Liczba pasażerów (2021)	7,95 mln.
Dane techniczne
Liczba peronów	6 (5 używanych w tym 3 dla SKM)
Liczba krawędzi peronowych	12 (10 używanych)
Kasy
Linie kolejowe
9 Warszawa Wschodnia – Gdańsk Główny 202 Gdańsk Główny – Stargard 227 Gdańsk Główny – Gdańsk Zaspa Towarowa 249 Gdańsk Główny – Gdańsk Brzeźno 250 Gdańsk Śródmieście – Rumia
Położenie na mapie Trójmiasta Gdańsk Główny
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Gdańsk Główny
Położenie na mapie województwa pomorskiego Gdańsk Główny
54°21′26″N 18°38′40″E/54,357222 18,644444
Portal Transport szynowy

Gdańsk Główny – największa pasażerska stacja kolejowa w Gdańsku, położona na trasie Tczew – Gdynia. Mieści się w zabytkowym^[2] budynku przy ulicy Podwale Grodzkie, w Śródmieściu Gdańska. Obsługuje połączenia zarówno międzymiastowe, jak i międzynarodowe. Ze stacji Gdańsk Główny odprawianych jest najwięcej pociągów trójmiejskiej SKM. Na stacji zatrzymują się pociągi pasażerskie wszystkich kategorii. Według klasyfikacji PKP ma najwyższą kategorię – Premium.

W roku 2021 stacja obsługiwała ok. 21 800 pasażerów na dobę, co dawało jej 9. miejsce w kraju^[3].

Położenie

Stacja znajduje się w centrum Gdańska, w dzielnicy Śródmieście, przy ulicy Podwale Grodzkie 2. Gdańsk Główny jest częścią ważnego węzła kolejowo-tramwajowo-autobusowego. Budynek jest połączony przejściem podziemnym z dworcem autobusowym znajdującym się przy ulicy 3 Maja.

Po drugiej stronie ulicy zlokalizowano hotel Scandic (wcześniejsze nazwy: Hotel Monopol, Hotel Holiday Inn). Do 1945 tego typu obiektów było w tym miejscu więcej – m.in. hotele Continental, Reichshof (Dwór Rzeszy) oraz Norddeutscher Hof (Dwór Północno-Niemiecki).

Historia

Gdańsk Główny (Hauptbahnhof) w trakcie budowy, na pierwszym planie drewniana zabudowa tymczasowej obsługi podróżnych, ok. 1900

Gdańsk Główny, ok. 1903

Schemat kolei w Gdańsku w 1914 roku

Pierwsza linia kolejowa w Gdańsku została otwarta w 1852^[4]. Około 1867 w rejonie dzisiejszego Dworca Głównego zbudowano niewielki, prowizoryczny dworzec pasażerski Gdańsk Brama Wyżynna. Dostęp do niego był jedynie od zachodu, od strony położonej wyżej tzw. „Promenady” (ul. 3 Maja). Od wschodu dworzec od miasta oddzielała jeszcze fosa nowożytnych fortyfikacji Gdańska. Dworzec można było zacząć rozbudowywać dopiero po zasypaniu starej fosy i zlikwidowaniu zachodnich bastionów^[5].

Oficjalna nazwa inwestycji brzmiała „Rozbudowa dworca Gdańsk Brama Wyżynna”, a na jej realizację przeznaczono specjalną ustawą kwotę 5 milionów marek^[6].

Reprezentacyjny i przestronny Dworzec Główny został wybudowany w latach 1894–1900 w stylu tzw. „gdańskiego renesansu”. Projektantami kompleksu dworcowego byli Alexander Rüdell, Paul Thömer, mistrz budowlany Georg Cuny oraz kolejowy inspektor budowlany Glasewald^[7]. Jest zlepkiem eklektycznych form renesansu i baroku. Gmach dworca i wieżę zbudowano z cegły i bogato ozdobiono piaskowcem z Wartkowic. 28 października 1900 oddano do użytku część główną, tzw. Empfangsgebäude (budynek powitalny); uroczyste otwarcie całości nastąpiło 30 października 1900 r. Wieża o wysokości 50 m (z zegarami), zbudowana w latach 1898–1899^[8], nawiązywała do architektury staromiejskiego kościoła św. Katarzyny. Do czasu zelektryfikowania kolei spełniała ona również funkcję ukrytej, wkomponowanej w zabudowę wieży ciśnień. Tarcze zegarowe (o średnicy 3,25 m) umieszczone zostały na wysokości 25,6 m^[9]. Stary dworzec „Brama Wyżynna” zamknięto 30 października 1896 i rozebrano w czasie budowy nowego dworca.

