Geologia

Prowincje geologiczne świata
Płyty kontynentalne

     Tarcze kontynentalne

     Platformy kontynentalne

     Orogeny

     Baseny

     Skały wylewne

     Przedłużenia płyt

Płyty oceaniczne

     0-20 mln lat

     20-65 mln lat

     >65 mln lat

Młotek geologiczny
Warstwa

Geologia (z gr. γῆ – „ziemia” oraz λόγος lógos – „słowo”, „nauka”) – jedna z nauk o Ziemi, zajmuje się budową, własnościami i historią Ziemi oraz procesami zachodzącymi w jej wnętrzu i na jej powierzchni, dzięki którym ulega ona przeobrażeniom. W szerszym znaczeniu geologia dotyczy również innych planet skalistych.

Historia geologii

Pierwsze próby wyjaśnienia procesów przyrodniczych podejmowali już filozofowie starożytni. Heraklit z Efezu za przyczynę wszechrzeczy uważał ogień. W pismach Herodota znajdujemy informacje ściśle geologiczne. Arystoteles sądził, że lądy były wielokrotnie zalewane przez morze. Eratostenes z Cyreny w dziele Geographica stworzył podwaliny nauk geograficznych. Niektórzy uczeni starożytni trafnie wyjaśniali pewne fakty geologiczne: np. grecki filozof Ksenofanes z Kolofonu (VI-V w. p.n.e.) wykazał organiczny charakter skamieniałości, a grecki geograf Strabon (I w. p.n.e. - I w. n.e.) stwierdził, że lądy muszą powoli wznosić się i opadać, skoro np. osady morskie z muszlami znajdują się w górach.

Pliniusz Starszy w I w. n.e. napisał 37 ksiąg Historii naturalnej, która przez wiele wieków była głównym źródłem wiedzy w zakresie nauk o Ziemi (zwłaszcza mineralogii).
Wieki średnie były okresem zastoju w europejskich naukach przyrodniczych. Dopiero rozwój górnictwa przyniósł wiele nowych obserwacji z dziedziny geologii.
W XVII i XVIII w. wzrosło zainteresowanie wnętrzem naszej planety. Hipotezy dotyczące powstania i budowy Ziemi znajdujemy w dziełach Kartezjusza, Athanasiusa Kirchera czy Georges'a-Louisa Buffona.
W tym czasie Abraham Gottlob Werner – niemiecki mineralog i geolog – wykładał w Akademii we Friebergu geologię pod nazwą geognozji. Przełom XVIII i XIX wieku był okresem ostrych starć pomiędzy zwolennikami dwóch kierunków w geologii: neptunizmu i plutonizmu.
Na przełom XVIII i XIX wieku przypada również aktywność Stanisława Staszica, którego dzieło O ziemiorództwie Karpatow i innych gor i rownin Polski, wydane w 1815 r., było pierwszym w języku polskim, obszernym opisem budowy geologicznej Polski i krajów ościennych.
W XIX wieku uwagę geologów przyciągały problemy posłużenia się szczątkami organicznymi zawartymi w skałach (skamieniałości) przy ustalaniu wieku skał. William Smith wprowadził pojęcie skamieniałości przewodniej i stworzył zasady stratygrafii. Badania skamieniałości pozwoliły Georges’owi Cuvierowi, twórcy paleontologii, sformułować teorię katastrof (w końcu XX wieku teoria ta odżyła pod nazwą neokatastrofizm). Przeciwnikiem teorii Cuviera był Charles Lyell, który rozwinął hipotezę Jamesa Huttona znaną pod nazwą uniformitarianizmu.
Rozwój nowoczesnej geologii datuje się od połowy XX wieku. Eduard Suess, zajmujący się głównie tektoniką, stworzył syntezę wiedzy geologicznej przełomu XIX i XX wieku. Léonce Élie de Beaumont stworzył teorię kontrakcji, zgodnie z którą procesy górotwórcze zachodzące na Ziemi miałyby być związane z jej kurczeniem się. James Dwight Dana był twórcą systematyki minerałów, a także wprowadził do geologii termin geosynklina. Olbrzymie znaczenie miały prace Alfreda Wegenera, którego poglądy leżą u podstaw współczesnej teorii tektoniki płyt litosfery, najpełniej tłumaczącej niemal wszystkie zjawiska rządzące ewolucją skorupy ziemskiej.

