Gereza abisyńska

Gereza abisyńska

Colobus guereza[1]
Rüppell, 1835
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Nadrząd	łożyskowce
Rząd	naczelne
Podrząd	wyższe naczelne
Nadrodzina	koczkodanowce
Rodzina	koczkodanowate
Podrodzina	gerezy
Plemię	Colobini
Rodzaj	gereza
Gatunek	gereza abisyńska
Synonimy Lemur abyssinicus Oken, 1816[2] Guereza ruppelli J.E. Gray, 1870[3] Guereza occidentalis Rochebrune, 1887[4] Colobus matschiei Neumann, 1899[5] Colobus abyssinicus poliurus O. Thomas, 1901[6] Colobus gallarum Neumann, 1902[7] Colobus abyssinicus kikuyuensis Lönnberg, 1912[8] Colobus (Guereza) matschiei uellensis Matschie, 1913[9] Colobus (Guereza) matschiei ituricus Matschie, 1913[10] Colobus (Guereza) matschiei dianae Matschie, 1913[11] Colobus (Guereza) matschiei dodingae Matschie, 1913[12] Colobus (Guereza) matschiei brachychaites Matschie, 1913[13] Colobus (Guereza) poliurus managaschae Matschie, 1913[14] Colobus (Guereza) caudatus thikae Matschie, 1913[15] Colobus (Guereza) caudatus laticeps Matschie, 1913[16] Colobus abyssinicus roosevelti Heller, 1913[17] Colobus abyssinicus percivali Heller, 1913[18] Colobus abyssinicus terrestris Heller, 1913[19] Colobus (Guereza) escherichi Matschie, 1914[20] Colobus occidentalis rutschuricus Lorenz, 1914[21] Colobus abyssinicus elgonis Granvik, 1925[22]
Podgatunki
C. g. guereza Rüppell, 1835 C. g. dodingae Matschie, 1913 C. g. gallarum Neumann, 1902 C. g. kikuyuensis Lönnberg, 1912 C. g. matschiei Neumann, 1899 C. g. occidentalis (de Rochebrune, 1887) C. g. percivali Heller, 1913
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[23]
najmniejszej troski
Zasięg występowania
(c) IUCN Red List of Threatened Species, species assessors and the authors of the spatial data., CC BY-SA 3.0

Gereza abisyńska^[24] (Colobus guereza) – gatunek ssaka naczelnego z podrodziny gerez (Colobinae) w obrębie rodziny koczkodanowatych (Cercopithecidae).

Zasięg występowania

Gereza abisyńska występuje w zachodnio-środkowej Afryce zamieszkując w zależności od podgatunku^[25][24]:

• C. guereza guereza – gereza abisyńska – zachodnia Etiopia, na zalesionych obszarach Wyżyny Abisyńskiej na zachód od Rift Valley, rozciągając się na lasy nizinne wzdłuż rzeki Omo na południu i Nilu Błękitnego na zachodzie.
• C. guereza dodingae – gereza eremicka – południowo-wschodni Sudan, znany jedynie z gór Didinga.
• C. guereza gallarum – gereza wyżynna – wschodnio-środkowa Etiopia, na Wyżynie Abisyńskiej na wschód od Rift Valley; dokładne granice nie są jasne, a granice z gór Balē mogą różnić się od granic z gór Arussi.
• C. guereza kikuyuensis – gereza stokowa – centralna Kenia, na wyżynach obszarach, na wschód od Rift Valley, od Ngong Hills do góry Kenia i gór Aberdare.
• C. guereza matschiei – gereza leśna – południowo-wschodnia Uganda (góra Elgon), zachodnia Kenia (na zachód od Rift Valley, na północ do góry Elgon oraz w niektórych lasach w obrębie samego Rift Valley, jak w pobliżu jeziora Lake Naivasha) i północno-zachodnia Tanzania (na północ od krateru Ngorongoro i rzeki Grumeti) .
• C. guereza occidentalis – gereza zatokowa – południowy Kamerun (na zachód od Baturi i Lornie, gdzie najwyraźniej współistnieje z C. satanas i na północ przez rzekę Sanaga do Yabassi), południowo-zachodnia Republika Środkowoafrykańska, Czad, południowo-zachodni Sudan, północna Demokratyczna Republika Konga (na południe od rzeki Kongo i do około 1°25’S w lesie Ituri), północno-wschodni Gabon (rejony Makokou i Belinga), północne Kongo, zachodnia Uganda (na zachód od Nilu) i północno-zachodnia Rwanda; być może występuje również w Gwinei Równikowej i obszarach rzeki Donga w południowo-wschodniej Nigerii.
• C. guereza percivali – gereza pustelnicza – zachodnio-centralna Kenia, ograniczony do niewielkiego obszaru lasu wokół góry Gargues w Mathews Range.