Układ dworca odpowiadał najnowszym ówcześnie osiągnięciom i wymogom. Wyposażony on został w dużą halę recepcyjną z kasami, przechowalnię bagażu, budki telefoniczne, urząd telegraficzny, komisariat policji, wspólną poczekalnię dla klas I i II oraz osobne dla III i IV klasy, umywalnię, toaletę męską i damską oraz bufet. Znajdowały się tu również pomieszczenia przeznaczone do użytku rodziny cesarskiej, w pierwszym rzędzie rezydującego we Wrzeszczu następcy tronu Fryderyka Wilhelma^[10].

Wybudowanie dworca spowodowało zmiany w tej części miasta. Okolice w pobliżu stały się terenami atrakcyjnymi dla inwestorów, przede wszystkim branży hotelarskiej. Już niedługo po uruchomieniu wskazywano jednak na jego niefortunną lokalizację między miastem a Górą Gradową, w wyniku której niemożliwa była jego rozbudowa w miarę zwiększających się potrzeb miasta.

18 maja 1939 roku w północnej głowicy rozjazdowej stacji wykoleił się pociąg pospieszny Warszawa - Gdynia^[11]. W wyniku wypadku 2 członków załogi parowozu doznało ciężkich obrażeń i w rezultacie zmarło^[12].

W 1945 został podpalony, a po II wojnie światowej odrestaurowany. Wieża uniknęła spalenia.

14 lutego 1963 godz. 5 na północ od stacji, pomiędzy wiaduktem Błędnik i przystankiem Stocznia, zderzyły się dwa pociągi towarowe zmierzające w kierunku południowym z Gdyni (z ładunkiem cementu) i z Nowego Portu (z rudą żelaza). Winnym starcia był maszynista pociągu z Nowego Portu, który nie zauważył semafora z sygnałem „stój”^[13].

14 grudnia 1970, w czasie wydarzeń grudniowych, budynek został spalony. W styczniu 1971 przeprowadzono remont budynku, który wykonała brygada z Gdańskiego Przedsiębiorstwa Robót Elewacyjnych. Informację o tym fakcie odnotowano na blankiecie telegramu, zamurowanym w 1971 i odkrytym w czasie remontu dworca 40 lat później^[14].

Na początku lat 90., podczas generalnego remontu, hala dworca została zabudowana dwupoziomową antresolą handlową, która jednak nie cieszyła się popularnością podróżnych i w 2013 została wyburzona.

9 lipca 2001 r. miała miejsce powódź w Gdańsku, na której skutek stacja Gdańsk Główny została zalana^[15].

