Germinal (1907)

Germinal (Q53)
Ilustracja
„Germinal” i „Ventôse” w Calais w 1910 roku
Klasa

okręt podwodny

Typ

Pluviôse

Historia
Stocznia

Arsenal de Cherbourg, Cherbourg

Położenie stępki

8 października 1905

Wodowanie

7 grudnia 1907

 Marine nationale
Wejście do służby

30 września 1908

Wycofanie ze służby

1 grudnia 1919

Los okrętu

sprzedany w 1921, złomowany

Dane taktyczno-techniczne
Wyporność
• na powierzchni
• w zanurzeniu


404 tony
553 tony

Długość

51,12 metra

Szerokość

4,955 metra

Zanurzenie

3,045 metra

Zanurzenie testowe

40 metrów

Rodzaj kadłuba

dwukadłubowy

Materiał kadłuba

stal

Napęd
2 maszyny parowe potrójnego rozprężania
2 kotły, łączna moc 700 KM
2 silniki elektryczne o łącznej mocy 450 KM
2 śruby
Prędkość
• na powierzchni
• w zanurzeniu


12 węzłów
8 węzłów

Zasięg

powierzchnia: 1500 Mm przy prędkości 9 węzłów
zanurzenie: 50 Mm przy prędkości 5 węzłów

Uzbrojenie
8 torped
Wyrzutnie torpedowe

7 × 450 mm (1 wewnętrzna na dziobie, 6 zewnętrznych)

Załoga

25

Germinal (Q53) – francuski oceaniczny dwukadłubowy okręt podwodny z okresu I wojny światowej, jedna z 18 zbudowanych jednostek typu Pluviôse. Okręt wypierał 404 tony w położeniu nawodnym i 553 tony pod wodą, a jego główną bronią było osiem torped kalibru 450 mm wystrzeliwanych z jednej wewnętrznej i sześciu zewnętrznych wyrzutni. Napędzana maszynami parowymi jednostka rozwijała na powierzchni prędkość 12 węzłów, osiągając zasięg 1500 Mm przy prędkości 9 węzłów.

„Germinal” został zwodowany 7 grudnia 1907 roku w stoczni Arsenal de Cherbourg w Cherbourgu, a do służby w Marine nationale wcielono go 30 września 1908 roku. Uczestniczył w działaniach wojennych, operując na wodach kanału La Manche i Oceanie Atlantyckim. Jednostka została skreślona z listy floty 1 grudnia 1919 roku i sprzedana w celu złomowania w czerwcu 1921 roku.

Projekt i budowa

W przyjętym 9 grudnia 1900 roku przez Parlament Francji „Prawie o flocie” znalazł się zapis o budowie 26, a po późniejszych zmianach aż 44 okrętów podwodnych[1]. W 1901 roku zamówiono 20 niewielkich jednostek typu Naïade, jednak były to okręty o niewielkiej wartości bojowej[2]. Kolejny typ okrętów zbudowanych w ramach programu – Sirène – zaprojektował inż. Maxime Laubeuf, ulepszając swój pierwszy udany projekt („Narval”)[2]. Pojawienie się możliwych do zamontowania na okrętach podwodnych silników wysokoprężnych zaowocowało skonstruowaniem przez Laubeufa jednostek typu Aigrette[3]. Ministerstwo Floty popierało wysiłki konstruktorów, dążąc do wcielenia do Marine nationale jak największej liczby pełnomorskich i silnie uzbrojonych jednostek[4]. Efektem tego było powstanie sześciu okrętów typu Émeraude (konstrukcji inż. Gabriela Maugasa) oraz dwóch typu Circé (projektu Laubeufa)[4].

