Gentianopsis
 Gentianopsis ciliata | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | Gentianopsis | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Gentianopsis Y. C. Ma Acta Phytotax. Sin. 1: 7. Mar 1951[3][4] | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
G. barbata (J. A. Froelich) Y. C. Ma[3] | |||
| Synonimy | |||
Gentianopsis Ma – rodzaj roślin zielnych z rodziny goryczkowatych. Obejmuje od ok. 21[4] do ponad 30 gatunków[7]. Rośliny te występują na półkuli północnej w strefie klimatu okołobiegunowego i umiarkowanego schodząc na południe na obszarach górskich do Meksyku, Maroka, Kaukazu i gór Azji Środkowej po Himalaje[4]. W Polsce jedynym przedstawicielem rodzaju jest goryczuszka orzęsiona Gentianopsis ciliata[8].
Niektóre gatunki uprawiane są jako ozdobne[9].
Morfologia i biologia
- Pokrój
- Rośliny zielne, jednoroczne, dwuletnie, rzadziej byliny. Pędy mają nagie, ich łodygi są słabo czterokanciaste, korzenie wiązkowe, cienkie[6].
- Liście
- Naprzeciwległe, rozmieszczone luźno wzdłuż łodygi lub skupione w rozetę przyziemną, siedzące[7].
- Kwiaty
- Pojedyncze na szczycie pędu, szypułkowe, obupłciowe, czterokrotne. Pąk kwiatowy jest elipsoidalny – nieco spłaszczony na szczycie i czteroboczny. Kielich walcowato-dzwonkowaty, z dwiema parami zwykle nierównych pod względem długości i szerokości działek, z orzęsioną błoną między nimi. Płatki korony zrośnięte w dole dzwonkowato lub rurkowato, różnie zabarwione – białe, czerwone, różowe, fioletowe i niebieskie. Gardziel korony nie jest przesłonięta żadnymi wyrostkami, za to często skraj płatków korony jest pokryty rzęskami lub frędzlami. Pręciki cztery przyrośnięte nasadami do dolnej części rurki korony[7], z żółtymi pylnikami[6]. U nasady korony obecne są miodniki. Zalążnia górna, wyniesiona na wyraźnym gynoforze, jednokomorowa, z licznymi zalążkami, znamiona dwa, okazałe, siedzące na szczycie zalążni lub na krótkiej szyjce[7].
- Owoce
- Wielonasienne, pękające od góry dwiema klapami torebki. Nasiona eliptyczne lub walcowate, z łupiną gęsto brodawkowatą[7][6].
Systematyka
- Pozycja systematyczna
Rodzaj z podplemienia Swertiinae, plemienia Gentianeae w obrębie rodziny goryczkowatych (Gentianaceae) z rzędu goryczkowców (Gentianales)[2][5].
Gatunki tu zaliczane wyodrębniane były tradycyjnie w randze sekcji lub podrodzaju w obrębie rodzajów goryczka Gentiana (w jego szerokim ujęciu)[6]. Analizy DNA plastydowego pozwoliły sprecyzować relacje filogenetyczne między drobnymi rodzajami wyłączonymi z Gentiana i datować istotne momenty ich ewolucji. Gatunki z rodzaju Gentianopsis zajmują pozycję bazalną w obrębie kladu, w którym kolejno oddzielały się kolejne rodzaje: Halenia, niebielistka Swertia, goryczuszka Gentianella, Lomatogonium i Comastoma. Rodzaj Gentianopsis oddzielił się od reszty już 17,89 miliona lat temu[10].
- Relacje filogenetyczne w obrębie podplemienia Swertiinae[10]
| Swertiinae |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- Wykaz gatunków[4]
- Gentianopsis barbata (Froel.) Ma
- Gentianopsis barbellata (Engelm.) Iltis
- Gentianopsis ciliata (L.) Ma – goryczuszka orzęsiona
- Gentianopsis contorta (Royle) Ma
- Gentianopsis crinita (Froel.) Ma
- Gentianopsis detonsa (Rottb.) Ma
- Gentianopsis doluchanovii (Grossh.) Tzvelev
- Gentianopsis grandis (Harry Sm.) Ma
- Gentianopsis holopetala (A.Gray) Iltis
- Gentianopsis komarovii (Grossh.) Toyok.
- Gentianopsis lanceolata (Benth.) Iltis
- Gentianopsis lutea (Burkill) Ma
- Gentianopsis macounii (Holm) Iltis
- Gentianopsis macrantha (D.Don ex G.Don) Iltis
- Gentianopsis nesophila (Holm) Iltis
- Gentianopsis paludosa (Hook.f.) Ma
- Gentianopsis simplex (A.Gray) Iltis
- Gentianopsis thermalis (Kuntze) Iltis
- Gentianopsis victorinii (Fernald) Iltis
- Gentianopsis virgata (Raf.) Holub
- Gentianopsis yabei (Takeda & H.Hara) Ma
Przypisy
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2022-08-15] (ang.).
- ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2022-08-15] (ang.).
- ↑ a b Gentianopsis. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian, National Museum of Natural History. [dostęp 2022-08-15].
- ↑ a b c d e Gentianopsis Ma. [w:] Plants of the World Online [on-line]. Royal Botanic Gardens Kew. [dostęp 2022-08-15].
- ↑ a b Genus: Gentianopsis Ma. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-08-15].
- ↑ a b c d e Gentianopsis Ma. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-08-15]. [zarchiwizowane z tego adresu].
- ↑ a b c d e Saood Omer: Gentianopsis Ma. [w:] Flora of Pakistan [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-08-15]. [zarchiwizowane z tego adresu].
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 88, ISBN 978-83-62975-45-7.
- ↑ David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 383. ISBN 978-1-107-11502-6.
- ↑ a b Yu Zhang, Jingya Yu, Mingze Xia, Xiaofeng Chi, Gulzar Khan, Shilong Chen, Faqi Zhang. Plastome sequencing reveals phylogenetic relationships among Comastoma and related taxa (Gentianaceae) from the Qinghai–Tibetan Plateau. „Ecology and Evolution”. 11, 22, s. 16034-16046, 2021. DOI: 10.1002/ece3.8274.
Media użyte na tej stronie
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Autor: Dcrjsr, Licencja: CC BY 3.0
Sierra fringed gentian (Gentianopsis holopetala), closeup of two striped, purple, 4-lobed flowers. At 10,500 ft (3,200 m) in meadow below Dorothy Lake and Wheeler Crest, John Muir Wilderness, Sierra Nevada mountains, California USA.