W 2014 rozpoczęto przygotowania do kolejnej przebudowy budynku dworca przez PKP SA^[16], która miała być skoordynowana z projektem rewitalizacji stacji przez PKP Polskie Linie Kolejowe. Rozpoczęcie prac budowlanych miało nastąpić w III kwartale 2017 roku. W toku prac usunięte zostały zmiany dokonane w l. 90. w północnej części obiektu, wymieniona stolarka okienna i drzwiowa (na zbliżone do pierwotnych), system informacji pasażerskiej, monitoring, odtworzone zostały strome, dwuspadowe dachy nad dawnymi poczekalniami (obecnym barem McDonald’s), odnowiona elewacja i wykonane przedłużenie tunelu znajdującego się w osi dworca na wschodnią stronę ul. Podwale Grodzkie (powierzchnia przedłużonej części – ok. 1300 m kw.), a ponadto pojawią się ruchome schody. W holu głównym, któremu przywrócony zostanie historyczny wygląd, kolorystyka i oświetlenie – w tym malowidła i herby na ścianach, boazerie, sufity i posadzki, a także secesyjne witraże (zniszczone w większości w 1945; Polacy w ich miejsce w półrozecie frontowej nad wejściem głównym zainstalowali grafikę przedstawiającą okręt z godłem Polski na żaglu, a podczas modernizacji w latach 60. wstawili zwykłe szyby)^[17]. Zrekonstruowane zostaną również drewniane witryny kas i punktów usługowych wraz z gzymsami i detalami. Sam budynek zostanie dostosowany do potrzeb osób niepełnosprawnych^[18]. Ujednolicona zostanie również nawierzchnia przed placem dworcowym; zrezygnowano przy tym z koncepcji realizacji odkrytego pasażu handlowego przed między budynkiem dworca a ulicą. Zamiast niego równolegle do budynku dworca zrealizowany zostanie tunel łączący obydwa istniejące wcześniej tunele dworcowe^[19]. Szacowane koszty przebudowy części należącej do PKP SA wynosiły pierwotnie około 50 mln zł, a czas realizacji – około 18 miesięcy. Szacunkowy koszt prac w ogłoszonym w lipcu 2018 przetargu wzrósł jednak do 70,6 mln zł, a jedyna złożona oferta Budimexu opiewała na 120 mln zł^[20], co spowodowało unieważnienie postępowania i przystąpienie do prac nad kolejnym przetargiem^[21], który rozstrzygnięto 4 czerwca 2019. Wykonawcą remontu dworca za 99,6 mln zł (wobec założonych w kosztorysie 83,4 mln zł) został Mostostal Warszawa^[22], z którym PKP podpisały umowę 27 sierpnia 2019^[23]. Remont rozpoczęto w połowie września 2019^[24]. 21 marca 2020 wieczorem budynek dworcowy został zamknięty dla pasażerów, a obsługę pasażerów na około 1,5 roku przejął tymczasowy obiekt kontenerowy^[25]. Prace miały zostać zakończone u schyłku 2021 roku^[26], ale ostatecznie termin realizacji wydłużono o rok^[27].

W zakresie przebudowy infrastruktury kolejowej dworca przez PKP PLK przeprowadzono remont peronów dalekobieżnych nr 1 i 2 (połączony z ich podwyższeniem i wymianą nawierzchni z asfaltowej na granitową kostkę z płytami antypoślizgowymi na obrzeżach) oraz tuneli, wymianę poszycia wiat (z zachowaniem ich historycznych żeliwnych konstrukcji nośnych) i elementów małej architektury (ławki, kosze, oświetlenie i zegary) oraz instalację systemu informacji pasażerskiej, 4 wind oraz 4 ruchomych schodów^[28]. Restauracji poddano również pochodzące z ubiegłego wieku kamienne schody i barierki. Kosztujący 64 mln zł remont rozpoczął się we wrześniu 2017 roku^[29][30][31]. 25 września 2018 oddano do użytku wyremontowany i podwyższony peron 2^[32], remont peronu 1 zakończono częściowo w czerwcu 2019 (kiedy udostępniona ma zostać jedna z krawędzi peronowych), a ostatecznie na przełomie sierpnia i września 2019^[33]. W związku z tym od 4 lutego do 14 kwietnia 2019 zamknięto część tunelu umożliwiającą przejście między dworcem kolejowym i dworcem autobusowym^[34][35]. 24 grudnia 2019 oddano do użytku windy i ruchome schody prowadzące na perony z tunelu położonego w osi budynku dworcowego; drugi tunel został oddany do użytku na przełomie stycznia i lutego 2020^[36][37].

Linie kolejowe

Według nomenklatury PKP na stacji Gdańsk Główny spotyka się 5 linii kolejowych. Wszystkie są normalnotorowe, zelektryfikowane. Najważniejszymi z nich są linie z Warszawy Wschodniej i do Stargardu, wykorzystywane intensywnie zarówno w ruchu pasażerskim, jak i towarowym. Lokalnie duże znaczenie ma linia do Rumi, czyli wydzielona linia SKM. Ponadto na stacji początek mają dwie równoległe linie jednotorowe w kierunku Nowego Portu – do stacji Gdańsk Zaspa Towarowa (głównie ruch towarowy) oraz linia pasażerska biegnąca dawniej do stacji Gdańsk Nowy Port, obecnie do stacji Gdańsk Brzeźno i używana okazjonalnie w czasie imprez sportowych i targowych na odcinku do przystanku Gdańsk Stadion Expo.

