Geografia Liechtensteinu

Liechtenstein jest niewielkim krajem alpejskim o powierzchni 160,477 km² w Europie^[1]. Graniczy ze Szwajcarią na zachodzie i południu oraz z Austrią na wschodzie. Jest jednym z dwóch współczesnych państw podwójnie śródlądowych obok Uzbekistanu, co oznacza, że wszystkie kraje sąsiadujące nie mają dostępu do morza.

Położenie geograficzne

Położenie Liechtensteinu na mapie Europy.

N

W

S

E

Skrajne punkty Liechtensteinu.

Księstwo Liechtensteinu położone jest w Europie Zachodniej w dolinie górnego Renu na wschodnim brzegu rzeki, w górskim paśmie Rätikon w Alpach Wschodnich.

Administracyjnie od południa graniczy z gminami Fläsch i Maienfeld w szwajcarskim kantonie Gryzonia, od zachodu z gminami Altstätten, Sennwald, Buchs, Sevelen, Wartau i Sargans w szwajcarskim kantonie Sankt Gallen. Natomiast od wschodu Księstwo graniczy z gminami Feldkirch, Frastanz i Nenzing w kraju związkowym Vorarlberg.

Punkty skrajne terytorium Księstwa stanowią kolejno^[1]:

• punkt północny – trójstyk austriacko-liechtensteińsko-szwajcarski (gmina Ruggell) – 47°16'14"N
• punkt południowy – szczyt Falknishorn (gmina Triesen) – 47°02'58"N
• punkt wschodni – punkt graniczny nr 29, łąka górska Sareis (gmina Triesenberg) – 9°38′34″E
• punkt zachodni – punkt graniczny nr 2, zakole Renu w Mäls (gmina Balzers) – 9°28′16″E

Rozciągłość równoleżnikowa Księstwa wynosi około 12,35 km (10'18''), natomiast rozciągłość południkowa – 24,77 km (14'10'').

Geometryczny środek Liechtensteinu został wyliczony w 2000 roku przez lokalnego matematyka i znajduje w okolicy szczytu Bargälla w Gaflei w gminie Triesenberg.

Granice

Łączna długość granic Liechtensteinu wynosi 77,9 km, z czego 41,2 km stanowi granica szwajcarska, a 36,7 km granica austriacka^[1]. Zachodnią granicą naturalną Księstwa jest koryto Renu, natomiast granicę południową i większość granicy z Austrią wyznaczają granie alpejskich szczytów.

Podział administracyjny

Mapa topograficzna Liechtensteinu.

Dolina Renu w Oberlandzie (widok z Planken).

Równinna część Liechtensteinu w Unterlandzie, z wywyższającym się wzgórzem Eschnerberg.

Wysokogórski krajobraz Steg.

Grauspitz (2599 m n.p.m.) – najwyższy szczyt Liechtensteinu.

Geologia i ukształtowanie powierzchni

Budowa geologiczna Liechtensteinu jest skomplikowana, co wiążę się z silnym wpływem fałdowań alpejskich i stale wypiętrzającymi się Alpami. Stąd też znajduje się tu wiele złożonych form (np. płaszczowiny). Podłoże geologiczne zdecydowanej większości Księstwa stanowią osady morskie (głównie dolomity, ale także wapienie, margle, piaskowce i mułowce), które powstały w mezozoiku i trzeciorzędzie w Oceanie Tetydy, a następnie zostały wypiętrzone i sfałdowane w wyniku kolizji płyty afrykańskiej z eurazjatycką^[2][3].

W geomorfologii Liechtensteinu można wyróżnić dwie zróżnicowane części: nizinną oraz górską^[2]. Część nizinną stanowi Unterland, gdzie znajduje się najniżej położony punkt w kraju – bagno Ruggeller Riet (430 m n.p.m.) oraz dno doliny Renu w Oberlandzie. Na północy teren jest bardziej pagórkowaty i występują wzgórza wyspowe o stosunkowo dużej wybitności, na których osiedlali się pierwsi ludzie w neolicie takie jak Eschnerberg (697 m n.p.m.). Jest to obszar zamieszkiwany przez większość populacji, a co za tym idzie gęściej zaludniona.

