Generalne Gubernatorstwo Warszawskie

Generalne Gubernatorstwo Warszawskie

Generalgouverment Warschau

1915–1918
Flaga Godło
Język urzędowy	niemiecki
Stolica	Warszawa
Status terytorium	terytorium okupowane
Zależne od	Niemiec
Głowa terytorium	Generalny Gubernator Hans von Beseler
Szef rządu	Szef Administracji Cywilnej Otto von Steinmeister(niem.)
Waluta	rubel marka polska (mkp)
Data powstania	Rozszerzona z: Administracja Cywilna Polski po lewej stronie Wisły 24 sierpnia 1915
Data likwidacji	11 listopada 1918

Zamek Królewski w Warszawie był siedzibą Rady Regencyjnej oraz Generalnego Gubernatorstwa Warszawskiego

Siedzibą generalnego gubernatora warszawskiego był Belweder

W pałacu Potockich w latach 1915–1918 rezydował hrabia Bogdan Hutten-Czapski, jeden z najbliższych współpracowników generała Hansa Hartwiga von Beselera

Marka polska – waluta wprowadzona przez niemieckie władze okupacyjne w Generalnym Gubernatorstwie Warszawskim, emitowana przez Polską Krajową Kasę Pożyczkową

Cesarsko-Niemieckie Generalne Gubernatorstwo Warszawskie (niem. Kaiserlich-deutsche Generalgouverment Warschau) – niemiecka administracja okupacyjna ziem Królestwa Polskiego, utworzona 24 sierpnia 1915 roku i podlegająca bezpośrednio cesarzowi oraz kanclerzowi. Generalnym gubernatorem warszawskim mianowany został generał Hans Hartwig von Beseler.

Kalendarium wydarzeń politycznych

1915

• 24 sierpnia 1915 – utworzenie Generalnego Gubernatorstwa Warszawskiego
• 8 września 1915 – zniesienie sądów obywatelskich przez generalnego gubernatora warszawskiego
• 12 września 1915 – rozwiązanie Centralnego Komitetu Obywatelskiego przez generalnego gubernatora warszawskiego
• 15 listopada 1915 – otwarcie Uniwersytetu Warszawskiego i Politechniki Warszawskiej

1916

• 1 stycznia 1916 – utworzenie Rady Głównej Opiekuńczej
• 22 stycznia 1916 – wydanie Ordynacji powiatowej dla Generalnego Gubernatorstwa Warszawskiego
• 1 lutego 1916 – utworzenie w Warszawie Milicji Miejskiej (ze Straży Obywatelskiej)
• 15 lutego 1916 – powiększenie Generalnego Gubernatorstwa Warszawskiego o obszar guberni łomżyńskiej, powiaty węgrowski, sokołowski, łukowski i siedlecki guberni siedleckiej oraz o obszary wokół Osowca, na podstawie rozporządzenia gen. Ericha von Falkenhayna, Szefa Sztabu Generalnego
• 3 maja 1916 – uroczyste obchody w Warszawie rocznicy uchwalenia pierwszej konstytucji
• 5 maja 1916 – nadanie Warszawie ordynacji miejskiej
• 16 lipca 1916 – wybory do Rady Miejskiej miasta Warszawy
• 24 lipca 1916 – po raz pierwszy zebrała się rada miejska Warszawy
• 4 października 1916 – rozporządzenie generalnego gubernatora warszawskiego o przymusowej rekrutacji na roboty do Niemiec
• 11 października 1916 – ogłoszenie statutów Uniwersytetu Warszawskiego i Politechniki Warszawskiej^[1]
• 5 listopada 1916 – proklamacja cesarza niemieckiego oraz cesarza Austrii i króla Węgier zapowiadająca utworzenie Królestwa Polskiego
• 9 listopada 1916 – wydanie odezwy werbunkowej do Polaków
• 12 listopada 1916 – samowolne wydanie przez generalnego gubernatora warszawskiego rozporządzenia o Radzie Stanu i Sejmie w Królestwie Polskim (niewykonane)
• 6 grudnia 1916 – wydanie przez generalnych gubernatorów warszawskiego i lubelskiego rozporządzenia o tymczasowej Rady Stanu
• 9 grudnia 1916 – powołanie przez niemieckie władze okupacyjne Polskiej Krajowej Kasy Pożyczkowej posiadającej uprawnienie do emisji marki polskiej^[2]

1917

• 11 stycznia 1917 – ogłoszenie reskryptów powołujących członków tymczasowej Rady Stanu
• 10 kwietnia 1917 – przekazanie przez Austro-Węgry zwierzchnictwa na Legionami Polskimi niemieckim władzom okupacyjnym oraz utworzenie Polskiej Siły Zbrojnej
• 12 września 1917 – wydanie przez generał-gubernatorów warszawskiego i lubelskiego patentu w sprawie władzy państwowej w Królestwie Polskim

1918

• 12 października 1918 – przejęcie zwierzchniej władzy nad Polską Siłą Zbrojną przez Radę Regencyjną
• 22 października 1918 – przekazanie Radzie Regencyjnej władzy w Generalnym Gubernatorstwie Lubelskim

Obszar

W wyniku ofensywy państw centralnych, przeprowadzonej w okresie od maja do sierpnia 1915 roku całe terytorium Królestwa Polskiego znalazło się pod okupacją Niemiec i Austro-Węgier. W skład Generalnego Gubernatorstwa Warszawskiego weszły gubernie kaliska, warszawska, płocka, łomżyńska oraz część guberni piotrkowskiej i siedleckiej.