Infrastruktura

Dworzec z zewnątrz

Wnętrze dworca przed remontem

Hotel Central przed remontem^[38]

Dawny dworzec SKM (obecnie Restauracja KFC)

Dawna poczta (obecnie hostel)

Dworzec

Kompleks dworcowy, oprócz kas biletowych i stanowiska informacji kolejowej, mieści różnego rodzaju sklepy i kilka punktów małej gastronomii. Główną halę dworca z wyjściem w kierunku peronów SKM łączy korytarz z punktami handlowymi oraz restauracją McDonald’s. W bezpośrednim sąsiedztwie dworca znajdował się Urząd Pocztowy Gdańsk 2, obecnie przeniesiony do budynku głównego. W budynku dawnych kas (i przedwojennego polskiego Urzędu Pocztowego Gdańsk 2) mieści się restauracja KFC, a w budynku położonym bardziej na północ – posterunek SOK. Po zachodniej stronie stacji zlokalizowany jest dworzec autobusowy, połączony z dworcem przejściem podziemnym.

Według tego samego projektu gdański dworzec wybudowany został w 1907 Gare de Colmar w Colmar w również kontrolowanej wówczas przez Niemcy Alzacji. Ponadto pałac ślubów w japońskim mieście Imari został zbudowany na podobieństwo dworca w Gdańsku^[39].

Położony na południe od dworca budynek przy ul. Podwale Grodzkie powstał w latach 1898–1900^[8] i mieścił wówczas siedzibę naczelnika stacji (względnie inspekcji kolei żelaznych). Po 1945 w budynku mieściła się przychodnia kolejowa. W 2017 zakończono adaptację budynku na czterogwiazdkowy Hotel Central Gdańsk z 39 pokojami^[40][41], salą balową i salą konferencyjną oraz browar restauracyjny serwujący m.in. piwo jopejskie^[42][43]. Od strony torów kolejowych powstało szklane foyer mieszczące wejście do browaru, który zajmie piwnicę i parter^[41].

Położony nieopodal budynek dawnej poczty dworcowej pochodzi z 1902 roku. W 2013 został wykupiony z rąk PKP i poddany rekonstrukcji według stanu z początku istnienia. Trwa jego adaptacja na restaurację i hotel z 25 pokojami^[41].

Przejścia podziemne

Przejścia podziemne

schody przejścia podziemnego pod peronami 1 i 2 przed remontem

przejście podziemne pod wszystkimi peronami przed przebudową

szyby wind towarowych prowadzących do tunelu bagażowego

Na stacji znajdują się dwa przejścia podziemne. Krótsze łączy główną halę dworca z peronami 1 i 2. Dłuższe przejście, wykorzystywane w części miejskiej w celach handlowych, łączy wszystkich pięć peronów, biegnąc od dworca autobusowego poprzez schody ruchome, pod peronami, i dalej pod ulicą Podwale Grodzkie. Przejście to umożliwia także dostęp do przystanków tramwajowych, zarówno od strony Podwala Grodzkiego, jak i ulicy 3 Maja (przy dworcu autobusowym). Na stacji znajduje się również nieczynny tunel bagażowy z nieużywanymi windami towarowymi.

Poprzednia stacja kolejowa, Dworzec Brama Wyżynna, której tory znajdowały się w tym samym miejscu, posiadała jedynie przejście naziemne, obecnie nieistniejące, zwane od swego kształtu trąbą słonia^[44].

