Georgian Bay

Georgian Bay

(c) I, Hermann Luyken, CC-BY-SA-3.0 Georgian Bay, brzeg w okolicach Cabot Head
Położenie
Państwo	Kanada
Prowincja	Ontario
Wysokość lustra	176 m n.p.m.
Wyspy	więcej niż 30.000
Morfometria
Powierzchnia	15,000 km²
Wymiary • max długość • max szerokość	320 km 80 km
Głębokość • maksymalna	171 m
Położenie na mapie Ontario Georgian Bay
Położenie na mapie Kanady Georgian Bay
45°30′N 81°00′W/45,500000 -81,000000
Akwen główny Georgian Bay, zaznaczony na mapie względem Wielkich Jezior

Georgian Bay (ang. Georgian Bay, fr. baie Georgienne) – wielka zatoka Jeziora Huron, położona całkowicie w prowincji Ontario w Kanadzie. Znajduje się w północno-wschodniej części Huronu i jest wyraźnie oddzielona od głównego akwenu jeziora Półwyspem Bruce'a na południu oraz wyspą Manitoulin na północy.

Rys ogólny

Georgian Bay jest otoczona następującymi jednostkami administracyjnymi (podług ruchu wskazówek zegara):

• Dystrykt Manitoulin,
• Dystrykt Sudbury,
• Dystrykt Parry Sound,
• Dystrykt Muskoka,
• Hrabstwo Simcoe,
• Hrabstwo Grey
• Hrabstwo Bruce.

Szeroki na 32 km kanał o nazwie ang. The Main Channel oddziela Półwysep Bruce'a od wyspy Manitoulin, łącząc tymże Georgian Bay z resztą Jeziora Huron. Szeroki i długi kanał North Channel (Ontario), który sam ma wymiary wielkiego jeziora, oddziela wyspę Manitoulin od lądu stałego na północy w Sudbury District. North Channel łączy się z Georgian Bay wąskim przesmykiem usytuowanym na zachód od Killarney, na wysokości miejscowości Little Current na wyspie Manitoulin. Dawniej kanał ten stanowił ważną trasę dla parowców kursujących po Wielkich Jeziorach. Obecnie na całej zatoce królują jednostki turystyczne, wśród nich okazałe, pełnomorskie nadbudowane jachty żaglowe i motorowe.

Północne brzegi zatoki oraz akwen Georgian Bay tradycyjnie stanowiły i nadal stanowią rdzenne tereny kultury (nie tylko łowcze i rybne) Indian Anishinaabe. Południowe zamieszkiwane były przez Indian Huronów - Petun (Wyandotów). Zatoka z tego powodu stanowiła tradycyjnie ważny szlak kupiecki pomiędzy skupiskami rozmaitych plemion Odżibwe, mówiących po algonkiańsku oraz Huronów.

Francuski podróżnik, wojskowy i późniejszy pierwszy francuski gubernator Nowej Francji (Kanady), Samuel de Champlain, był pierwszym znanym Europejczykiem w tych stronach. Odwiedził on Georgian Bay w latach 1615-16, nadając jej nazwę "La Mer douce" (Morze Łagodne)^[1]. Nazwę "Georgian Bay" (na cześć króla Jerzego IV) jezioru nadał w 1882 r. (wymazując tymże nazwy francuskie czy obrazowe, po części tubylcze) lojalnie nastawiony twórca map, porucznik Henry Bayfield z Royal Navy^[2].

Geografia

Natywna wejmutka na wygwiżdżu

Georgian Bay ma 320 km długości i 80 km szerokości. Powierzchnia tafli wynosi 15 tys. km². Jest ona prawie tego samego rozmiaru co całe Jezioro Ontario.

Wschodnia połać Georgian Bay stanowi południową granicę wielkiej formacji geologicznej zwanej Tarczą Kanadyjską. Pokrywy skalne z różowego granitu, wyszlifowane przez lodowce i szumiące na wiecznym wietrze, rdzennie kanadyjskie wejmutki to znamię wysp oraz linii brzegowej jeziora, uwiecznione w świadomości kogokolwiek kto był w jeziornym Ontario, np. w twórczości malarskiej Grupy Siedmiu przykładowo obrazem Fredericka Varleya, Stormy Weather, Georgian Bay (1921). Zachodni brzeg zatoki, od Collingwood na północ, po Tobermory, tworzy Kuesta Niagary, ciągnąca się dalej wzdłuż południowej krawędzi wyspy Manitoulin. Brzegi, zbudowane z dolomitów, są tu z reguły wysokie na kilkadziesiąt metrów i urwiste. Najbardziej na południe wysuniętą część Georgian Bay stanowi Zatoka Nottawasaga, nad którą leży Collingwood.

