Gergely Berzeviczy

Gergely Berzeviczy
ilustracja
Data i miejsce urodzenia

15 czerwca 1763
Wielka Łomnica

Data i miejsce śmierci

23 lutego 1822
Wielka Łomnica

Zawód, zajęcie

ekonomista, statystyk, socjolog

Płyta poświęcona Berzeviczyemu w Miszkolcu

Gergely Berzeviczy (niem. Gregor Franz von Berzeviczy; ur. 15 czerwca 1763 w Nagy-Lomnicz, zm. 23 lutego 1822 tamże) – węgierski ziemianin, potomek jednego z najznaczniejszych rodów Spiszu. Współwłaściciel Wielkiej Łomnicy (wraz z częścią Tatr Wysokich) i innych włości na Spiszu[1]. Ekonomista, statystyk i socjolog. Protestant, prominentny przedstawiciel kościoła kalwińskiego na ówczesnych Górnych Węgrzech. Jedna z ważnych postaci węgierskiego Oświecenia. Pionier turystyki tatrzańskiej.

Życiorys

Gergely Berzeviczy urodził się 15 czerwca 1763 w podtatrzańskiej Wielkiej Łomnicy (wówczas Nagy-Lomnicz w j. węg.)[2]. W 1783 ukończył liceum prawnicze w Kieżmarku, a następnie studiował nauki polityczne na uniwersytecie w Getyndze (1784–1787)[3]. Berzeviczy odbył również podróże studialne po Francji, Belgii i Anglii[3]. W latach 1787–1795 w służbie państwowej[2]. Związany z węgierskim ruchem jakobińskim[3]. Po odkryciu spisku węgierskich jakobinów przeciw cesarzowi Józefowi II, w obliczu represji wycofał się w 1795 z życia urzędniczego, poświęcając się studiom ekonomicznym i socjologicznym[2]. Zmarł 23 lutego 1822 w Wielkiej Łomnicy [2].

Działalność ekonomiczna

Berzeviczy był w swoim czasie jednym z czołowych ekonomistów politycznych na Węgrzech, o bardzo postępowych poglądach[1]. Ukształtowały je przemyślenia szkockiego filozofa Adama Smitha (1723–1790)[4]. Berzeviczy pisał w języku niemieckim i po łacinie[5]. Berzeviczy opowiadał się za polityką wolnego handlu i przeciwstawiał się merkantylizmowi[4]. Badając możliwości węgierskiego handlu winem m.in. dwukrotnie udał się z ładunkiem wina spławiając je tratwą Popradem, Dunajcem i Wisłą do Warszawy i Gdańska. Wnioski przedstawił w napisanym przed 1808 traktacie pt. Ansicht des asiatisch-europäischen Welthandels (...), omawiającym międzynarodowe stosunki gospodarcze. Nakreślił w nim projekt wielkiej wodnej trasy handlowej od Bałtyku do Adriatyku i Morza Czarnego, biegnącej z Gdańska Wisłą, Dunajcem i Popradem na Spisz, a stąd Hornadem i Cisą do Dunaju[1]. Traktat ten został przedłożony do dyskusji w czasie kongresu wiedeńskiego[4]. Pomimo iż sam był ziemianinem, domagał się poprawy położenia ludności wiejskiej, a w 1806 w dziele De conditione et indole rusticorum in Hungaria potępił pańszczyznę, opowiadając się za liberalizmem gospodarczym[4].

Działalność związana z Tatrami

Zainteresowania Tatrami rozwinął szerzej od 1795 r., kiedy osiadł na stałe w Wielkiej Łomnicy. Urządzał stamtąd wycieczki w głąb Tatr, często w towarzystwie innych turystów lub badaczy, których wielokrotnie gościł w swym łomnickim dworze. Już w 1793 r. zatrzymał się u niego angielski podróżnik Robert Townson. Później chodził po Tatrach m.in. z Thomasem Maukschem, Johannem Asbóthem, Pálem Kitaibelem i Franzem Waldsteinem[1]. W 1806 r. gościł palatyna Węgier, arcyksięcia Józefa Antoniego Habsburga ze świtą 16 magnatów i dygnitarzy cesarstwa, których oprowadzał po Tatrach (m.in. w wycieczce do Morskiego Oka[6]. W 1819 r. służył pomocą przy tatrzańskich odwiedzinach zapalonego alpinisty, arcyksięcia Jana Habsburga[1]. Ogłosił drukiem szereg prac dotyczących Tatr i Spiszu.

Wybrane publikacje

  • De commercio et industria Hungariae (Leutschoviae 1797);
  • Ueber den Torf in Ungern (w: "Zeitschrift von und für Ungern", 1803);
  • Ueber die Steinkohlen und den Torf in Zipser Komitat (w: "Vaterländische Blätter für den Ōsterreichischen Kaiserstaates", 1803);
  • Topographische-statistische Fragmente aus dem Tagebuche auf seiner Reise v. Lomnitz nach Warschau (w: "Annalen der Literatur und Kunst" 1808)
  • De conditione et indole rusticorum in Hungaria (Leutschoviae 1806);
  • 1818 – Oeconomica Publico Politica

Przypisy

  1. ↑ a b c d e Radwańska-Paryska Zofia, Paryski Witold Henryk: Wielka Encyklopedia Tatrzańska. Wydawnictwo Górskie, Poronin 1995, ISBN 83-7104-008-3, s. 67
  2. ↑ a b c d Wilhelm Bernsdorf: Internationales Soziologenlexikon: Beiträge über bis Ende 1969 verstorbene Soziologen. Transaction Publishers, 1980, s. 38. ISBN 978-3-432-82652-3. [dostęp 2011-10-22]. (niem.).
  3. ↑ a b c Magyarországi Ev. Egyház: Berzeviczy Gergely (1763-1822). 1999-09-27. [dostęp 2011-10-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-02-22)]. (węg.).
  4. ↑ a b c d Andrew L. Simon: Made in Hungary: Hungarian contributions to universal culture. Simon Publications LLC, 1998, s. 164–165. ISBN 978-0-9665734-2-8. [dostęp 2011-10-22]. (ang.).
  5. ↑ Peter F. Sugar, Péter Hanák: A History of Hungary. Indiana University Press, 1994, s. 181–182. ISBN 978-0-253-20867-5. [dostęp 2011-10-22]. (ang.).
  6. ↑ Zborowski Juliusz: Raczyli odwiedzić Tatry (Część I), w: "Wierchy" R. 31 (1962), KRAKÓW 1963, S. 147-159

Media użyte na tej stronie

Berzeviczy SzP 86.jpg
Autor: Szalax, Licencja: CC BY-SA 3.0
Relief of Gergely Berzeviczy (Sculptor: Péter Szanyi), Miskolc, Hungary