Gebre Meskel Lalibela

Gebre Meskel
Lalibela (przydomek)
—negus (król)—
Ilustracja
Wizerunek króla Gebre Meskela Lalibeli z XV stulecia.
Król Etiopii
Okresod około 1180
do około 1220
PoprzednikKedus Harbe lub Gebre Marjam (w zależności od tradycji)
NastępcaNeakuyto Loab
Dane biograficzne
DynastiaZague
Data urodzeniaokoło 1162
Ojcieckról Akotiet Dżan Syjum
RodzeństwoKedus Harbe
MałżeństwoMeskel Kibra
DzieciJytbarek, a według źródeł arabskich również drugi syn o imieniu Anab, bądź Atab

Gebre Meskel (amh. ገብረ መስቀል, co znaczy Sługa Krzyża, lub Niewolnik Krzyża, lepiej znany ze swojego przydomka Lalibela, amh. ላሊበላ, co znaczy w starszej odmianie języka plemienia Agau pszczoły uznają jego zwierzchnictwo, lub prościej pszczoły się go słuchają) – król (według niektórych źródeł cesarz) Etiopii, rządzący na przełomie XII i XIII wieku. Pochodził z dynastii Zague i jest powszechnie uważany za jej najwybitniejszego władcę.

Pochodzenie

W przeciwieństwie do pozostałych monarchów dynastii Zague z prowincji Lasta, na temat króla Gebre Meskela Lalibeli zachowało się bardzo dużo informacji w źródłach pisanych. Według etiopskiego historyka Tadesse Tamrata, Lalibela był synem Akotieta Dżana Syjuma i bratem Kedusa Harbe. Zgodnie z tradycją król Lalibela panował przez czterdzieści lat[1]. Według Getachewa Makonnena Hasena, czas jego panowania przypada na lata 1181-1221[2]. Najbardziej znanym dokonaniem Lalibeli jest zlecenie budowy monolitycznych kościołów. Jest on również uważany za świętego przez Etiopski Kościół Ortodoksyjny.

Młodość

Król Lalibela urodził się w Adefa lub Roha (później nazwane na jego cześć od imienia) w 1162 roku. Późniejszy król otrzymał imię "Lalibela" ze względu na rój pszczół, który miał go otoczyć w dniu narodzin, co jego matka odczytała jako zapowiedź przyszłego panowania jako władca Etiopii. Zgodnie z tradycją, w młodości Lalibela udał się na wygnanie z powodu wrogości swojego wuja Tette Uyddyma Tser Asseggyda i brata Kedusa Harbe. Był również prawie otruty przez swoją przyrodnią siostrą. Z racji iż Lalibela doszedł do władzy za życia brata, etiopski historyk Taddesse Tamrat podejrzewał, że król doszedł do władzy przy pomocy siły zbrojnej[3]. W tych czasach między braćmi nierzadko dochodziło nierzadko do walki o tron, czego przykładem mogą być działania ze strony Dżana Syjuma pokolenie wcześniej.

Nowa Jerozolima

Człowiek stojący pod ścianą świątyni Bete Medhane Alem, prawdopodobnie największego kościoła monolitycznego na świecie.

Według jednej z legend Lalibela miał wizję w której zobaczył Jerozolimę, a następnie spróbował zbudować nową Jerozolimę jako swoją stolicę, co miało być odpowiedzią na zdobycie starej Jerozolimy przez muzułmanów w 1187 roku. Odzwierciedleniem tej tradycji może być fakt, iż wiele miejsc w mieście Lalibela ma biblijne nazwy, w tym rzeka miasta znana jako Jordan. Miasto wzniesione przez władcę pozostało stolicą Etiopii od końca XII do XIII wieku.

Polityka zagraniczna

Panorama miasta Lalibela.

