Gdanisko

Gdanisko zamku w Kwidzynie
Gdanisko zamku w Toruniu
Diabełek – drogowskaz drogi do latryny na zamku malborskim

Gdanisko (dansker, danzker) – wykusz lub wieża usytuowana na zewnątrz linii murów obronnych i połączona z zamkiem krytym, biegnącym na wysokości pierwszego piętra, gankiem, który miał formę krytego przejścia wspartego na arkadach. Gdanisko występowało w średniowiecznych przede wszystkim krzyżackich zamkach warownych i pełniło funkcję wieży ustępowej (latryny)[1]. Zaopatrzone w strzelnice pełniły również funkcje obronne spełniając rolę dodatkowej wieży, wysuniętej przed obwód murów zamkowych[2].

Gdaniska budowano tak, by wszystkie nieczystości ze znajdujących się w nim szaletów spadały do fosy, odprowadzenie ich zapewniała płynąca poniżej woda[3].

Gdaniska były murowane z cegły lub drewniane, tak jak na zamku w Ragnecie[4].

Przykłady

Przykłady zachowanych gdanisk to:

Gdanisko znajdowało się również w Zamku Biskupów Pomezańskich w Prabutach.

Etymologia nazwy

Sporną kwestią jest etymologia nazwy wieży. Niektórzy uważają, jakoby nazwa była próbą poniżenia dobrego imienia Gdańska, które to miasto wielokrotnie sprawiało kłopoty i buntowało się przeciwko Krzyżakom. Inna teoria mówi o wpływach języka pruskiego, w którym dansk miało oznaczać "mokry, wilgotny".

Przypisy

  1. Witold Szolginia: Ilustrowana encyklopedia dla wszystkich. Architektura i Budownictwo. Warszawa: Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, 1975, s. 70.
  2. Sztuka świata. Słownik terminów A-K. tom 17. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 2013, s. 148. ISBN 978-83-213-4726-4.
  3. Sławomir Jóźwiak, Janusz Trupinda, Krzyżackie zamki komturskie w Prusach. Topografia i układ przestrzenny na podstawie średniowiecznych źródeł pisanych, Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2012, s. 385, ISBN 978-83-231-2896-0, OCLC 812677814.
  4. Sławomir Jóźwiak, Janusz Trupinda, Krzyżackie zamki komturskie w Prusach. Topografia i układ przestrzenny na podstawie średniowiecznych źródeł pisanych, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2012, s ISBN 978-83-231-2896-0
  5. Największy wychodek Europy jest w Kwidzynie - Dziennikbaltycki.pl, www.dziennikbaltycki.pl [dostęp 2017-12-11] (pol.).

Bibliografia

  • Witold Szolginia: Architektura. Warszawa: Sigma NOT, 1992, s. 38. ISBN 83-85001-89-1.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Dwmd1 ubt.jpeg
Autor: Tomasz Sienicki [user: tsca, mail: tomasz.sienicki at gmail.com], Licencja: CC-BY-SA-3.0
diabełek na zamku krzyżackim w Malborku
Kwidzyn gdanisko.JPG
Autor: Author / Autor: Piotr_J, Licencja: CC BY-SA 2.5
Gdanisko - wieża sanitarna zamku biskupiego w Kwidzynie. Zdjęcie wykonano 23.06.2004.