Dalszą rozbudowę sił podwodnych hamowała jednak dostępność silników wysokoprężnych, które Francja musiała zamawiać u swojego głównego wroga na kontynencie europejskim – w Niemczech[4][a]. Aby uniezależnić się od dostaw niemieckich jednostek napędowych, Minister Floty wydał Laubeufowi polecenie zaprojektowania ulepszonych w stosunku do typu Circé okrętów, jednak napędzanych na powierzchni sprawdzonymi i dostępnymi silnikami parowymi[5]. Rozwiązanie to traktowano jako tymczasowe – jednostki miały zostać przebudowane na spalinowe, gdy tylko francuski przemysł dostarczy wystarczającą liczbę niezawodnych silników Diesla[5]. Okręty podwodne z napędem parowym, oprócz zalet takich jak duża prędkość nawodna i niezawodność, miały wiele wad: zwiększoną wyporność spowodowaną masą i wielkością siłowni, znacznie mniejszy zasięg oraz długi czas zanurzania, spowodowany koniecznością zatrzymania maszyn i kotłów[5]. Zamówiono jednak aż 18 okrętów nowego rodzaju, nazwanego od prototypowej jednostki typem Pluviôse, co stanowiło najliczniejszą we francuskiej flocie podwodnej serię do czasu zbudowania w okresie międzywojennym 31 okrętów typu Redoutable[6].

„Germinal” został zamówiony 26 sierpnia 1905 roku w Arsenale w Cherbourgu wraz z ośmioma siostrzanymi jednostkami zbudowanymi w tej stoczni (numer stoczniowy Q19)[7][8]. Stępkę okrętu położono 8 października 1905 roku[9], a zwodowany został 7 grudnia 1907 roku[10][11][b]. Uroczystość wodowania odbyła się w obecności prefekta morskiego Cherbourga, wiceadmirała Josepha Bessona, kontradmirała Luciena-Josepha Berryera – generał majora Cherbourga oraz dyrektora stoczni Chorona i budowniczych[12]. Nazwa okrętu nawiązywała do siódmego miesiąca we francuskim kalendarzu rewolucyjnym[7][13]. Jednostka otrzymała numer taktyczny Q53 i kod identyfikacyjny GL[8][9]. 2 czerwca 1908 roku, podczas prób stoczniowych na okręcie doszło do eksplozji, w wyniku której zginął kwatermistrz Brochard[14].

Dane taktyczno-techniczne

Charakterystyka ogólna

„Germinal” był średniej wielkości dwukadłubowym, oceanicznym okrętem podwodnym[10][15]. Długość całkowita wynosiła 51,12 metra (50,75 metra między pionami i 50,04 metra na wodnicy), szerokość 4,955 metra, zaś średnie zanurzenie 3,045 metra (na rufie 3,153 metra)[10][16]. Wykonany ze stali o wytrzymałości 50 kG/cm² kadłub sztywny miał 43,781 metra długości i 3,8 metra szerokości, ukształtowany z pasów o grubości od 12 do 16 mm[16]. Wysokość (od stępki do szczytu kiosku) wynosiła 5,782 metra; luk wejścia do kiosku znajdował się 2,55 metra nad wodnicą[17][18]. Powierzchnia przekroju wodnicowego przy wyporności normalnej wynosiła 453 m²[19]. Kadłub lekki otaczał na całej długości kadłub sztywny, z wyjątkiem śródokręcia, gdzie nie obejmował jego dolnej części wraz ze stępką[19]. Między kadłubem sztywnym a lekkim znajdowały się zbiorniki balastowe, po osiem na każdą burtę[7][20]. Napełnianie zbiorników odbywało się poprzez kingstony, a za usuwanie powietrza podczas napełniania odpowiadały zawory odpowietrzające o średnicy 100 mm (po jednym na zbiornik)[20]. Czas napełniania wszystkich zbiorników wynosił 4 minuty, a mogły one pomieścić 149 ton wody (wraz ze zbiornikami wyrównawczymi)[21]. Osuszanie zbiorników odbywało się za pomocą dwóch elektrycznych pomp odśrodkowych Maginot o wydajności 150 m³/h; w przedziale dziobowym znajdowały się też dwie butle ze sprężonym powietrzem o pojemności 17 i 35 litrów[20]. Umieszczony w stępce balast awaryjny miał masę czterech ton[20]. W kadłubie sztywnym znajdowały się dwa zbiorniki wody słodkiej o pojemności 1800 litrów, zaś w luku między maszynami znajdował się rezerwowy cylindryczny zbiornik na 1280 litrów; trzy zbiorniki wyrównawcze miały pojemność 3950 litrów, a kompensacyjny zbiornik pierścieniowego luku wyrzutni torpedowej mieścił 390 litrów[22].