Wybuch wulkanu Saryczewa, 2009, Matua

Podział

W miarę postępu badań wyodrębniły się liczne działy geologii, które dzisiaj są w znacznym stopniu naukami samodzielnymi. Najważniejszymi z nauk geologicznych są: geologia podstawowa i geologia stosowana. Naukami pomocniczymi w geologii są kartografia geologiczna oraz paleontologia, zwłaszcza w zagadnieniach dotyczących biostratygrafii. Dziedziną pokrewną jest geofizyka.

Geologia podstawowa

Geologia stosowana

Geologia stosowana wykorzystuje wyniki geologii podstawowej do celów praktycznych. Wyodrębniana jest np.:

Praca w zawodzie geologa

Główne zasady geologii

  • Zasada aktualizmu (uniformitarianizmu) zakłada, że procesy geologiczne (fizyczne, chemiczne) zawsze działały wedle tych samych praw.
  • Zasada superpozycji (ang. the principle of superposition) to jedna z głównych zasad stratygrafii, stosowana do wyznaczania wieku względnego warstw skał osadowych (nie stosuje się do skał intruzywnych), która zakłada, że w serii niezaburzonych warstw, najstarsze znajdują się na spodzie sekwencji i są przykryte przez coraz młodsze warstwy.
  • Zasada następstwa gatunkowego lub następstwa organizmów (ang. law of faunal succession) to zasada stosowana w stratygrafii, która stwierdza, że grupy skamieniałości zwierząt i roślin pojawiają się w zapisie stratygraficznym w określonej kolejności.
  • Zasada pierwotnie poziomego zalegania (ang. principle of original horizontality) to jedna z podstawowych zasad stratygrafii, która wskazuje, że ponieważ cząsteczki opadają z zawiesiny pod wpływem grawitacji, warstwowanie pierwotnie jest poziome a jeżeli stromo zapada, musiało ulec tektonicznej deformacji.
  • Zasada obocznej ciągłości (ang. principle of lateral continuity) to jedna z zasad stosowanych w stratygrafii, która głosi, że „materiał budujący wszelkie warstwy rozciąga się na powierzchni ziemi, chyba że jakaś inna masa je ogranicza”.

Zobacz też

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

REF new (questionmark).svg
Autor: Sławobóg, Licencja: LGPL
Icon for missing references
Geologia.mp3
Autor: Borys Kozielski, Licencja: CC BY 4.0
Podkast z serii Nauka XXI wieku, realizowany przez Borysa Kozielskiego w Fundacji "Otwórz się"
Sarychev Peak.jpg
Erupcja wulkanu Saryczewa na wyspie Matua w archipelagu Wysp Kurylskich. Fotografia wykonana 12. czerwca 2009 z Międzynarodowej Stacji Kosmicznej.
World geologic provinces.jpg
Map of world geologic provinces
 
Foreland or intracratonic Basin
 
Extended continental crust
Age of Oceanic crust:
 
0–20 Ma
 
20–65 Ma
 
>65 Ma
Important note: These geologic province map renders only features approximately 150 km across and greater due to the fact that the resolution of the maps should be consistent with the resolution of the seismic refraction data. For example, the young uplifted blocks of the Variscan Orogen in Central and Western Europe such as the Rhenish Massif or the Massif Central are not depicted as ‘orogens’ but as part of the ‘extended continental crust’ in the western half of Europe.
Geological hammer.jpg
Autor: Chmee2, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Młotek geologiczny