Geminga

Geminga

Obraz otoczenia pulsara w promieniach rentgenowskich (Teleskop kosmiczny Chandra) i podczerwieni (Kosmiczny Teleskop Spitzera)
Dane obserwacyjne (J2000)
Gwiazdozbiór	Bliźnięta
Rektascensja	06h 33m 54,15s
Deklinacja	+17° 46′ 12,91″
Odległość	ok. 815 ly ok. 250 pc[1]
Ruch własny (μ)	178,2[1]
Alternatywne oznaczenia
SN 437, PSR B0633+17, PSR J0633+1746

Geminga – gwiazda neutronowa znajdująca się w gwiazdozbiorze Bliźniąt.

Nazwa

Nazwa jest jednocześnie skrótem angielskich słów Gemini gamma-ray source („źródło promieniowania gamma w gwiazdozbiorze Bliźniąt”), jak również znaczy „tego tam nie ma” w mediolańskim dialekcie włoskiego. Pulsar Geminga jest pozostałością wybuchu bliskiej supernowej ok. 340 000 lat temu. Skutki wybuchu na Układ Słoneczny i Ziemię są analizowane i korelowane czasowo. Międzynarodowa Unia Astronomiczna w 2022 roku formalnie zatwierdziła użycie nazwy Geminga dla określenia tej gwiazdy^[2].

Historia odkrycia

Niebo w zakresie promieniowania gamma; Geminga jest jednym z najjaśniejszych źródeł w Drodze Mlecznej

W roku 1961 z satelitą Explorer 11 rozpoczęto obserwację nieba w zakresie promieniowania gamma. W 1972 satelitą SAS-2 odkryto bardzo silne źródło promieni gamma. Geminga okazała się być drugim obserwowalnie najjaśniejszym źródłem promieniowania na niebie w zakresie energii 100 MeV. Jednocześnie nie wykryto jej aktywności w zakresie fal radiowych. Większość gwiazd neutronowych może być obserwowana jako pulsary, czyli swoiste kosmiczne radiolatarnie, ale Geminga zupełnie nie wykazywała wtedy takiej aktywności. Lepsze urządzenia sondy ROSAT wykryły okresowe zmiany jej promieniowania w paśmie miękkich promieni rentgenowskich w 1991 roku.

Gwiazda neutronowa

Zmierzony okres obrotu Gemingi równy był 237 ms. Rotacja wskazywała na to, że pulsar jest gwiazdą neutronową, i najprawdopodobniej pozostałością po supernowej, która zakończyła swój żywot wielką eksplozją ok. 340 000 lat temu^[3]. Odległość do Gemingi udało się ustalić jako ok. 250 pc, czyli ok. 815 lat świetlnych^[1]. Promień Gemingi oszacowano jako 19 km. Obliczenia dotyczące oddziaływania protonów na powierzchni Gemingi wskazały, że jej masa jest równa ok. 1,44 masy Słońca (2,86×10³⁰ kg). Gęstość można oszacować jako 3,13×10¹⁷ kg/m³. Temperatura powierzchni gwiazdy została oszacowana na 560 000 K.

Obserwacje w XXI wieku

W roku 2003 obserwacje Gemingi podjął rentgenowski teleskop kosmiczny XMM-Newton wystrzelony przez ESA. Udało się zaobserwować fale uderzeniowe, jakie w ośrodku międzygwiazdowym wytwarza Geminga pędząca względem niego z prędkością 120 km/s. Asymetria eksplozji supernowej nadała tej gwieździe znaczną prędkość. Geminga, jak większość gwiazd neutronowych, wytwarza relatywistyczny wiatr cząstek rozpędzanych w jej polu magnetycznym. Bardzo szybki ruch względem ośrodka gwiazdowego powoduje, że wiatr ten zderza się z nim, tworząc kształt charakterystyczny dla fali stożkowej.

W roku 2005 dalsze obserwacje umożliwiły wykrycie na powierzchni gwiazdy gorących plam. Każda gwiazda neutronowa stygnie, ale nieznane procesy fizyczne powodują powstawanie na jej powierzchni gorących plam. Obserwacje przez teleskop XMM-Newton pozwoliły na określenie rozmiaru i temperatury tych plam na powierzchni gwiazdy. Mają one średnice od 60 m do 1 km i są rozgrzane do ok. 1 mln K.

Zobacz też

• astronomia promieniowania gamma
• Polluks
• rozbłysk gamma
• SGR 1806-20
• Lista gwiazd w gwiazdozbiorze Bliźniąt

Przypisy

Bibliografia

• Baiko D.A., Heansel P. Cooling neutron stars with localized protons, arXiv, Astronomy and Astrophysics 2000 PDF (ang.)
• Caraveo P.A., Bignami G.F., DeLuca A., Merghetii S. Pellizzoni A., Mignani R., Tur A., Becker W. Geminga’s Tails: A Pulsar Bow Shock Probing the Interstellar Medium Science 2003 PDF (ang.)

Linki zewnętrzne

• Informacje na stronie Spaceflight Now (ang.)
• Gorące plamy na Gemindze (ang.)
• Geminga w bazie SIMBAD (ang.)