Gennadiusz II Scholar

Gennadiusz II
Γεννάδιος Β '
Patriarcha Konstantynopola
Ilustracja
Gennadiusz II Scholar
Kraj działaniaImperium Osmańskie
Data urodzenia1405
Data śmiercipo 1472
Patriarcha Konstantynopola
Okres sprawowania1453–1456; 1458
1462–1463; 1464
Wyznanieprawosławne
KościółPatriarchat Konstantynopolitański
Wybór patriarchy1453; 1458; 1462; 1464

Gennadiusz II Scholar właściwie Jerzy Kurteses Scholarios lub Jerzy Scholariusz[1], gr.: Γεννάδιος Β ', Gennadios II (ur. 1405, zm. po 1472) – patriarcha Konstantynopola w latach 1453–1456, 1458, 1462–1463, 1464. Teolog bizantyński, zwolennik a następnie przeciwnik unii florenckiej.

Życiorys

Jerzy Kurteses Scholarios urodził się w 1405 r. Studiował filozofię i teologię u Marka Eugenika i Jerzego Gemista-Pletona w Mistrze. W Konstantynopolu otworzył własną szkołę filozoficzno-gramatyczną zarówno dla Greków jak i Łacinników. Wykładał również filozofię na uniwersytecie. Był świeckim kaznodzieją dworu cesarskiego i doradcą cesarza Jana VIII Paleologa w sprawach teologii. Towarzyszył cesarzowi na sobór do Florencji, gdzie wygłosił trzy mowy o zjednoczeniu obydwu Kościołów (PG 160, 385–523). Wypowiadając się za Filioque popadł w konflikt ze swym nauczycielem Markiem Eugenikiem. Po r. 1443 zmienił stanowisko i stał się przeciwnikiem jedności Kościołów greckiego i rzymskiego, a po śmierci Marka Eugenika w 1447 r. został przywódcą stronnictwa przeciwnego unii. W 1445 r. odbył w Konstantynopolu dysputę z legatem papieskim. Skonfliktowany z cesarzami Janem VIII i Konstantynem XI w 1450 r. wstąpił do klasztoru Charsianeitos i przyjął imię Gennadiusz. Od lat 50. najczęściej przebywał w klasztorze św. Jana Chrzciciela koło Seres, gdzie w 1452 r. wydał encyklikę przeciw odnowieniu unii florenckiej. Po upadku Konstantynopola w 1453 r. znalazł się w więzieniu[2][3].

Z woli sułtana Mehmeda II został w 1453 r. wybrany patriarchą Konstantynopola. Człowiek, który publicznie i bezkompromisowo wypowiedział się przeciw unii florenckiej dawał sułtanowi rękojmię, że nie wplącze państwa tureckiego w konflikt z państwami zachodnimi poprzez próby nawiązania kontaktów z papiestwem[4]. Z powodu intryg Gennadiusz kilkakrotnie rezygnował z urzędu. Lata jego urzędowania są przedmiotem sporów uczonych i mieszczą się zasadniczo pomiędzy 1453 a 1465 rokiem. Za początek jego pierwszego patriarchatu przyjmuje się rok 1453[5] lub 1454[6]. Według raczej zgodnej opinii badaczy trwał on do 1456 r.[7] Drugi patriarchat Gennadiusza J. Bonarek umieszcza w 1458 r. Kolejny jest lokowany w 1462 r.[8], w latach 1462–1463[9] lub w 1463 r.[10]. Ostatni przypada na rok 1464[11] lub na lata 1464–1465[12]. B. Modzelewska przesuwa jego koniec aż na rok 1472[2].

Jako patriarcha Gennadiusz dbał o więź Patriarchatu Konstantynopola z Kościołami prawosławnymi w Bułgarii i Serbii, gdzie władze tureckie zniosły patriarchaty. Przeniósł stolicę patriarchatu z kościoła Świętych Apostołów do kościoła Matki Boskiej Pammakaristos w dzielnicy Fanar. Zmarł i został pochowany w klasztorze św. Jana Chrzciciela koło miasta Seres zapewne po 1472 r.[2][3]

Pisma

Gennadios II i Mehmed II

Scholar napisał 8 mów w obronie unii florenckiej, w których dowodził konieczności unii na podstawie pism Ojców Kościoła, a przeszkody na drodze do zjednoczenia tłumaczył względami ludzkimi. Po 1443 pisał rozprawy i pamflety przeciw jakiemukolwiek związkowi obydwu Kościołów, podkreślając, że tylko zachowanie nieskażonej doktryny, a nie pomoc z Zachodu, może ocalić Bizancjum[13][14].

Napisał dzieło o Pochodzeniu Ducha Świętego, które poświęcił Wielkiemu Komnenowi, Janowi z Trapezuntu. Złożone z 2 ksiąg, zawiera ono, dołączone później, wyznanie wiary autora, przeznaczone dla sułtana Mehmeda II, które weszło w skład symboli Kościoła prawosławnego. W dialogu zatytułowanym Neophron e Aeromythia zwalczał łacińskie wyznanie wiary, a także łacińskie obyczaje i obrządki. Napisał szereg pism apologetycznych adresowanych do Demetriusza Paleologa (1460 r.), wśród nich traktat przeciw Bessarionowi. Próbował pogodzić palamizm ze scholastyką zacierając różnicę pomiędzy istotą a działaniem, zwalczał natomiast doktrynę Grzegorza Palamasa o Boskiej energii. W dialogu z 1464 r. przeciwstawiał się judaizmowi. Cenne są też jego 2 jego pisma porównujące zasady wiary chrześcijańskiej z islamem. Spierał się z Jerzym Gemistem-Pletonem o miejsce arystotelizmu w filozofii chrześcijańskiej. Zarzucał Pletonowi ateizm[13][14].

