Gdańska Głowa

Gdańska Głowa

Gdańska Głowa na rysunku z 1696
Państwo	Polska
Województwo	pomorskie
Miejscowość	Drewnica
Typ budynku	fortyfikacja
Rozpoczęcie budowy	ok. 1626
Zniszczono	druga poł. XVII wieku
Położenie na mapie gminy Stegna Gdańska Głowa
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Gdańska Głowa
Położenie na mapie województwa pomorskiego Gdańska Głowa
Położenie na mapie powiatu nowodworskiego Gdańska Głowa
54°16′01,12″N 18°57′07,04″E/54,266978 18,951956

Gdańska Głowa (niem. Danziger Haupt) – miejsce rozwidlenia się Wisły w jej końcowym biegu na dwa ramiona: gdańską Wisłę (Martwa Wisła) i elbląską (Szkarpawa), w pobliżu wsi Drewnica (województwo pomorskie). W XVII wieku ważny posterunek obronny Gdańska. Była oddalona od centrum Gdańska o ok. 20 km. Forteca odegrała pewną rolę podczas wojen polsko-szwedzkich, jednak bardziej przysłużyła się atakującym Szwedom niż obrońcom, dlatego pod koniec XVII wieku zdecydowano o jej likwidacji.

Obecnie zabytkowa śluza jest jednym z elementów szlaku wodnego Pętla Żuławska.

Historia

Makieta Gdańskiej Głowy w Narodowym Muzeum Morskim

Śluza Gdańska Głowa między Wisłą a Szkarpawą na szlaku Pętli Żuławskiej

Forteca była położona pomiędzy ramionami Wisły i Szkarpawy, niedaleko ich ujścia do zatok Morza Bałtyckiego. Prawdopodobnie pierwsze stałe umocnienia powstały krótko przed 1626, jako szaniec z czterema bastionami.

W drugiej połowie lipca 1626 Gdańska Głowa została zajęta przez wojska szwedzkie i znacznie rozbudowana. Została obsadzona silną załogą, która odparła atak wojsk gdańskich w styczniu 1627 roku. Obsadzenie przez Szwedów twierdzy pozwoliło do 1635 kontrolować im handel wiślany Gdańska. Od spływających do Gdańska statków wiślanych i tratew z drewnem były pobierane opłaty, a towary potrzebne Szwedom były zatrzymywane i konfiskowane. Fortyfikacja wróciła pod zwierzchnictwo Gdańska po rozejmie w Sztumskiej Wsi (12 września 1635) i została ponownie obsadzona przez załogę wydzieloną z wojsk garnizonu miejskiego. W obliczu zagrożenia szwedzkiego w 1655 została obsadzona 200 żołnierzami, jednak została zdobyta przez Szwedów w lutym 1656. Szwedzi rozbudowali fortyfikacje i stworzyli potężną twierdzę wodno-ziemną typu holenderskiego, o szerokości ponad 500 m, z załogą liczącą około 600-800 osób i około 50 dział różnych kalibrów. Twierdza zapewniała Szwedom panowanie nad całą deltą Wisły, a ponadto stanowiła miejsce wypadowe przeciwko Gdańskowi. W czasie walk po 1655 kilkakrotnie nieskutecznie próbowano odzyskać Gdańską Głowę. Decydujące oblężenie rozpoczęło się 25 września 1659, siłami około 5500 zbrojnych, wyposażonych w blisko 40 dział i moździerzy. Wojska rozpoczęły bombardowanie twierdzy, a Szwedzi zdani jedynie na własne siły skapitulowali i na honorowych warunkach opuścili ją 22 grudnia 1659. Ponownie obsadziło ją 1500 żołnierzy gdańskich.

Planowana była rozbudowa fortyfikacji, w końcu jednak zdecydowano się je rozebrać w drugiej połowie XVII wieku, ponieważ koszt ich utrzymania przekraczał możliwości Gdańska. Poza tym obawiano się, że jeśli znowu zostanie zdobyta przez przeciwnika, ponownie może stać się miejscem blokady spływu wiślanego. W 1812 teren dawnej twierdzy został obsadzony przez Francuzów; być może istniały tam jeszcze resztki dawnych umocnień.

Resztki twierdzy rozebrano ostatecznie przy okazji wykonywania przekopu Wisły pod koniec XIX wieku (1890-1895); część terenu dawnej twierdzy została zajęta przez infrastrukturę przekopu. Pozostała część to obecnie płaski teren wykorzystywany rolniczo.

Obecna Gdańska Głowa to nazwa wybudowanej w 1895 roku śluzy na Szkarpawie. Śluza odcina wody Wisły od Szkarpawy i znajduje się na obszarze Żuław Wiślanych (Drewnica).

Bibliografia

• Edmund Cieślak: Historia Gdańska: Okres „potopu” szwedzkiego. T. III /1655-1793. Gdańsk: Instytut Historii PAN, 1993, s. 42,44. ISBN 83-215-3251-9.

Linki zewnętrzne

• GDAŃSKA GŁOWA w Gedanopedii
• Śluza Gdańska Głowa – locja dla żeglarzy
• Śluza Gdańska Głowa