Wnętrze okrętu podzielone było na sześć pomieszczeń: I – przedział dziobowy, mieszczący kubryk marynarzy i dziobową wyrzutnię torpedową; II – przedział baterii akumulatorów; III – przedział centralny, podzielony wzdłużną grodzią na dwie części, mieszczące mesę oficerską (po lewej) i główne stanowisko dowodzenia (po prawej); IV – przedział maszynowni, mieszczący kotły, maszynę parową, zbiornik paliwa i toaletę; V – przedział silników elektrycznych i sprężarek i VI – przedział rufowy, mieszczący kubryk podoficerski[16]. Pomieszczenie oficerskie wyposażone było w dwie koje, dwie szafy, dwie umywalki, płytę elektryczną i stół; w dziobowym kubryku znajdowało się osiem odchylanych koi, sześć hamaków, dwie umywalki i rozkładany stół, zaś w kubryku rufowym zamontowano cztery odchylane koje, umywalkę i rozkładany stół[23]. Do wnętrza kadłuba jednostki prowadziły cztery luki: jeden w przedziale baterii akumulatorów, jeden w dziobowej części przedziału maszynowni, luk komina i luk roboczy[17].

Wyporność w położeniu nawodnym wynosiła 404 tony, a w zanurzeniu 553 tony[17][c]. Zapas pływalności wynosił 27%[17].

Sterowanie odbywało się za pomocą trzech rufowych sterów kierunku (głównego, górnego[d] i dolnego) o łącznej powierzchni 6,2169 m² oraz trzech par sterów zanurzenia (dziobowych, śródokręcia i rufowych) o powierzchni odpowiednio 5,199 m², 6,5182 m² i 5,5644 m²[17]. Stery głębokości poruszane były ręcznie lub z wykorzystaniem napędu elektrycznego[20]. Dopuszczalna głębokość zanurzenia wynosiła 40 metrów[8], zaś czas wykonania manewru zanurzenia 4,5–5 minut[25].

Załoga okrętu składała się z 2 oficerów oraz 23 podoficerów i marynarzy[26][e].

Urządzenia napędowe

Okręt napędzany był na powierzchni przez dwie trzycylindrowe nawrotne maszyny parowe potrójnego rozprężania z wymuszonym smarowaniem produkcji zakładów w Saint-Denis[20]. Średnica cylindra wysokiego ciśnienia wynosiła 225 mm, cylindra średniego ciśnienia – 340 mm, zaś cylindra niskiego ciśnienia 550 mm; skok tłoka wynosił 270 mm[20]. Łączna maksymalna moc maszyn wynosiła 700 KM przy 400 obr./min i ciśnieniu roboczym pary 15,5 kG/cm²[20]. Parę dostarczały dwa dwuwalczakowe, jednopaleniskowe kotły du Temple ze zwrotnym przepływem spalin, o maksymalnym dopuszczalnym ciśnieniu 16,5 kG/cm²[22]. Spaliny trafiały do wspólnego stacjonarnego komina o średnicy 620 mm, umieszczonego w wodoszczelnej osłonie wychodzącej na wysokość jednego metra powyżej kadłuba sztywnego, w którym z kolei zamontowany był wysuwany komin tej samej wysokości[22]. Każda z maszyn poprzez oddalone od siebie o 1,4 metra linie wałów napędzała trójskrzydłową śrubę wykonaną z brązu[27]. Średnica śruby wynosiła 1,5 metra, a średni skok 1,084–1,085 metra; śruby były przeciwbieżne – prawoburtowa obracała się w prawo, a lewoburtowa w lewo[28].

W przedziale siłowni prócz maszyn parowych i kotłów znajdowały się także dwie pompy próżniowe napędzane bezpośrednio z maszyn o łącznej wydajności 233,3 m³/h, dwie odśrodkowe pompy obiegowe z napędem elektrycznym o mocy 134 kW o łącznej wydajności 300 m³/h, cztery pompy zasilające napędzane bezpośrednio z maszyn o łącznej wydajności 18 200 m³/h i dwa skraplacze rurowe o łącznej powierzchni chłodzącej 70,32 m²[27]. Zbiorniki paliwa mieściły się w kadłubie sztywnym pod głównym pokładem: dwa (o pojemności 8250 litrów i 2560 litrów) pod pomieszczeniem siłowni, a trzeci mieszczący 1250 litrów pod głównym stanowiskiem dowodzenia[27].

