Geografia
Geografia – nauka przyrodnicza i społeczna zajmująca się badaniem powłoki ziemskiej (przestrzeni geograficznej), jej zróżnicowaniem przestrzennym pod względem przyrodniczym i społeczno-gospodarczym, a także powiązaniami pomiędzy środowiskiem przyrodniczym a działalnością społeczeństw ludzkich. Nazwa geografia (gr. γεωγραφία) pochodzi od słów γῆ ge – „ziemia” i γράφω grapho – „piszę”. Za twórcę terminu uważa się Eratostenesa z Cyreny. Ze względu na różnorodność przedmiotu geografii i urozmaiconej metodologii częste są dyskusje wokół jej definicji oraz zakresu badawczego; proponuje się używanie w miejsce dotychczasowej nazwy „geografia” terminu „nauki geograficzne”[1].
Definicja według Stanisława Leszczyckiego: Geografia jest nauką o przestrzennym zróżnicowaniu struktur fizycznogeograficznych i społeczno-ekonomiczno-geograficznych i ich wzajemnym powiązaniu.
Przedmiot badań
Przedmiotem badań geografii jest środowisko geograficzne obejmujące zarówno przyrodę, jak i gospodarkę. Geografia ma więc dwa przedmioty badań: środowisko naturalne oraz człowieka i jego działalność. Jest więc nauką dualistyczną.
Miejsce w systemie nauk
Ze względu na swój dualizm (podwójny przedmiot badań) geografia należy zarówno do nauk przyrodniczych (geografia fizyczna) oraz do nauk społeczno-ekonomicznych (geografia społeczno-ekonomiczna); równocześnie poszczególne działy geografii fizycznej i społeczno-ekonomicznej wykazują ścisłe związki z innymi pokrewnymi gałęziami wiedzy. Działy geografii fizycznej wiążą się z naukami przyrodniczymi: geomorfologia z geologią i fizyką, klimatologia z fizyką, hydrografia z hydrologią i chemią, glacjologia z fizyką, geografia gleb z gleboznawstwem i biologią itd. Podobnie działy geografii społeczno-ekonomicznej wykazują powiązania z naukami społecznymi i ekonomicznymi, i tak np.: geografia osadnictwa z historią i urbanistyką, geografia ludności z demografią i statystyką itp. Geografia jest nauką syntetyzującą, problemową; w ujęciu przedmiotowym jest monotematyczna (formułująca prawidłowości na podstawie powtarzalności zjawisk) w ujęciu regionalnym jest idiograficzna (dająca opis przestrzenny zjawisk).
Metody badań
Podstawą tej nauki jest badanie przestrzennych zależności, a najczęściej stosowanym narzędziem jest mapa.
- opisowe – przeglądowy opis cech miejsca i ludności go zamieszkującej,
- analityczne – odpowiedź na pytanie, dlaczego jakieś zjawiska występują na danym obszarze.
Działy geografii
Podstawowe działy geografii
1. Geografia fizyczna zajmująca się środowiskiem przyrodniczym, jego cechami, przestrzennym zróżnicowaniem tych cech oraz zjawiskami je kształtującymi. W skład geografii fizycznej wchodzą:
2. Geografia społeczno-ekonomiczna (geografia człowieka, antropogeografia) zajmująca się wszelkimi aspektami działalności człowieka, przestrzennymi strukturami życia społecznego i gospodarczego oraz poszczególnych działów gospodarki. W dziale geografii społeczno-ekonomicznej wyróżnia się:
- geografia historyczna
- geografia komunikacji
- geografia łączności
- geografia transportu
- geografia kultury
- geografia ludności
- geografia osadnictwa
- geografia polityczna
- geografia przemysłu
- geografia religii
- geografia rolnictwa
- geografia społeczna
- geografia turyzmu
- geografia usług
- geografia wyborcza
3. Geografia regionalna zajmująca się kompleksowym opisem środowiska geograficznego regionów. Łączy zagadnienia geografii fizycznej i społeczno-ekonomicznej dotyczące danego regionu świata.
Nauki pomocnicze
- Kartografia
- Geodezja
- Geopolityka
- Geoinformacja i geoinformatyka
- Astronomia
Historia geografii
Greccy uczeni jako pierwsi zajmowali się geografią jako nauką i filozofią. Największy wkład wnieśli Tales z Miletu, Herodot, Eratostenes, Arystoteles, Strabon i Ptolemeusz. Rzymianie w czasie swoich podbojów rozwinęli sztukę rysowania map.
W średniowieczu do rozwoju tej dziedziny przyczynili się Arabowie (między innymi Al-Idrisi, Ibn Battuta czy Ibn Khaldun), którzy przejęli dziedzictwo naukowe Greków i Rzymian, aktywnie je rozwijając. W tym samym czasie horyzont geograficzny rozszerzył Marco Polo. Wiek XV i XVI to epoka wielkich odkryć geograficznych. Napływ szczegółowych danych wymagał lepszych fundamentów teoretycznych oraz lepszych technik kartograficznych, czego wyrazem są Geographia generalis Vareniusa i mapa świata Merkatora.
W XVIII i XIX wieku geografia staje się oddzielną dziedziną nauki i zostaje wprowadzona do programów uniwersyteckich. W ciągu ostatnich dwustu lat nastąpił znaczny rozwój nauk geograficznych oraz stosowanych w nich metod i narzędzi badawczych.
W rozwoju geografii znaczącą rolę odegrały organizacje skupiające badaczy i miłośników geografii. Pierwsze stowarzyszenie geograficzne w historii świata Akademię Argonautów założył w 1684 roku włoski franciszkanin oraz geograf Vincenzo Maria Coronelli[2]. Należało do niego m.in. trzech Polaków: król polski Jan III Sobieski, marszałek wielki koronny Stanisław Herakliusz Lubomirski oraz kanclerz wielki koronny Jan Wielopolski[3]. W XIX wieku powstały także brytyjskie Królewskie Towarzystwo Geograficzne czy amerykańskie Narodowe Towarzystwo Geograficzne, a w Polsce Polskie Towarzystwo Geograficzne istniejące od 1918 roku.
Tradycje najstarszej katedry geografii w Polsce, która została założona w 1849 roku i była kierowana przez Wincentego Pola, kontynuuje Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie.
Zobacz też
- historia geografii i odkryć geograficznych
- geografowie:
- polscy,
- na świecie,
- System Informacji Geograficznej
- Global Positioning System
- Polskie Towarzystwo Geograficzne
Przypisy
- ↑ Encyklopedia Geografia. Red. A. Jackowski, ISBN 978-83-7435-673-2.
- ↑ Thrower 2008 ↓, s. 123.
- ↑ Targosz 2012 ↓, s. 208.
Bibliografia
- Norman J. W. Thrower: Maps and Civilization: Cartography in Culture and Society, Third Edition. Chicago: University of Chicago Press, 2008. ISBN 978-0-226-79975-9.
- Karolina Targosz: Jan III Sobieski mecenasem nauk i uczonych. Warszawa: Muzeum Pałacu w Wilanowie, 2012. ISBN 978-83-60959-51-0.
Media użyte na tej stronie
A map of the world, with colours to highlight the population density of each country or territory. Numbers on the legend are in people per km2, and all countries smaller than 20,000 km2 are represented by a dot. The information was taken from en:Countries by population density.It is intended as a vector replacement for Image:World population density map.PNG. It is derived from Image:BlankMap-World6.svg, so thanks to everyone who has contributed to that. If you have any comments, suggestions, corrections, or requests for other maps, please contact me at my English Wikipedia talk page.