Lalibeli przypisuje się prowadzenie polityki szantażu w stosunku do muzułmanów. Polityka ta miała polegać na straszeniu północnych sąsiadów odwróceniem biegu rzeki Nil poprzez wybudowanie wielkiej tamy, co z pewnością doprowadziłoby do ruiny na przykład ziemie położone w dzisiejszym Sudanie i ajjubidzki Egipt[4]. Prawdopodobnie tego typu groźby zapewniły chrześcijańskiej Etiopii pokojowe współżycie z muzułmańskimi sąsiadami. Za czasów Lalibeli Etiopia utrzymywała również stosunki z Egiptem sułtana Saladyna i chrześcijańskim Królestwem Jerozolimy, co wpływało na rozwój kultury kraju. Polityka pokojowych relacji z Egiptem przyniosła rezultaty w 1203, gdy na prośbę Lalibeli sułtan Egiptu interweniował na rzecz etiopskich mnichów przebywających w Ziemi Świętej. Lalibela prowadził również zwycięskie walki z żydowskim plemieniem Felaszów, oraz władcami Godżamu i Damot. W 1210 roku dwór władcy odwiedził koptyjski patriarcha Aleksandrii Jan VI[5]. Włoski orientalista Carlo Canto Rossini opublikował kilka nadań ziemskich, które przetrwały z czasów panowania króla Lalibeli.

Żona

Obecnie kościoły Lalibeli są celem procesji i pielgrzymek.

Żoną Lalibeli była Meskel Kibra (co znaczy "Chwała Krzyża"), której imię przetrwało w tradycji. Skłoniła ona abune Mikaela, aby jej brat Hirun został biskupem. Kilka lat później abuna wyjechał z Etiopii do Egiptu i twierdził, że Hirun uzurpował swoją władzę[6]. Inna tradycja przekazuje, że Kibra przekonała swojego męża do abdykacji na rzecz jego bratanka Neakuyto Loaba, ale po osiemnastu miesiącach jego złych rządów przekonała Lalibelę aby ten wrócił na tron. Bezpośrednim powodem wedle legendy miało być skąpstwo następcy w postaci podania na królewski stół wołowiny pochodzącej z krowy pewnego biednego rolnika. Taddesse Tamrat sądził, że koniec panowania Lalibeli nie był spokojny i do władzy siłą doszedł Loab, którego panowanie zostało zakończone przez syna Lalibeli, Jytbareka[5]. Getachew Mekonnen przypisuje Meskel Kibrze wzniesienie jednego z kościołów wykutych w skale, Bet Abba Libanos, zbudowanym jako pomnik dla Lalibeli po jego śmierci[7].

Synaksariusz

O życiu Lalibeli i jego rzekomych nadprzyrodzonych zdolnościach traktuje Synaksariusz, czyli księga liturgiczna zawierająca żywoty świętych[8]:

Jest to dzień błogosławionego i czystego, oglądającego tajemnice niebios Lalibeli - króla Etiopii. Od urodzenia chowali go rodzice w bojaźni bożej. A gdy dorósł do lat męskich, król - jego brat starszy - usłyszał, że jemu właśnie przypadnie w udziale tron i królestwo. Ogarnęła go zazdrość i wezwał do siebie Lalibelę. Przybył więc Lalibela i stanął przed bratem, a ten rzucił nań oskarżenie i skazał go na ciężką chłostę od godziny dziewiątej rano do trzeciej po południu. Po czym znów zawezwał go przed siebie, a gdy Lalibela stanął przed jego obliczem, zdumiał się król i żołnierze widząc, że nic mu się nie stało. Strzegł go bowiem Anioł Pański. - Wybacz mi, bracie, com ci uczynił - rzekł mu król, po czym zapanowała między nimi zgoda i pokój.

A Bóg wejrzał na jego męczeństwo w owym dniu i dał mu dziedzictwo i królestwo. Pojął, że upodobał go sobie Bóg, i gdy zasiadł na tronie, obdarzył bogato biednych i potrzebujących. Bóg zaś, widząc stałość jego miłości, ukazał mu anioła, który we śnie przywiódł go przed oblicze Boże. Bóg pokazał mu jak ma zbudować dziesięć kościołów, każdy zaś inny. A gdy spełnił wskazania Boże i zbudował owe kościoły, dziedzicem królestwa mianował swego bratanka i zmarł w pokoju.
Chwała Lalibeli, który genialnie budował świątynie
W suchym kamieniu, bez wilgotnego lepiszcza.
To pszczoły, aby wskazać należną mu władzę,
Otoczyły go rojem w chwili urodzenia,
Jego - radość królów i ludu, podobnie jak miód
tłumaczenie w wykonaniu Joanny Mantel Niećko