Napęd podwodny zapewniały dwa jednotwornikowe silniki elektryczne firmy Brequet z Paryża[29]. Prędkość obrotowa wynosiła od 160 do 560 obr./min, a regulowana była poprzez zmianę napięcia (nominalnie 230 V)[29]. Silniki miały po sześć biegunów głównych z niezależnym wzbudzeniem i uzwojenie kompensujące połączone szeregowo[29]. Każdy z silników połączony był z baterią akumulatorów; mógł je ładować jako generator elektryczny napędzany przez maszynę parową[29]. Łączna moc silników elektrycznych wynosiła 450 KM[10][15][f]. Energia elektryczna magazynowana była w dwóch bateriach akumulatorów firmy Fulmen d’Arsonval po 124 ogniwa[22].

Prędkość maksymalna na powierzchni wynosiła 12 węzłów, a w zanurzeniu 8 węzłów[10][30]. Zasięg wynosił 1500 Mm przy prędkości 9 węzłów (lub 900 Mm przy prędkości 12 węzłów) w położeniu nawodnym oraz 50 Mm przy prędkości 5 węzłów pod wodą[10][11].

Uzbrojenie

Okręt wyposażony był w siedem wyrzutni torped kalibru 450 mm: jedną wewnętrzną na dziobie, odchyloną o 2° w górę, dwie zewnętrzne po obu stronach kiosku (odchylone o 7° od osi symetrii okrętu), dwie zewnętrzne na rufie (odchylone o 5° od osi symetrii okrętu) i umieszczone na pokładzie rufowym dwie zewnętrzne systemu Drzewieckiego, z łącznym zapasem 8 torped modèle 1906 (zapasowa torpeda znajdowała się w przedziale dziobowym pod kubrykiem załogi)[29][24]. Torpeda miała długość 5,07 metra, zaś jej masa wynosiła 646 kg[31].

Wyposażenie

Okręt wyposażony był w dwa peryskopy – dzienny i nocny[32]. Peryskop dzienny miał długość 5,8 metra i po podniesieniu wystawał 4 metry ponad poziom kiosku; podnoszenie i opuszczanie realizowane było za pomocą napędu elektrycznego z prędkością 0,4–0,45 m/s[33]. Binokularowy i wieloobiektywowy peryskop nocny miał długość 2,5 metra oraz średnicę 140 mm i umieszczony był na dachu sterówki; podnoszony był ręcznie za pomocą kołowrotu[34].

Na pokładzie zainstalowano dwa kompasy: jeden mokry na rufie, umieszczony w naktuzie i drugi w dziobowej części sterówki, zamknięty w otwartej od dołu skrzyni, którego wskazania można było obserwować także z wnętrza kiosku i z wnętrza kadłuba[34]. W dziobowej części kiosku były umieszczone elektryczne i wodoszczelne światła nawigacyjne w kolorach zielonym i czerwonym[35]. Okręt wyposażony był również w kotwicę czterołapową o masie 283 kg, z łańcuchem o długości 100 metrów, podnoszoną za pomocą kabestanu z silnikiem elektrycznym Couffinhal[35]. Na pokładzie znajdowały się też dwie szalupy Bertona, o długości 3,67 metra każda, a także awaryjna mosiężna boja, która mogła być uwolniona z głównego stanowiska dowodzenia i połączona z aparatem telefonicznym[36]. Ogrzewanie zapewniały cztery grzejniki elektryczne, zasilane prądem o napięciu 115 V[23].