Perony

Perony

Peron 1 przed remontem i mur oporowy oddzielający dworzec od części miasta położonej wyżej

Peron 2 przed remontem

(c) Diego Delso, CC BY-SA 3.0

Peron 3 przed przebudową

Peron 4

(c) Diego Delso, CC BY-SA 3.0

Peron 5

widok na perony

perony, w tle dźwigi Stoczni Gdańskiej

peron 3 nocą

Cytat z Blaszanego Bębenka umieszczony na małym budynku na peronie drugim (usunięta po jego wyburzeniu). Opisuje lekko zniszczenie Gdańska przez Armię Czerwoną

Pomnik Kindertransportów przed dworcem, upamiętniający dzieci żydowskie ewakuowane z Gdańska w 1939 r.

Stacja posiada w sumie pięć peronów, w tym trzy wyspowe, przeznaczone do obsługi ruchu regionalnego i dalekobieżnego, a także trzy perony obsługujące pociągi Szybkiej Kolei Miejskiej. Wszystkie perony są w większości zadaszone. Perony ponumerowane są od 1 do 5, począwszy od zachodniej części stacji.

• Peron 1 (niski) – przyjmuje pociągi z kierunku Gdańska Wrzeszcza w kierunku Tczewa, a także pociągi kończące tutaj bieg i odstawiane na tory pod wiaduktem Błędnik.
• Peron 2 (niski) – przyjmuje pociągi przyjeżdżające z kierunku Tczewa w kierunku Gdyni. Na peronie znajdowało się pomieszczenie dyżurnego ruchu peronowego.
• Peron 3 (wysoki) – krawędź od strony peronu drugiego służyć mogła dawniej pociągom SKM nie kończącym biegu na stacji Gdańsk Gł. – to jest odjeżdżającym lub przyjeżdżającym z Tczewa. Druga krawędź spełniała podobne funkcje jak perony 4 i 5. 9 sierpnia 2013 rozpoczęła się przebudowa peronu na wyspowy, z przeznaczeniem dla pociągów SKM do przystanku Gdańsk Śródmieście^[45], w wyniku której nadano mu historyczny wygląd ze stylizowanymi lampami oświetleniowymi. Przebudowa ta wymusiła konieczność rozbiórki znajdującego się pod peronami 3 i 4 schronu przeciwlotniczego z II wojny światowej o pow. 413 m² i mieszczącego 428 osób^[46].
• Perony 4 i 5 (wysokie) – obsługują pociągi SKM kończące bieg na stacji Gdańsk Gł., a następnie rozpoczynające przejazd w przeciwnym kierunku. Przedłużenie linii 250 do przystanku Gdańsk Śródmieście spowodowało znaczące zmniejszenie ruchu przy tych peronach. Dawniej z peronu 5 odjeżdżały pociągi SKM do Nowego Portu, aktualnie zaczynają i kończą tam bieg pociągi specjalne kierowane do stacji Gdańsk Stadion Expo. Z kolei peron 4 nie jest używany w ruchu pasażerskim.

Pozostała infrastruktura

Na terenie całej stacji Gdańsk Główny używane są jedynie semafory świetlne, wszystkie tory przy peronach są zelektryfikowane. Nastawnia dysponująca „G” znajduje się na końcu peronu 4.

Zobacz też

• Dyrekcja Kolei w Gdańsku

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Rafał Borowski: Gdański dworzec otwarto 120 lat temu
• Bronisław Poźniak: Jak wędrował główny dworzec kolejowy w Gdańsku

Gdańsk Główny
Linia 9 Warszawa Wschodnia – Gdańsk Główny (327,741 km)
Gdańsk Biskupia Górka odległość: 1,041 km
Linia 202 Gdańsk Główny – Stargard (0,000 km)
		Gdańsk Wrzeszcz odległość: 4,180 km
Linia 227 Gdańsk Główny – Gdańsk Zaspa Towarowa (0,672 km)
		Gdańsk Zaspa Towarowa odległość: 4,241 km
Linia 249 Gdańsk Główny – Gdańsk Brzeźno (0,140 km)
		Gdańsk Stocznia odległość: 0,903 km
Linia 250 Gdańsk Śródmieście – Rumia (0,080 km)
Gdańsk Śródmieście odległość: 1,093 km		Gdańsk Stocznia odległość: 0,960 km