Gelonos

Gelonos (ukr. Гелон, stgr. Γελωνός) – starożytne miasto wspominane przez Herodota, lokalizowane przez niego w kraju Budynów i Gelonów na północ od ziem Scytów.

Herodot opisuje je w swoich Dziejach w rozdziale IV następująco:

Budynowie tworzą wielki i liczny lud: mają wszyscy bardzo niebieskie oczy i ognistego koloru włosy. W ich kraju istnieje miasto zbudowane z drzewa. Nazwa miasta brzmi Gelonos, a jego mur z każdego boku długi jest na 30 stadiów; jest przy tym wysoki i cały z drewna. Drewniane są też ich mieszkania i świątynie. Są tam faktycznie świątynie helleńskich bogów, po helleńsku zaopatrzone w drewniane posągi, ołtarze i kaplice.[1]

Boris Szramko, ukraiński historyk, w 1975 opublikował[2], że miastem tym było grodzisko Bielskoje w dorzeczu Dniepru nad rzeką Worsklą, 35 km na północ od Połtawy. Podana przez Herodota miara dawałaby na dziś około 30 km długości. Tymczasem odkryta w latach 70. XX wieku pozycja to obwarowania z wałami wysokimi nawet na 12 metrów, cały teren rozciągnięty na 17 kilometrów wzdłuż rzeki Worskli, gdzie same wały obejmują 44 kilometry kwadratowe[3], a dwa razy tyle, 80 kilometrów kwadratowych, wliczając cmentarzyska[4]. Porównując, miasto Gelonos było około 1000 razy większe niż klasyczna Troja. Budynowie z Gelonami mieszkali na wschód od mężów scytyjskich i na wschód od Neurów, na północ od Sarmatów, a ich zachodnimi sąsiadami byli Scytowie królewscy, a od północy Tyssageci (Thyssagetae). Od wschodu rozciągał się znany na podstawie badań archeologicznych pozbawiony osadnictwa, 200 kilometrowy, sięgający po Don, pas pustki, który ma odpowiadać opisywanej przez Herodota „siedmiodniowej pustyni”[5]. rzeka Worskla była zachodnią granicą zwartszego osadnictwa ciągnącego się jeszcze w jej północnym biegu. Ziemno-drewniany gród Gelonus składał się z trzech lepiej umocnionych ośrodków otoczonych wspólnym wałem: wschodniego, zachodniego i północnego. Rozbudowę umocnień rozpoczęto w połowie VI wieku p.n.e. jednocześnie wnosząc wschodnie i zachodnie umocnienia. Wschodnie, większe, położone na skarpach Worskli zawiera bogatszy inwentarz archeologiczny, tak jak znane późniejsze orientowane budowle. Bogatszy materiał archeologiczny ze wschodniej części jest z kręgu kultury czernoleskiej. Stanowisko Gelons leży w archeologicznej grupie Worskla. Inne sąsiedzkie archeologiczne grupy o podobnie silnie scytyjskim charakterze to grupa sulska i dońska[6]. W grupie sulskiej znajduje się mniejsza od Gelonos ziemna forma archeologiczna Basivska, o długości 2 km i szerokości 0.6 km, tworzona tym samym okresie VI wieku. Basivską zaprzestano używać tak samo jak Gelonos koło IV wieku p.n.e.[7] prawdopodobnie na skutek inwazji Sauromatów na ziemie scytyjskie.

Linki zewnętrzne

Przypisy

  1. ↑ Herodot, Dzieje, Wyd. Czytelnik, Warszawa 2007, w przekł. Seweryna Hammera, s. 262, ISBN 978-83-07-03106-4.
  2. ↑ Boris Shramko Б.А. Крепость скифского времени у с.Бельск – город Гелон // Скифский мир. – К., 1975.
  3. ↑ The Cambridge history of Iran By Ilya Gershevitch, William Bayne Fisher, J. A. Boyle : Cambridge University Press tom 2, str. 187 [Cambridge University Press Published by Cambridge University Press[1]
  4. ↑ O ile w środku odkrytego starożytnego Gelonos sytuuje się dziś miasto Bielsk, a na północnych krańcach terenu Gelonos zaczyna się miejscowość Kuzemin, to warto zauważyć znajdującą się za południowym krańcem starożytnych wałów miejscowość o niedwuznacznej nazwie Glinskoje, co by potwierdzało brzmienie nazwy starożytnej metropolii.
  5. ↑ „The desert mentioned by Herodotus was...the strip of land, up 200 km wide...devoid of settlements”, Gershevitch, str. 185
  6. ↑ Gershevitch str.185
  7. ↑ Gershevitch str.185-188

Bibliografia

  • Мурзін В., Ролле Р., Супруненко О. Більське городище. – Київ-Гамбург-Полтава, 1999. – 104 с.
  • Боплан Г.Л.де. Опис україни. – К., 1990. – 254 с.
  • Шрамко Б.А. Бельское городище скифской эпохи (город Гелон). – К., 1987. – 182 с.
  • П.М.Золин. Гелоны http://www.proza.ru/2010/04/02/272
  • Більське городище в контексті вивчення пам’яток раннього залізного віку Європи. – Полтава, 1996. – 408 с.
  • Narbutt, Teodor, DZIEJE STAROŻYTNE NARODU LITEWSKIEGO przez Teodora Narbutta. Tom Drugi. Śledzenia początków narodu litewskiego i początki jego dziejów. Z trzema kartami jeograficznemi. Wilno. Nakładem i drukiem Antoniego Marcinowskiego. 1837; szczególnie strony 567 i następne.