Służba

„Germinal” został wcielony do służby w Marine nationale 30 września 1908 roku[9][37]. Dowódcą okrętu został mianowany kpt. mar. (fr. lieutenant de vaisseau) Daguerre[38]. W dniach 6–9 października „Germinal”, „Pluviôse” i „Ventôse” wzięły udział w 730-milowym rejsie wzdłuż wybrzeża Normandii na trasie Cherbourg – Brest – Dunkierka – Cherbourg, którą pokonały w czasie 82 godzin ze średnią prędkością 9 węzłów[39]. W 1910 roku „Germinal” był jednym z trzech okrętów podwodnych stacjonujących w Calais (wraz z „Pluviôse” i „Ventôse”)[40]. 1 marca nowym dowódcą jednostki został kpt. mar. Besnard[41]. 4 listopada wychodząc z Calais okręt zderzył się z trawlerem „Notre-Dame-des-Dunes”, który zatonął (licząca 14 osób załoga została uratowana przez inne trawlery), sam nie odnosząc poważniejszych uszkodzeń; w 1914 roku Rada Stanu uznała winę załogi okrętu podwodnego w doprowadzeniu do kolizji[42][43].

27 marca 1911 roku podczas ćwiczeń z torpedowcami „Germinal” wynurzył się pod dziobem torpedowca Nr 206, doznając uszkodzeń i unikając zatopienia dzięki przytomnym decyzjom dowódców obu jednostek[44]. 31 marca okręt wchodząc podczas sztormu do portu w Hawrze uderzył w nabrzeże, dodatkowo uszkadzając stery głębokości (jednostka trafiła na remont do suchego doku w Cherbourgu przy pomocy dwóch holowników)[45][46]. Decyzją prezydenta Francji Armanda Fallièresa z 25 sierpnia dowództwo „Germinala” objął kpt. mar. Michel Burckardt[47].

W 1912 roku zmieniono taktykę użycia jednostek typu Pluviôse, które wraz z okrętami typu Brumaire miały prowadzić działania ofensywne wraz z siłami głównymi floty[48]. Od tej pory okręty podwodne zgrupowano w liczące trzy jednostki dywizjony (okrętem flagowym dywizjonu był wyposażony w radiostację torpedowiec lub niszczyciel)[49]. W sierpniu „Germinal”, „Pluviôse”, „Ventôse” i „Thermidor” wzięły udział w ćwiczeniach z eskadrą pancerników, przeprowadzając mimo złej pogody skuteczne ataki torpedowe na okręty i otrzymując pochwałę od dowódcy eskadry[50].

2 października 1913 roku nowym dowódcą okrętu został kpt. mar. Bordeaux[51].

Tuż przed wybuchem I wojny światowej większość okrętów typu Pluviôse znalazła się w składzie 1. Flotylli okrętów podwodnych z bazą w Cherbourgu („Germinal”, „Pluviôse”, „Ventôse”, „Prairial”, „Floréal”, „Fructidor”, „Watt”, „Giffard” i „Berthelot”)[52][53]. Jeden z dywizjonów tworzyły „Germinal”, „Ventôse” i „Fructidor”, a ich okrętem flagowym był niszczyciel „Sabre”[52].

I wojna światowa

Mobilizacja francuskiej floty rozpoczęła się 29 sierpnia 1914 roku, a wchodzące w skład 2. Lekkiej Eskadry okręty podwodne 1. i 3. Flotylli rozpoczęły dzienne patrole defensywne na wodach wokół bazy[52]. 3 sierpnia – w dniu rozpoczęcia działań wojennych – całość sił 1. Flotylli wyszła na wody kanału La Manche, zajmując pozycje między Hawrem a Portsmouth; wobec stwierdzenia braku okrętów Kaiserliche Marine 4 sierpnia jednostki powróciły do Cherbourga, zmienione przez okręty 3. Flotylli[54]. Po przystąpieniu do wojny Wielkiej Brytanii 1. i 3. Flotylla okrętów podwodnych rozpoczęła patrole w zachodniej części kanału La Manche[54]. Sukcesy odnoszone na lądzie przez Niemców spowodowały przesunięcie od września wszystkich flotylli okrętów podwodnych na wschodnią część La Manche[54]. Na prośbę Brytyjczyków dwa dywizjony 1. Flotylli (w składzie: „Germinal”, „Ventôse”, „Watt”, „Prairial”, „Fructidor” i „Floréal” oraz niszczyciele „Sabre” i „Francisque”) zostały przesunięte do obrony Portsmouth[55]. 23 września „Germinal” i „Ventôse” wyszły z Portsmouth, udając się do Cherbourga na remont (zluzowane poprzedniego dnia przez „Berthelota”)[56].