Wyspy

Liczba wysp i wysepek zatoki jest liczona w dziesiątki tysięcy. Większość z nich znajduje się w pobliżu wschodniej linii brzegowej. Noszą one zbiorczą nazwę "Trzydzieści Tysięcy Wysp" (ang. Thirty Thousand Islands). Najważniejszymi dwoma są

• Parry Island, w pobliżu miejscowości Parry Sound,
• Manitoulin, ulokowana na północy zatoki, największa wyspa na świecie w jeziorze słodkowodnym

Zlewisko

Korytarz wodny Trent-Severn Waterway łączy Georgian Bay z Jeziorem Ontario, począwszy od wylotu w nabrzeżnym miasteczku Port Severn (Ontario), ulokowanym w południowo-wschodnim krańcu Georgian Bay, idąc dalej za pośrednictwem akwenu jeziora Simcoe, w pobliżu miasta Trenton (Ontario) skończywszy.

Nieco dalej na północ, jezioro Nipissing jest połączone z Georgian Bay ujściem rzeki French River.

Rezerwat biosfery

W październiku 2004, wschodni obszar akwenu przybrzeżnego zatoki, Georgian Bay Littoral został mianowany dziedzictwem biologicznym ludzkości, po nadaniu mu rangi rezerwatu biosfery przez UNESCO.

Osady

Miasteczka Midland i Penetanguishene, ulokowane na południowym brzegu zatoki, stanowią osady letniskowe; jest tam wiele domów letniskowych ukrytych w przeróżnych zatoczkach czy na wysepkach wschodniego akwenu zatoki.

Natomiast Collingwood, Meaford i Wasaga Beach wszystkie leżą wokół zatoki Nottawasaga, także na południu.

Owen Sound oraz Wiarton leżą na Półwyspie Bruce'a, oddzielającym zatokę od tafli głównej jeziora Huron na zachodzie, tworzącym przy tym część południowo-zachodniej linii brzegowej zatoki.

Natomiast Tobermory jest położone na zupełnym odludziu, na samym północnym końcu półwyspu Bruce'a. Duży, samochodowy Prom jeziorny o nazwie "Chi-Cheemaun" (w języku tutejszych Indian: Wielkie Czółno) łączy osadę Tobermory na półwyspie Bruce z osadą South Baymouth na wyspie Manitoulin.

Port w Parry Sound, na wschodnim brzegu zatoki, jest najgłębszym słodkowodnym portem świata. Z uwagi na stosunkowo łatwy dojazd samochodem z Toronto czy Sudbury cieszy się on bardzo dużą frekwencją turystyczną, jak na odludzie Kanady.

Chaty letniskowe

Na północnych czy wschodnich brzegach znajdują się główne skupiska czy występują w dużej liczbie pojedynczo rozrzucone chaty letniskowe, tradycyjne "cottages" Kanady, oczywiście, także w obrębie krainy 30.000 Wysp. Co poniektóre ważniejsze lokalizacje tych skupisk na mapie to Cognashene, Wah Wah Taysee, Pointe au Baril (Ontario). Większość chat jest dostępną jedynie łodzią czy małym samolotem lotnictwa ogólnego przystosowanym do startów i lądowań na jeziorach.

Historia

Prace archeologiczne wskazują na stałe tubylcze zamieszkiwanie południowej Tarczy kanadyjskiej od co najmniej 11 000 lat. Ślady osad z późnego paleolitu znaleziono na wyspie Manitoulin, oraz w okolicy Killarney. W chwili kontaktu z Europejczykami francuskimi Indianie Odżibwe oraz Ottawa, którzy (jedni i drudzy) nazywają samych siebie mianem Anishinaabe (w liczbie mnogiej: Anishinaabeg), zamieszkiwali wszystkie brzegi zatoki.

Indianie Huroni (czyli Wyandoci) oraz Indianie z plemienia Tionontati zamieszkiwali ziemie na południu.

Pierwszy znanym Europejczykiem, który zawitał na brzegi Georgian Bay, był prawdopodobne nastoletni tłumacz-czeladnik Étienne Brûlé, którego Francuzi wysłali w 1610 r. w teren "na studia" do indiańskiej społeczności Onontchataronon, ludzi posługujących się językiem algonkińskim, zamieszkujących zlewisko rzeki Ottawy. Indianie Ci przemieszczali się każdej zimy w pobliże wiosek innych Indian, Arendarhonon, z konfederacji Huronów, zamieszkujących południowe obrzeże Georgian Bay, obecnie znane z tego powodu mianem Huronii. Tłumacz Brulé powrócił w te strony raz jeszcze w 1611 r. W podobnych okolicznościach, tegoż lata, inny młody tłumacz-czeladnik, którego nazwisko poszło w niepamięć tak, że jest znany w historii jedynie imiennie, jako Thomas, zatrudniony był przez francuskiego chirurga i kupca futer, Daniela Boyera, i także prawdopodobnie zawitał do Huronii w towarzystwie Indian Onontchataronon. W 1615 r. pracodawca Brulé'go, czyli francuski podróżnik Samuel de Champlain, sam zawitał na Georgian Bay, a nawet spędził u jej brzegu zimę, właśnie w Huronii.