Taksonomia

Gatunek po raz pierwszy naukowo opisał w 1835 roku niemiecki przyrodnik Eduard Rüppell nadając mu nazwę Colobus guereza^[26]. Holotyp pochodził z obszaru Damot, z prowincji Gojjam, w Etiopii^{[26][27][28][25]}.

Bardziej owłosiona populacja C. guereza z nizin wzdłuż rzeki Omo może być odrębna i stanowić podgatunek poliurus opisany przez Oldfielda Thomasa w 1901 roku^[25]. Potrzebne są dalsze badania taksonomiczne, aby ocenić ważność niektórych z tych taksonów i zidentyfikować możliwe istnienie wcześniej nieopisanych taksonów^[25]; dane molekularne wskazują, że C. guereza prawdopodobnie reprezentuje wiele gatunków^[29]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają siedem podgatunków^[25].

Etymologia

• Colobus: gr. κολοβος kolobos „ograniczony, okaleczony”; dżelada białobroda posiada szczątkowy kciuk^[30].
• guereza: abisyńska nazwa Guereza dla gerezy^[31].
• dodingae: góry Dodinga, Sudan.
• gallarum: lud Galla lub Oromo z Etiopii^[32].
• kikuyuensis: lud Kikuyu lub Agikuyu z Kenii^[32].
• matschiei: prof. Georg Friedrich Paul Matschie (1862–1926), niemiecki zoolog z Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie, kurator w dziale ssaków^[33].
• occidentalis: łac. occidentalis „zachodni”, od occidens, occidentis „zachód”, od occidere „rzucić, ustawić”^[32].
• percivali: Arthur Blayney Percival (1875–1941), brytyjski kolekcjoner, strażnik leśny w Kenii w latach 1901–1923^[34].

Morfologia

Długość ciała (bez ogona) samic 49,5–67,3 cm, samców 53–75 cm, długość ogona samic 50–80 cm, samców 52–90 cm; masa ciała samic 5,5–10,2 kg, samców 8–13,5 kg (wyjątkowo do 23 kg)^[28]. Gereza abisyńska ma długie, czarno-białe, jedwabiste furto. Twarz szara, pozbawiona owłosienia. Gerezy mają tylko cztery palce u każdej ręki; kciuk jest nieobecny, lub zastąpiony przez niewielki paliczkowy guzek. Brak kciuka może być formą adaptacji do szybszego poruszania się wśród drzew.

Ekologia

Gerezy zamieszkują gęste lasy deszczowe, górskie i nizinne centralnej i wschodniej Afryki. Spotykane na wysokości 3300 metrów nad poziomem morza.

Gerezy prowadzą dzienny tryb życia. Większość czasu spędzają w dolnej części drzew. Żyją w stadach liczących od 8 do 15 osobników obu płci. Długość życia gerez abisyńskich w niewoli wynosi nawet 29 lat, na wolności około 20.

Dieta gerez abisyńskich składa się głównie z młodych liści (58%), rozwiniętych liści (12,5%), owoców (13,5%), pączków liści (4%) i kwiatów (2%).

Pełną dojrzałość płciową samce osiągają w wieku lat 6, samice 4. Każda samica rodzi jedno młode co 20 miesięcy po okresie ciąży trwającej około 6 miesięcy. Po urodzeniu małe mają około 20 centymetrów długości i ważą około 0,4 kg.

Status zagrożenia i ochrona

Skórami tego gatunku handlowano przez bardzo długi czas, do dziś wykorzystywane są one jako ozdoby przez Masajów. W ciągu ostatnich 100 lat liczba gerez abisyńskich drastycznie spadła głównie w wyniku polowań i wylesiania. Obecnie gatunek ten jest zagrożony wyginięciem. Często hodowana w zoo, gdzie dobrze się rozmnaża. Status zagrożenia według IUCN w zależności od podgatunku przedstawia poniższa tabelka:

Przypisy

Bibliografia

• T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.). 
• P. Matschie. Neue affen aus Afrika nebst einigen bemerkungen uber bekannte formen. „Annales de la Société royale zoologique et malacologique de Belgique”. 47, s. 45–81, 1912. (niem.). 
• E. Heller. New races of ungulates and primates from Equatorial Africa. „Smithsonian miscellaneous collections”. 61 (17), s. 1–12, 1913. (ang.). 
• K. Kim: Colobus guereza. (On-line), Animal Diversity Web, 2002. [dostęp 2008-12-31]. (ang.).
• S. Flannery: Abyssinian Black-and-white Colobus Monkey (Colobus guereza). The Primate. [dostęp 2008-12-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (10 marca 2009)]. (ang.).
• B. Beolens, M. Watkins & M. Grayson: The Eponym Dictionary of Mammals. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 2009, s. 1–567. ISBN 978-0-8018-9304-9. (ang.).