Genologia

Genologia (z gr. génos – pochodzenie, gatunek i logia – zbiór, lógos – myśl) – dziedzina poetyki, której przedmiotem badań są rodzaje literackie, gatunki literackie, ich odmiany i przekształcenia. Bada ich cechy strukturalne, rolę w komunikacji literackiej, ewolucję w toku procesu historycznoliterackiego.

Nazwa wprowadzona przez Philippe’a Van Tieghema(niem.) w 1920, w Polsce przyjęta po II wojnie światowej. Jednakże już Arystoteles jako pierwszy zgłębiał w „Poetyce” problemy genologiczne. Również w późniejszych poetykach, zwanych normatywnymi, można odnaleźć ślady badań genologicznych, które jednak ograniczały się do wskazań: czym jest lub czym nie jest dany rodzaj czy gatunek literacki.

Najsłynniejsi polscy genolodzy XX w.: Stefania Skwarczyńska (autorka koncepcji literatury stosowanej, potem uniwersalnej koncepcji dzieła literackiego, a wreszcie, w 1965, teorii genologicznej), także Kazimierz Bartoszyński, Kazimierz Wyka, Czesław Dutka. Skwarczyńska rozróżniała „przedmioty genologiczne” (konkretne gatunki, ujawniane w tekstach), „pojęcia genologiczne” (związaną z nimi wiedzę pisarza i odbiorcy o cechach gatunku), wreszcie „nazwy genologiczne” (nazwy gatunku). Tak więc np. Sonety krymskie Adama Mickiewicza to określony przykład gatunku (przedmiot genologiczny), poeta i czytelnik mają wspólną znajomość cech gatunku (wiedzę genologiczną), a w tytule zbioru Mickiewicz umieścił nazwę gatunku (nazwę genologiczną). Teoria Skwarczyńskiej miała charakter opisowy, a nie normatywny, a ogarniała ogromny obszar tekstów literackich.

Bibliografia

• Stefania Skwarczyńska: Niedostrzeżony problem podstawowy genologii. W: Wokół teatru i literatury. Warszawa 1970
• Stefania Skwarczyńska: Wstęp do nauki o literaturze. Tom III. Warszawa 1965 – wykład teorii
• Stanisław Dąbrowski: Teoria genologiczna Stefanii Skwarczyńskiej. Gdańsk 1974
• Genologia i konteksty. Red.: Czesław Dutka. Zielona Góra 1996