Nieco przed nim przybył na jej brzegi misjonarz Récollet, Joseph Le Caron, który później żył z Huronami w ich wioskach w latach 1615-16 i 1623-24. Inny misjonarz, Sagard, przybył tu w latach 1623-34. Z kolei francuski jezuita Jean de Brébeuf rozpoczął prace misyjne w terenie Huronii około 1626 r., a misyjny fort Sainte-Marie, pierwsza przetrwała osada Europejczyków na obszarze Ontario, utworzony został w 1639 r. na miejscu dzisiejszego miasteczka Midland. Zrekonstruowana misja jezuicka, Sainte-Marie among the Hurons, jest obecnie skansenem prowincjonalnym utrzymywanym przez prowincję Ontario. Położony opodal jest Martyrs' Shrine, kościół katolicki pod wezwaniem Canadian Martyrs, tzn. jezuitów zabitych przez okolicznych Indian w XVII wieku.

Penetanguishene (Ontario), także ulokowany w pobliżu Midlandu, stanowił bazę marynarki w 1793, za sprawą admirała Johna Graves Simcoe, którego nazwiskiem nazwano jezioro Simcoe.

Bitwy morskie

W roku 1814, u schyłku wojny brytyjsko-amerykańskiej, w południowej części akwenu Zatoki Georgian, toczono bitwy morskie. 17 sierpnia 1814 r., przy ujściu rzeki Nottawasaga River, blisko plaży znanej jako Wasaga Beach, brytyjski szkuner HMS "Nancy" został zatopiony przez okręty amerykańskie. Kilka tygodni później "Nancy" została pomszczona, kiedy to z kolei okręty amerykańskie zostały zdobyte przez angielskich marynarzy w części zatoki znanej jako Detour Passage.

Kultura

Nazwa

Nazwy wysp takie jak "Manitoulin" (pochodna od Gitchi Manitou, czyli Wielkiego Ducha) oraz "Giant's Tomb" (Grób Olbrzyma) wskazują na bogate życie kulturowe w tym regionie. Tubylcze społeczności nadal żyją w obrębach swoich tradycyjnych jeziorno-leśnych terytoriów, praktykując życie tradycyjne, z dala od zgiełku urbanistycznej Kanady.

Podróżnik i przyszły pierwszy gubernator Nowej Francji (francuskiej Kanady), Samuel de Champlain, nazwał ten akwen Morzem Łagodnym, zapewne po wysłuchaniu lokalnego folkloru Huronów.

Natomiast Georgian Bay zmapował jako pierwszy w 1815 r. kapitan William Fitzwilliam Owen, który sensownie nazwał to jezioro mianem Lake Manitoulin, zgodnie z tradycją lokalną. Jednak jego następca po fachu, kapitan Henry Bayfield, który sporządził później znacznie precyzyjniejsze mapy zatoki, przezwał ją patriotycznie do dziś obowiązującą nazwą monarchiczną, ukutą na cześć angielskiego króla Jerzego IV. Mapy Bayfielda stanowią karto(typo)grafię stosowaną do dziś, w erze kartografii lotniczej czy satelitarnej.

Legenda Kitchikewana

Huroni mają legendę o bogu swoim zwanym Kitchikewana, który to olbrzymem był, olbrzymim na tyle, aby strzec całej Georgian Bay. Kitchikewana także bardzo gniewnym był, i pewnego dnia, rozwścieczony, wrył jedną swą olbrzymią dłoń w skaliste grunty okolicy, po czym cisnął wydobytą przezeń ziemią w kierunku dotychczas nieskazitelnie czystych tafli Wielkich Jezior. Z gestu jego powstała kraina 30.000 Wysp, a zagłębienia wynikłe, gdzie ryły jego palce, to właśnie te pięć długich zatok Georgian Bay: Midland Bay, Penetang Bay, Hog Bay, Sturgeon Bay, oraz Matchedash Bay^[3]. Ukojony, bóg-olbrzym położył się do snu i śpi nadal, jako Giant's Tomb Island (dosłownie: Wyspa Grobu Giganta).

Bibliografia

• R. Cole Harris (redaktor): Historical Atlas of Canada, Volume I: From the Beginning to 1800, Toronto: University of Toronto Press, 1987. ISBN 0-8020-2495-5
• C. Ellis and N. Ferris (redaktorzy): The Archaeology of Southern Ontario To 1650, London (Ontario) Chapter, Ontario Archaeological Society, 1990. ISBN 0-919350-13-5
• "Native Languages of the Americas: Chipewa" (o językach tubylczych w regionie zatoki) w serwisie Native-languages.org (ang.)
• L. Shultzman: "Ojibwe History", 2000. W: First Nations Histories. [dostęp=2009-02-06] (ang.)
• Claire Elizabeth Campbell: Shaped by the West Wind: Nature and History in Georgian Bay, Vancouver: University of British Columbia Press, 2005. ISBN 0-7748-1098-X

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Photo Gallery of Georgian Bay and Around. hanifworld.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-01-20)]. (zdjęcia) (ang.)
• Parks Canada: Georgian Bay Islands National Park of Canada (oficjalna strona internetowa parku narodowego) (ang. • fr.)
• Georgian Bay Association. georgianbay.ca. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-05-18)]. (towarzystwo zatoki) (ang.)
• Georgian Bay Land Trust (dziedzictwo) (ang. • fr.)