W Rozwiązaniach (Lýsejs) zawarł interpretację trudnych miejsc w Biblii, natomiast 11 krótkich traktatów poświęcił wybranym kwestiom dogmatycznym oraz teologii tomistycznej. W Odpowiedziach (Apokrisejs) pochylił się nad bóstwem Chrystusa.

Przekładał na język grecki pisma teologów zachodnich między innymi Tomasza z Akwinu (Summę contra gentiles, De ente et essentia i mniejsze rozprawy), Gilberta de la Porrée, Piotra Hiszpana, przyczyniając się do recepcji zachodniej myśli teologicznej i filozoficznej w Bizancjum. Teologowie bizantyńscy zarzucali mu uleganie tendencjom latynizującym, między innymi przyjmowania istnienia czyśćca jako miejsca oczyszczenia po śmierci[13][14].

Pozostawił też szereg pism drobnych: 17 kazań na dni powszednie i święta liturgiczne, mowę żałobną ku czci Marka Eugenika, list do cesarza Konstantyna XI o symonii, zarys Nauki o wierze i Opatrzności (Perí théjas pronójas kaj proorismú) przeznaczony dla mnicha Józefa, listy pasterskie o sakramentach adre¬sowane do biskupów, Rozdziały (Kephálaja) na tematy moralno-ascetyczne, poza tym modlitwy prozą i wierszem.

Przypisy

  1. Formy „Scholar” używa B. Modzelewska (Encyklopedia katolicka, t. 5, s. 340 i n.), taką też formę zaleca O. Jurewicz w Zasadach spolszczania i transpozycji imion własnych i nazw geograficznych greckich epoki bizantyńskiej (w G. Ostrogorski: Dzieje Bizancjum, wyd. 2008), niemniej w wydanej w 1984 r. Historii literatury bizantyńskiej sam używa formy "Scholarios". U R. Bowninga z kolei można znaleźć formę "Scholariusz" (Cesarstwo Bizantyńskie, s. 228 i n.)
  2. a b c Bożena Modzelewska: Gennadiusz II. W: Encyklopedia katolicka. T. 5. s. 340.
  3. a b O. Jurewicz: Historia literatury bizantyńskiej. s. 291.
  4. R. Browning: Cesarstwo Bizantyńskie. s. 231.
  5. J. Bonarek (Dzieje Grecji, s. 659), B. Modzelewska (Encyklopedia katolicka,t. 5, s. 340)
  6. O. Jurewicz (Historia literatury bizantyńskiej, s. 291), Venance Grumel (Traité d'études byzantines, s. 437) i Vuncent Laurent (Les premiers patriarches de Constantinople, s. 262)
  7. J. Bonarek, O. Jurewicz, V. Grumel, V. Laurent, jedynie B. Modzelewska pierwszą rezygnację Gennadiusza umieszcza w 1462 r. (Encyklopedia katolicka, s. 340)
  8. Encyklopedia katolicka, t. 4, s. 849)
  9. J. Bonarek (Dzieje Grecji, s. 659), V. Grumel (Traité d'études byzantines, s. 437)
  10. V Laurent (Les premiers patriarches de Constantinople, s. 262) opowiada się za przełomem kwietnia i maja tego roku
  11. J. Bonarek (Dzieje Grecji, s. 659)
  12. Venance Grumel (Traité d'études byzantines, s. 437) i Vuncent Laurent (Les premiers patriarches de Constantinople, s. 262)
  13. a b c Bożena Modzelewska: Gennadiusz II. W: Encyklopedia katolicka. T. 5. s. 341.
  14. a b c O. Jurewicz: Historia literatury bizantyńskiej. s. 292.

Bibliografia

  • R. Browning: Cesarstwo Bizantyńskie. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1997. ISBN 83-06-02615-2.
  • Venance Grumel, Traité d'études byzantines, t. I : La chronologie, Presses universitaires de France, Paryż, 1958, s. 437
  • Bożena Modzelewska: Gennadiusz II. W: Encyklopedia katolicka. T. 5. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 1989, s. 340.
  • O. Jurewicz: Historia literatury bizantyńskiej. Wrocław: Ossolineum, 1984. ISBN 83-04-01422-X.
  • Vitalien Laurent, « Les premiers patriarches de Constantinople sous la domination turque (1454–1476). Succession et chronologie d'après un catalogue inédit », w: Revue des études byzantines, t. 26, 1968, s. 262
  • G. Ostrogorski: Dzieje Bizancjum. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 2008. ISBN 978-83-01-15268-0.

Media użyte na tej stronie

Gennadios II Sholarios.jpg
Autor: Кочев, Licencja: CC BY-SA 3.0
Gennadios II Sholarios - Fresco from the monastery "St. John the Baptist" near Serres, Greece
Gennadios II and Mehmed II.jpg
Mehmed II and Gennadios II A mosaic of Mehmed II, the Ottoman sultan who conquered Istanbul, granting authority to Gennadios II, the first Greek Patriarch of Constantinople under Ottoman rule, his authority. The painting is found in the reception room of the Greek Patriarchate. It is up because Bartholomew, the current patriarch, likes to emphasize the relatively harmonious relationship between the Patriarchate and the Ottoman Empire.