W jenerał gubernatorstwie warszawskim zmniejszono liczbę powiatów wiejskich z 47 do 30 np. Rozporządzeniem z 22 marca 1916 r. powiat łomżyński, kolneński i mazowiecki w jeden powiat łomżyński. Po 31 marca 1917 r. dzieliło się ogółem na 32 powiaty: warszawski miejski, warszawski ziemski, łódzki miejski, łódzki ziemski, będziński/sosnowiecki, częstochowski, wieluński, sieradzki, kaliski, koniński, kolski, łęczyński, włocławski, kutnowski, lipnowski, płocki, mławski, pułtuski, łowicki, skierniewicki, rawski, błoński, grójecki, miński, garwoliński, łukowski, siedlecki, sokołowski, łomżyński, ostrowski, ostrołęcki i szczuczyński^[3].

Struktura organizacyjna

• grupa sztabu i podsztabu
• Inspektorat Wyszkolenia Polskiej Siły Zbrojnej przy Wodzu Naczelnym PSZ^[a]
• Wydział do Spraw PSZ
• zarząd archiwum
• intendentura wojskowa
• Cesarsko-niemiecka Administracja Cywilna w Generalnym Gubernatorstwie Warszawskim^[b] – tzw. Zarząd Cywilny:
  • urzędy powiatowe
  • prezydia policji w Warszawie i Łodzi
  • Krajowa Rada Szkolna
• zarząd poczt i telegrafów
• komisariat rządu przy tRS i Radzie Ministrów
• kurator szkół wyższych

Polityka 5 listopada

W wyniku konferencji pszczyńskiej 5 listopada 1916 władcy Niemiec i Austrii wydali 5 listopada 1916 r. proklamację, w której ogłosili zamiar utworzenia państwa polskiego. Skutkiem tej proklamacji było przystąpienie do przekazywania administracji nad poszczególnymi dziedzinami życia publicznego z rąk niemieckich w polskie. Powstała tymczasowa Rada Stanu, która przygotowywała się do przejęcia władzy w przekazywanych jej przez władze okupacyjne dziedzinach.

W pół roku po utworzeniu Królestwa Polskiego, 10 kwietnia 1917 roku, gubernator Beseler objął dowództwo nad Polską Siłą Zbrojną i pełnił tę funkcję do 21 października 1918 roku.

Władze polskie przejęły od administracji okupacyjnej sądownictwo 1 września oraz szkolnictwo 1 października 1917 roku.

Rada Regencyjna 7 października 1918 zadeklarowała niepodległość Polski, a pięć dni później pozbawiła Beselera władzy nad wojskiem polskim. W GGW władze administracji niemieckiej zapowiadały przekazanie Polakom pełnej władzy nad instytucjami Królestwa zapewniającymi bezpieczeństwo niemieckiego wojska do 1 grudnia 1918 roku, gdy miało ulec likwidacji generalne gubernatorstwo. Na skutek kapitulacji Niemiec 11 listopada nastąpiło przyśpieszenie wykonania tych decyzji.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• MarianM. Eckert MarianM., Historia Polski 1914–1939, Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1990, ISBN 83-02-04044-4, OCLC 830062724 .
• SebastianS. Haffner SebastianS., Prusy bez legendy, zarys dziejów, AndrzejA. Marcinek (tłum.), Warszawa: „Oficyna Historii XIX i XX Wieku”, 1996, ISBN 83-905989-3-0, OCLC 749278246 .
• Janusz Pajewski: Historia powszechna 1871–1918, Warszawa 1978
• Aleksander Kraushar: Warszawa podczas okupacji niemieckiej 1915–1918, Lwów – Warszawa – Kraków 1921 [1]
• Bogdan Hutten-Czapski: Sześćdziesiąt lat życia politycznego i towarzyskiego t. 2. Warszawa: Księgarnia F. Hoesicka, 1936.
• opracowanie o akcie 5 listopada na forum dyskusyjny dotyczącym Austro-Węgier. austro-wegry.info. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-12-14)].
• Józef Rapacki: Pro memoria. Prusak w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo „Tygodnika Ilustrowanego”. – Śląska Biblioteka Cyforwa. [dostęp 2011-11-08]. (pol.).

Linki zewnętrzne

• Verordnungsblatt für das General-Gouvernement Warschau – Dziennik Rozporządzeń dla Jenerał-Gubernatorstwa Warszawskiego (1915–1918) w Mazowieckiej Bibliotece Cyfrowej
  • Wersja pdf, inna kompletność: Verordnungsblatt für das General-Gouvernement Warschau, Śląska Biblioteka Cyfrowa, 1915–1918 [dostęp 2019-05-02] .