Na przełomie 1914 i 1915 roku na okręcie zamontowano żyrokompas firmy Sperry[57]. Przez cały 1915 rok okręt wraz z siostrzanymi jednostkami nadal prowadził służbę patrolową na wodach Kanału[57]. 16 listopada 2 Lekka Eskadra została rozformowana, zaś okręty typu Pluviôse wraz z jednostkami typu Sirène zostały przyporządkowane do 1. Flotylli okrętów podwodnych w Cherbourgu[58]. Nie zmieniły się natomiast zadania, które nadal obejmowały defensywne patrole przeciw U-Bootom przeprowadzane w okolicach własnych baz[59]. W 1917 roku przerzucony do La Rochelle „Germinal” prowadził wspólne operacje ze statkami-pułapkami przeciw wrogim okrętom podwodnym, stosując brytyjską taktykę holowania zanurzonego okrętu podwodnego przez statek-pułapkę[59]. Żadna z misji nie zakończyła się powodzeniem, a podczas jednej z nich okręt został poważnie uszkodzony po wejściu na minę[59]. Pomimo to wysłużony okręt doczekał zakończenia wojny[60].

Koniec służby

16 października 1919 roku jednostka została zakonserwowana w Bizercie[9]. „Germinal” został skreślony z listy floty 1 grudnia 1919 roku[9][37]. 11 czerwca 1921 roku został sprzedany w celu złomowania za sumę 31 256 franków, po czym rozebrany w Bizercie[9].

Uwagi

  1. ↑ Tylko okręty typu Émeraude miały silniki produkcji francuskiej, które ulegały częstym awariom[4].
  2. ↑ Gogin 2021 ↓ i Gardiner i Gray 1985 ↓, s. 209 podają, że stępkę okrętu położono w 1906 roku.
  3. ↑ Gardiner i Gray 1985 ↓, s. 209, Labayle-Couhat 1974 ↓, s. 140 i Fontenoy 2007 ↓, s. 81 podają wyporność na powierzchni 398 ton i w zanurzeniu 550 ton, Brassey 1912 ↓, s. 256 podaje wyporność 398 ton, zaś Gozdawa-Gołębiowski 1994 ↓, s. 536 podaje wyporność 450/551 ton.
  4. ↑ Zdemontowanego po 29 sierpnia 1910 roku[24].
  5. ↑ Gardiner i Gray 1985 ↓, s. 209, Fontenoy 2007 ↓, s. 81 i Labayle-Couhat 1974 ↓, s. 140 podają, że załoga liczyła 24 osoby.
  6. ↑ Identycznie podają Labayle-Couhat 1974 ↓, s. 140 i Gogin 2021 ↓. Natomiast Dianow 2020a ↓, s. 27 podaje, że moc jednego silnika wynosiła 460 KM.