Zdecydowanie wyżej położona część górska obejmuje wschodni i południowo-wschodni Oberland, gdzie dominuje alpejski krajobraz wysokogórski, w którym widoczne są wpływy zlodowaceń^[2]. Występują takie formy geomorfologiczne jak żleby, piargi, doliny polodowcowe, mutony i moreny^[2]. Znajdują się tam najwyższe szczyty w kraju takie jak: Naafkopf, Falknis, Augstenberg czy Grauspitz – najwyżej położony punkt Księstwa (2599 m n.p.m.). Wszystkie te szczyty, jak i całe terytorium Liechtensteinu należą do pasma Rätikon – najdalej wysuniętego na wschód pasma centralnych Alp Wschodnich, którego granicę stanowi Ren (po drugiej stronie doliny rozpoczynają się Alpy Zachodnie)^[4].

Szczyty górskie

Najwyższym szczytem Liechtensteinu jest Grauspitz o wysokości 2599 m n.p.m. Ponadto na terenie Księstwa znajduje się jeszcze 29 innych szczytów, których wysokość przekracza 2000 m n.p.m. Dziesięć najwyższych szczytów przedstawia poniższa tabela^[1]:

Pokrywa śnieżna w Steg.

Ren w Balzers.

Samina przy granicy austriacko-liechtensteińskiej.

Jezioro Gampriner Seele.

Klimat

Według klasyfikacji klimatów Wincentego Okołowicza Liechtenstein znajduje się w strefie klimatu umiarkowanego przejściowego^[5].

Duże znaczenie w kształtowaniu klimatu Liechtensteinu ma ukształtowanie terenu, a konkretnie występowanie wysokogórskiej, alpejskiej rzeźby terenu. Zjawiskami charakterystycznymi dla takiego rodzaju rzeźby są inwersja opadowa i inwersja termiczna, czyli zwiększanie liczby opadów i spadek temperatury z wysokością. Ponadto znaczący wpływ na klimat Księstwa ma powstający na zboczach gór regionalny wiatr fenowy, odpowiadający tatrzańskiemu halnemu. Jest to wiatr porywisty i suchy, który może przyczyniać się do powstawania pożarów lasów. W Liechtensteinie pożary lasów związane z wysuszającym wpływem fenu miały miejsce m.in. w 1960 i 1985 roku^[6]. W dolinach górskich występują wiatry dolinne, a zjawiskiem charakterystycznym jest zaleganie w nich gęstych mgieł.

Zgodnie z danymi klimatycznymi z lat 2008-2018 ze stacji meteorologicznej w Vaduz położonej na wysokości 456 m n.p.m., średnia roczna dobowa temperatura w Liechtensteinie wynosi 10,9 °C. Najcieplejszym miesiącem jest lipiec (19,8 °C), a najchłodniejszym styczeń (2,1 °C). Roczna suma opadów wynosi 914,6 mm, gdzie największe opady występują sierpniu (137,2 mm) a najmniejsze w lutym (24 mm)^[1].

Latem temperatura może przekraczać 25 °C, a zimą spada do niskich wartości poniżej zera. W wyższych partiach występują silne mrozy i obfite opady śniegu. Zalegający na zboczach gór śnieg tworzy ryzyko wystąpienia lawin. Szczególnie duże zagrożenie lawinowe jest we wschodniej części Oberlandu, w osadach położonych w dolinach górskich takich jak Malbun, gdzie w 1999 roku lawina uszkodziła lub całkowicie zniszczyła 11 domów (szkody wyceniono na sześć milionów franków szwajcarskich)^[7]. Duże ilości śniegu zimą oznaczają duże ilości wody w czasie roztopów, która spływa do dolin okresowymi ciekami. Przyczyniało się to do podnoszenia się poziomu wody i w czasach historycznych powodowało groźne powodzie, jednak regulacja Renu i budowa Liechtensteiner Binnenkanal zneutralizowała to zagrożenie^[8].

Wody

Cała powierzchnia Księstwa Liechtensteinu znajduje się w zlewisku Morza Północnego, w dorzeczu Renu.

Największą rzeką przepływającą przez terytorium Liechtensteinu jest Ren, którego źródła znajdują się w Szwajcarii. Na niespełna trzydziestokilometrowym odcinku stanowi granicę liechtensteińsko-szwajcarską. Na całym odcinku granicznym rzeka jest uregulowana i szerokość koryta jest stała i wynosi 100 metrów^[9]. Dawniej Ren systematycznie wylewał i powodował powodzie, jednak po uregulowaniu koryta i wybudowaniu Liechtensteiner Binnenkanal zagrożenie to zostało zniwelowane^[10].