Kościoły monolityczne

Bete Medhanie Alem

Monolityczne świątynie wzniesione z inspiracji Lalibeli są przykładem jednego z najwyższych poziomów architektonicznej techniki i stanowią kontynuację tak zwanego stylu aksumskiego. Zostały wybudowane w terenie górzystym. Szczegóły na temat ich budowy nie przetrwały do dzisiejszych czasów. Według hagiografii króla, zatytułowanej Gadla Lalibela w wykuwaniu dzieła miały pomagać zesłane z niebios anioły[9]. Pewne jest natomiast, że na samym początku odkryto pokryte ziemią skały, a następnie wykuto je na zewnątrz, później zaś w środku. Ołtarze również wyciosane są z surowego bloku skalnego[8]. Liczba świątyń Lalibeli wynosi dwanaście. Największym z kościołów jest Medhanie Alem, czyli kościół Zbawiciela, posiadający wymiary 33,5 na 23,5 metrów. W tej budowli zgodnie z ludową tradycją Jezus miał pobłogosławić władcę. Tam również miał być pochowany architekt całego kompleksu, Sidi Meskel[10]. Z kolei najbardziej rozpoznawalnym kościołem Lalibeli jest Kościół Bet Gijorgis, wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Fotografie kościołów

  • Biete Medhani Alem

  • Biete Mariam

  • Biete Maskal

  • Biete Golgotha Mikael

  • Biete Amanuel

  • Biete Qeddus Mercoreus

  • Biete Ghiorgis

  • Biete Abba Libanos

  • Biete Gabriel Raphael

  • Biete Lehem

  • Biete Ghiorgis, widok z góry

  • Biete Ghiorgis

Zobacz też

Krzyż z miasta Lalibela trzymany przez mnicha.

Linki zewnętrzne

Przypisy

  1. ↑ Taddesse Tamrat: Church and State in Ethiopia. Oxford: Clarendon Press, 1972, s. 56.
  2. ↑ Getachew Mekonnen Hasen: Wollo, Yager Dibab. Addis Abeba: Nigd Matemiya Bet, 1992, s. 22.
  3. ↑ Taddesse Tamrat: Church and State in Ethiopia. Oxford: Clarendon Press, 1972, s. 61.
  4. ↑ Andrzej Bartnicki, Joanna Mantel-Niećko: Historia Etiopii. Wrocław: Ossolineum, 1971, s. 39.
  5. ↑ a b Taddesse Tamrat: Church and State in Ethiopia. Oxford: Clarendon Press, 1972, s. 62.
  6. ↑ Taddesse Tamrat: Church and State in Ethiopia. Oxford: Clarendon Press, 1972, s. 59.
  7. ↑ Getachew Mekonnen Hasen: Wollo, Yager Dibab. Addis Abeba: Nigd Matemiya Bet, 1992, s. 24.
  8. ↑ a b Andrzej Bartnicki, Joanna Mantel-Niećko: Historia Etiopii. Wrocław: Ossolineum, 1971, s. 37.
  9. ↑ Richard K. P. Pankhurst: The Ethiopian Royal Chronicles. Addis Abeba: Oxford University Press, 1967.
  10. ↑ Andrzej Bartnicki, Joanna Mantel-Niećko: Historia Etiopii. Wrocław: Ossolineum, 1971, s. 38.

Bibliografia

  • Taddesse Tamrat, Church and State in Ethiopia (Oxford: Clarendon Press, 1972).
  • Getachew Mekonnen Hasen, Wollo, Yager Dibab (Addis Ababa: Nigd Matemiya Bet, 1992).
  • Richard K. P. Pankhurst in his The Ethiopian Royal Chronicles (Addis Ababa: Oxford University Press), 1967.
  • Andrzej Bartnicki, Joanna Mantel-Niećko, Historia Etiopii. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydaw., 1971.
  • J. Perruchon. Vie de Lalibala, roi d'éthiopie: texte éthiopien et traduction française. Paris 1892.
Cesarze Etiopii
Dynastia Zague
Dynastia Salomońska
Dynastia Zagwe
Dynastia Tigraj
Dynastia Salomońska

Media użyte na tej stronie

BietMercureosLalibela.JPG
Autor: BluesyPete, Licencja: CC BY-SA 3.0
Church of St. Mercurios is a partial grotto church in the eastern part of the complex, with 8 roughly hewn pillars in its façade.
Church of Bet Meskel (House of the Cross), Lalibela, Ethiopia (3223537258).jpg
Autor: A. Davey from Where I Live Now: Pacific Northwest, Licencja: CC BY 2.0

You'll have to use your imagination to visualize what this 13th century church facade would look like without the scaffolding.