Przypisy

  1. ↑ Dianow 2019 ↓, s. 19.
  2. ↑ a b Dianow 2019 ↓, s. 21.
  3. ↑ Dianow 2019 ↓, s. 21–22.
  4. ↑ a b c d Dianow 2019 ↓, s. 22.
  5. ↑ a b c Dianow 2019 ↓, s. 23.
  6. ↑ Dianow 2019 ↓, s. 23–24.
  7. ↑ a b c Dianow 2019 ↓, s. 24.
  8. ↑ a b c Gogin 2021 ↓.
  9. ↑ a b c d e f Dianow 2020e ↓, s. 43.
  10. ↑ a b c d e f Gardiner i Gray 1985 ↓, s. 209.
  11. ↑ a b Labayle-Couhat 1974 ↓, s. 140.
  12. ↑ Journal de la Manche 1907 ↓, s. 4.
  13. ↑ Smith 2011 ↓.
  14. ↑ Maret 1908 ↓, s. 3.
  15. ↑ a b Fontenoy 2007 ↓, s. 81.
  16. ↑ a b c Dianow 2020a ↓, s. 20–21.
  17. ↑ a b c d e Dianow 2020a ↓, s. 21.
  18. ↑ Dianow 2019 ↓, s. 26.
  19. ↑ a b Dianow 2020a ↓, s. 20.
  20. ↑ a b c d e f g h Dianow 2020a ↓, s. 24.
  21. ↑ Dianow 2020a ↓, s. 21, 24.
  22. ↑ a b c d Dianow 2020a ↓, s. 26.
  23. ↑ a b Dianow 2020a ↓, s. 33.
  24. ↑ a b Dianow 2020b ↓, s. 32.
  25. ↑ Dianow 2020d ↓, s. 36.
  26. ↑ Dianow 2020a ↓, s. 32.
  27. ↑ a b c Dianow 2020a ↓, s. 25.
  28. ↑ Dianow 2020a ↓, s. 25–26.
  29. ↑ a b c d e Dianow 2020a ↓, s. 27.
  30. ↑ Gozdawa-Gołębiowski 1994 ↓, s. 536.
  31. ↑ Dianow 2020b ↓, s. 33.
  32. ↑ Dianow 2020a ↓, s. 28.
  33. ↑ Dianow 2020a ↓, s. 28–29.
  34. ↑ a b Dianow 2020a ↓, s. 29.
  35. ↑ a b Dianow 2020a ↓, s. 30.
  36. ↑ Dianow 2020a ↓, s. 31–32.
  37. ↑ a b Dianow 2019 ↓, s. 25.
  38. ↑ Le Courrier de la Rochelle 1908 ↓, s. 3.
  39. ↑ Dianow 2020c ↓, s. 27.
  40. ↑ Debeury 1991 ↓, s. 80.
  41. ↑ La Croix 1909 ↓, s. 3.
  42. ↑ Daudet 1910 ↓, s. 1.
  43. ↑ La Dépêche 1914 ↓, s. 3.
  44. ↑ Barbieux 1911 ↓, s. 2.
  45. ↑ Les Nouvelles 1911 ↓, s. 3.
  46. ↑ La Dépêche de Brest 1911 ↓, s. 2.
  47. ↑ Journal officiel de la République française 1911 ↓, s. 7134.
  48. ↑ Dianow 2020c ↓, s. 29–30.
  49. ↑ Dianow 2020c ↓, s. 30.
  50. ↑ Écho charentais 1912 ↓, s. 1.
  51. ↑ L’Echo d’Alger 1913 ↓, s. 2.
  52. ↑ a b c Dianow 2020d ↓, s. 33.
  53. ↑ Gozdawa-Gołębiowski 1994 ↓, s. 489.
  54. ↑ a b c Dianow 2020d ↓, s. 34.
  55. ↑ Dianow 2020d ↓, s. 35.
  56. ↑ Dianow 2020d ↓, s. 37.
  57. ↑ a b Dianow 2020d ↓, s. 38.
  58. ↑ Dianow 2020d ↓, s. 38–39.
  59. ↑ a b c Dianow 2020d ↓, s. 39.
  60. ↑ Dianow 2020e ↓, s. 42.