Jedyną rzeką, która ma swoje źródła w Księstwie jest Samina^[11]. Ciek bierze swój początek jako Valünerbarch u podnóży Naafkopf, a następnie płynie przez wieś Steg, gdzie powstały zbiorniki wodne Gänglesee i Stausee Steg. Zapory na Saminie powstały w latach 40. XX wieku na potrzeby elektrowni wodnej Samina. Dalej rzeka płynie na północny wschód, przekracza granicę z Austrią i po dziewięciu kilometrach uchodzi do Ill w mieście Frastanz.

Do Saminy oraz pośrednio przez Liechtensteiner Binnenkanal do Renu uchodzą liczne cieki okresowe lub mniejsze stałe potoki (np. Malbunbach), które są zasilane wodą z roztopów.

Na terenie Liechtensteinu znajduje się tylko jedno naturalne jezioro – Gampriner Seele, które powstało w 1927 roku w wyniku powodzi Renu^[12]. Największymi sztucznymi zbiornikami są wspomniane wcześniej stawy na Saminie oraz zbiornik retencyjny na potoku Esche – Egelsee.

Krajobraz wysokogórski z piętrowym układem roślinności w dolinie Saminy.

Rezerwat Ruggeller Riet z kwitnącymi kosaćcami syberyjskimi.

Roślinność

Dominujący w Liechtensteinie krajobraz alpejski charakteryzuje piętrowy układ roślinności. Na terenach położonych najniżej w dolinie Renu przeważa krajobraz antropogeniczny: pola uprawne, zabudowa mieszkaniowa, tereny przemysłowe. Położone nieco wyżej piętro regla porastają w znacznej części lasy iglaste – świerczyny i lasy mieszane z domieszką buka. Lasem porośnięte są także zbocza Eschnerbergu. Ogółem lasy zajmują 43% powierzchni Księstwa^[13].

Dawniej dolinę aluwialną zajmowały różnorodne siedliska łąkowe, bagienne, torfowiskowe, leśne oraz wodne. W wyniku osuszania bagien, budowy systemów melioracyjnych, regulowania rzek (w tym Renu), wystąpiło znaczne zmniejszenie bioróżnorodności. Współcześnie ślady dawnego bogactwa naturalnego doliny pozostają nienaruszone tylko w kilku miejscach, gdzie są objęte ochroną, m.in. na bagnach Ruggeller Riet w północnej części Księstwa, które stanowią ważne siedlisko ptactwa^[14].

Na zboczach gór licznie występują śródgórskie polany, które dawniej służyły do wypasania bydła określane jako Alpen^[15]. Współcześnie stanowią ważne źródło paszy dla zwierząt.

Fauna

Na terenie Liechtensteinu odnotowano występowanie 55 gatunków ssaków. W górnych partiach gór występują takie zwierzęta jak: kozice, jelenie, koziorożce orły przednie, pardwy, świstaki i zające. W lasach regla można spotkać sarny, lisy i borsuki a także rzadsze gatunki ptaków: dzięcioł białogrzbiety czy puchacz^[16]. Dużą różnorodnością fauny charakteryzuje się także Ruggeller Riet, gdzie gniazdują m.in. bociany białe.

Ochrona przyrody

W Liechtensteinie funkcjonuje dziesięć rezerwatów przyrody^[17][18]:

• Äulehäg, gmina Balzers – relikt dawnego lasu łęgowego nad Renem.
• Birka, gmina Mauren – torfowisko.
• Gampriner Seelein, gmina Gamprin – jezioro Gampriner Seele.
• Matilaberg, gmina Triesen – zróżnicowane łąki z 15 gatunkami storczyków.
• Ruggeller Riet, gminy Schellenberg i Ruggell – kompleks podmokłych łąk, bagien i torfowisk.
• Schneckenäule und Teilfläche in der Au, gmina Ruggell – rzadki las sosnowy z domieszka dębu.
• Schwabbrünnen/Äscher, gminy Eschen, Planken i Schaan – kompleks leśno-torfowiskowy.
• Triesner Heilos, gmina Triesen – renaturyzowane zbiorniki retencyjne.
• Wisanels, gmina Mauren – torfowisko.
• Mareewiesen, gmina Vaduz – niewielka sucha łąka.

Ponadto obszar alpejski Liechtensteinu stanowi obszar ochrony roślin, na którym zakazane jest niszczenie i zbieranie roślin^[19].

Przypisy

Bibliografia

• Encyklopedia Geograficzna Świata: Europa. Wydawnictwo OPRES, Kraków 1998, ISBN 83-85909-36-2.

Linki zewnętrzne

• Liechtenstein, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2020-03-03] .