With enough time, I could probably PhotoShop the scaffolding out of existence, but I'm afraid the exercise would leave me very cross, perhaps slightly mad, and old beyond my years.
Bet Gabriel-Rufael (5499040590).jpg
Autor: Katie Hunt from St Albans, UK, Licencja: CC BY 2.0
Bet Gabriel-Rufael
Church of Bet Abba Libanos, Lalibela, Ethiopia (3328424359).jpg
Autor: A. Davey from Where I Live Now: Pacific Northwest, Licencja: CC BY 2.0

The signs of age only contribute to this 13th-century church's simple appeal.

If you'll compare the church's right and left corners, you'll see the left side is solid rock, while the right appears to be built of masonry blocks of the same material as the rest of the church.

This difference suggests the right side was rebuilt with masonry blocks after it collapsed. Another possibility is the stone in that part of the rock face wasn't structurally sound when the church was built, so masonry blocks have always formed the church's right corner.

It is challenging to photograph a building such as this, with its strong (almost) vertical and (almost) horizontal lines. The lens I used tends to distort such images so what you see through the viewfinder is most definitely not what you get when you view the photograph.

I corrected the lens distortion as best I could with Photoshop CS3.

If the columns, windows, doors and roof line aren't plumb, it's probably due to the toll time and the elements have taken on the building. I think it adds to the charm.

=====================================================
In his Bradt Guide Ethiopia (November 2005, 4th Ed.), Phillip Briggs writes:

"According to the legends, Bet Abba Libanos was built overnight by Lalibela's wife Meskel Kebre, assisted by a group of angels."

"The church has been built around [sic] a cave in a vertical face, and although the roof is still connected to the original rock, the sides and back are separated from the rock by narrow tunnels."

"The pink-tinged façade, which once again shows strong Axumite influences in its arched and cruciform windows, lies under an overhang in a way that is reminiscent of some churches in Tigrai."
Gebre Mesqel Lalibela.png
detail from Ethiopian icon, IESMus3450, showing Negus Lalibela
Lalibela Village.jpg
Autor: Damien Halleux Radermecker, Licencja: CC BY-SA 2.0
Lalibela is in northern Ethiopia.
Bet Golgotha (5497902954).jpg
Autor: Katie Hunt from St Albans, UK, Licencja: CC BY 2.0
Bet Golgotha
Bete Maryam 01.jpg
Autor: Bernard Gagnon, Licencja: CC BY-SA 3.0
Bete Maryam, Lalibela, Ethiopia
Ethiopie Lalibela Bet Medhane Alem.JPG
Autor: Julien Demade, Licencja: CC BY-SA 3.0
Église de Bet Medhane Alem à Lalibela (Éthiopie)
Bete Giyorgis Lalibela Ethiopia.jpg
Autor: Jialiang Gao www.peace-on-earth.org, Licencja: CC-BY-SA-3.0
L'Eglise Beta Giorgis (Saint George), une des 11 églises monolithiques de Lalibela classées au patrimoine mondial de l'UNESCO http://whc.unesco.org/en/list/18
Priest of rock-Hewn Churches of Lalibela, a high place of Ethiopian Christianity, still today a place of pilmigrage and devotion..jpg
Autor: Anne Saurat, Licencja: CC BY-SA 3.0 igo
Priest of rock-Hewn Churches of Lalibela, a high place of Ethiopian Christianity, still today a place of pilmigrage and devotion. Lalibela, Ethiopia
Bete Medhane Alem in Lalibela.JPG
Autor: Jens Klinzing, Licencja: CC BY-SA 3.0
Outer view of the church Bete Medhane Alem in Lalibela, North Ethiopia.
Lalibela Cross.jpg
Autor: Valentin Lavrinenko, Licencja: CC BY-SA 3.0
Photo taken in the Bet Medhane Alem church, Lalibela, Ethiopia, with priest's permission.
BietLehemLalibela.JPG
Autor: BluesyPete, Licencja: CC BY-SA 3.0
This structure is linked with Beta Abba Libanos.
Bete Giyorgis 02.jpg
Autor: Bernard Gagnon, Licencja: CC BY-SA 3.0
Bete Giyorgis (Church of St. George), Lalibela, Ethiopia