Bibliografia

  • Accident mortel à bord du sous-marin «Germinal». „Le Radical”. Nr 155. 28, 1908-06-03. Henry Maret. Paris. 
  • Aux maneuvres navalés. „Le Rappel”. Nr 14 992, 1911-03-29. Albert Barbieux. Paris. 
  • Collision entre un sous-marin et un chalutier. „L'Action française: organe du nationalisme intégral”. Nr 309, 1910-11-05. Léon Daudet. Paris. 
  • Conway’s All the World’s Fighting Ships 1906–1921. Robert Gardiner, Randal Gray (red.). London: Conway Maritime Press, 1985. ISBN 0-85177-245-5. (ang.).
  • DANS LA MARINE. „L’Echo d’Alger: journal républicain du matin”. Nr 567. 2, 1913-10-03. Alger. 
  • Maksim Dianow. Okręty podwodne typu „Pluviôse”. Cz. I. „Okręty Wojenne”. Nr 6 (158), 2019. Wydawnictwo Okręty Wojenne, Tarnowskie Góry. ISSN 1231-014X. 
  • Maksim Dianow. Okręty podwodne typu „Pluviôse”. Cz. II. „Okręty Wojenne”. Nr 1 (159), 2020. Wydawnictwo Okręty Wojenne, Tarnowskie Góry. ISSN 1231-014X. 
  • Maksim Dianow. Okręty podwodne typu „Pluviôse”. Cz. III. „Okręty Wojenne”. Nr 3 (161), 2020. Wydawnictwo Okręty Wojenne, Tarnowskie Góry. ISSN 1231-014X. 
  • Maksim Dianow. Okręty podwodne typu „Pluviôse”. Cz. IV. „Okręty Wojenne”. Nr 4 (162), 2020. Wydawnictwo Okręty Wojenne, Tarnowskie Góry. ISSN 1231-014X. 
  • Maksim Dianow. Okręty podwodne typu „Pluviôse”. Cz. V. „Okręty Wojenne”. Nr 5 (163), 2020. Wydawnictwo Okręty Wojenne, Tarnowskie Góry. ISSN 1231-014X. 
  • Maksim Dianow. Okręty podwodne typu „Pluviôse”. Cz. VI. „Okręty Wojenne”. Nr 6 (164), 2020. Wydawnictwo Okręty Wojenne, Tarnowskie Góry. ISSN 1231-014X. 
  • Paul E. Fontenoy: Submarines: An Illustrated History of Their Impact (Weapons and Warfare). Santa Barbara, California: ABC-CLIO, 2007. ISBN 1-85367-623-3. (ang.).
  • Ivan Gogin: PLUVIÔSE submarines (1908 – 1911). Navypedia. [dostęp 2021-08-13]. (ang.).
  • Jan Gozdawa-Gołębiowski, Tadeusz Wywerka Prekurat: Pierwsza wojna światowa na morzu. Warszawa: Lampart, 1994. ISBN 83-902554-2-1.
  • Jane’s Fighting Ships of World War I. John Moore (red.). London: Studio Editions, 1990. ISBN 1-85170-378-0. (ang.).
  • Jean Labayle-Couhat: French warships of World War I. London: Ian Allan Ltd., 1974. ISBN 0-7110-0445-5. (ang.).
  • Lancement du sous-marin «Germinal». „Journal de la Manche et de la Basse-Normandie”. Nr 415, 1907-12-11. Saint-Lô. 
  • Le «Germinal» heurte un quai. „La Dépêche de Brest: journal politique et maritime”. Nr 9340. 25, 1911-03-31. Brest. 
  • Le sous-marin «Germinal». „Le Courrier de la Rochelle: journal politique, littéraire et d'annonces, feuille spéciale du commerce et de l'agriculture”. Nr 102. 60, 1908-12-20. La Rochelle. 
  • LES NOMS DE NOS BÂTIMENTS LES FRÉGATES DE SURVEILLANCE TYPE Floréal. „Marine: organe de liaison de l'Association centrale des officiers de réserve de l'Armée de mer”. Nr 10 (153), 1991. G. Debeury. Paris: Association centrale des officiers de réserve de l'Armée de mer. ISSN 1151-1397. 
  • Les Suites d'un Abordage. „La Dépêche: journal quotidien”. Nr 16 624. 45, 1914-02-01. Toulouse. 
  • Ministère de la marine. „Journal officiel de la République française. Lois et décrets”. Nr 233. 43, 1911-08-29. Paris. 
  • Nos Sous-Marins Le «Germinal» heurte le quai du Havre. „Les Nouvelles: journal quotidien du soir”. Nr 3942. 12, 1911-04-01. Alger. 
  • Gordon Smith: World War 1 at Sea, FRENCH NAVY. Naval History Homepage. [dostęp 2021-08-13]. (ang.).
  • STAGES AUX SOUS-MARINS. „La Croix des marins”. Nr 817, 1909-11-28. Paris. 
  • The Naval Annual, 1912. T.A. Brassey (red.). Portsmouth: J. Griffin and Co., 1912. (ang.).
  • Une attaque de sous-marins. „L'Écho charentais: paraît à Barbezieux tous les dimanches”. Nr 887, 1912-08-18. Barbezieux. 
Okręty podwodne typu Pluviôse

Francja

Media użyte na tej stronie

Ensign of France.svg
Marine Nationale and French merchant ensign. Used from 1794 to 1814/1815, and from 1848 to present.
Notice that its proportions differ from those of the French civil flag. (ensign : 30:33:37, civil : 1/3,1/3,1/3)