Gestalt
Gestalt (niem. «postać»[1]) – zaproponowana przed II wojną światową w Niemczech teoria percepcji alternatywna wobec innych znanych i akceptowanych na początku XX wieku. Ze względu na swoje oryginalne podejście do opisu zjawiska percepcji doczekała się kontynuacji i została rozwinięta.
Obecnie określenie „gestalt” odnosi się do szkoły terapii (zobacz poniżej), zaś do teorii percepcji zaproponowanej przez szkołę berlińską stosuje się termin psychologia postaci.
Gestalt to jednocześnie forma psychoterapii, kierunek w psychologii oraz swoista filozofia życia. Jako kierunek w psychologii, gestalt wywodzi się z psychoanalizy, choć jednocześnie stoi z nią w dość ostrej sprzeczności. Jako filozofia życia, wywodzi się również z jednej strony z psychoanalizy, a z drugiej z egzystencjalizmu, fenomenologii oraz buddyzmu zen. Gestalt nie jest właściwie ani pełnym kierunkiem filozoficznym, ani pełnym „naukowym” działem psychologii. Jest czymś z pogranicza psychologii, filozofii i sztuki. Jednak wiele koncepcji wypracowanych przez gestalt weszło do słownika współczesnej psychologii.
Idea gestaltu powstała w procesie rozwoju i jednocześnie opozycji do klasycznej psychoanalizy. Ruch ten rozwinął się w środowisku niemieckich emigrantów w USA w latach 40. XX wieku. Za jego założycieli uważa się małżeństwo dwojga psychoterapeutów Laury i Fritza Perlsa, które skupiło wokół siebie grono terapeutów i pacjentów, tworząc pierwszy Instytut gestaltu w Nowym Jorku. Do lat 70. XX wieku środowisko gestaltu było mało znane i uważane przez innych psychoterapeutów za odszczepieńców. Wzrost popularności gestaltu nastąpił w połowie lat 70. Obecnie techniki terapeutyczne pochodzące z gestaltu zostały włączone do głównego nurtu współczesnej psychoterapii.
Podstawy teoretyczne
Świadomość
Świadomość jest podstawowym i kluczowym pojęciem w gestalcie. Można ją zdefiniować jako zdolność do bezpośredniego odczuwania rzeczywistości. Dotyczy to zarówno rzeczywistości zewnętrznej jak i wewnętrznych stanów emocjonalnych. Według zwolenników gestaltu europejska kultura i wychowanie oducza ludzi tej zdolności. Ludzie w europejskiej (i nie tylko) kulturze patrzą na świat przez pryzmat struktur myślowych wpojonych w dzieciństwie, które odgradzają ich od naturalnego odczuwania siebie i otoczenia. Dlatego właśnie terapia gestalt jest przede wszystkim nastawiona na ponowne „nauczenie” ludzi świadomości. Uważność wymaga odwagi, gdyż jej istotnym składnikiem jest pełna autoświadomość, czyli zdolność do postrzegania siebie samego takim, jakim się jest naprawdę, ze wszystkimi wadami, zaletami, historią życia emocjonalnego i obiektywną samooceną. Uważność wymaga też akceptacji – zarówno siebie samego, razem z własną śmiertelnością i wszystkimi ułomnościami, jak i otoczenia – z całym jego pozytywnym i negatywnym ładunkiem emocjonalnym.
Pole emocjonalne
Aby opisać relacje człowieka samego z sobą i z otoczeniem, w gestalcie używa się pojęcia pole emocjonalne. Dla zwolenników gestaltu emocje nie są wyłącznie wewnętrznym odczuciem poszczególnych ludzi, lecz powstają na styku kontaktu człowieka z otoczeniem. Z jednej strony otoczenie „generuje” różnorakie bodźce wpływające na emocje człowieka, a z drugiej emocje wywoływane przez jednego człowieka wpływają często na innego. Tak więc każdy człowiek, trochę tak jak magnes, jednocześnie znajduje się w swoistym polu emocjonalnym „generowanym” przez innych oraz sam je „generuje” dla innych ludzi. Terapia gestaltowa stara się leczyć poprzez odpowiednie wprowadzanie ludzi w czasie terapii w odpowiednie pole emocjonalne.
Granice psychologiczne
Pole emocjonalne może mieć zarówno pozytywny jak i negatywny wpływ na ludzi. Z tego względu wszyscy ludzie posiadają swoje granice psychologiczne. Prawidłowo ukształtowana granica powinna działać jak półprzepuszczalna błona. Powinna dopuszczać istotne dla danej osoby bodźce emocjonalne i blokować szkodliwe i nieistotne. Prawidłowo ukształtowana granica nie kłóci się z uważnością, lecz wręcz przeciwnie jest niezbędnym składnikiem tej umiejętności. Natomiast nieprawidłowo ukształtowana granica wręcz uniemożliwia uważność. Granice, które są za słabe w miejscach gdzie powinny być mocne i za silne w miejscach gdzie powinny być otwarte, prowadzą do bólu, dysfunkcji osobowości i wypaczeń w percepcji siebie samego i otoczenia. Z tego powodu, jednym z najważniejszych celów terapii gestaltowej jest odbudowa „uszkodzonych” granic psychologicznych.
Perspektywa egzystencjalna
Gestalt rozumie człowieka jako pewnego rodzaju proces. Proces ten ma z natury rzeczy swój początek (narodziny), swoją dynamikę oraz swój koniec (śmierć). Poznanie innego człowieka wymaga przede wszystkim poznania jego aktualnej dynamiki zmian – a więc jego potrzeb i dążeń, a dopiero później dociekań, dlaczego stał się on tym czym obecnie jest. Człowiek jako proces jest dla gestaltu swoistą świętością – terapeuta nie ma prawa niczego narzucać pacjentowi ani uznawać, że jest on wyleczony w momencie, kiedy zacznie się zachowywać zgodnie z „normą” narzuconą przez terapeutę. Zadaniem terapeuty w gestalcie (i ogólnie każdemu, kto chce pomóc innemu człowiekowi) jest dokonanie tylko tych zmian w strukturze osobowości pacjenta, których on sam sobie życzy i które są zgodne z dynamiką jego procesu egzystencjalnego.
Gestalt – metoda terapeutyczna
Metoda psychoterapii gestaltu oparta na założeniach teorii gestalt. Zgodnie z nią, proces terapeutycznych zmian polega na pomaganiu pacjentowi w ponownym odkryciu mechanizmów, których używał do kontroli swojej świadomości, a poprzez to osiągnięcie stopnia integracji, który ułatwi własny rozwój.
Bibliografia Psychoterapia Gestalt:
- Wolfgang Walker (2001): Przygoda z komunikacją. Bateson, Perls, Satir, Erickson. Początki NLP. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2001.
Krytyka i wpływ gestalt
- W sensie naukowym do gestaltu odnoszą się dokładnie te same zarzuty co do psychoanalizy, a więc, że jest niefalsyfikowalna. Gestalt jednak nie uzurpuje sobie roli bycia pełną nauką.
- W sensie terapeutycznym sami zwolennicy gestaltu przyznają, że właściwie nie interesuje ich statystyczne badanie jej skuteczności. Ze względu na to, że już w założeniach terapia gestaltowa nie zakłada jakiejś konkretnej modyfikacji zachowania pacjenta, jedynym miernikiem efektywności tej terapii może być subiektywne poczucie poprawy swojego stanu przez pacjenta, którego nie da się dokładnie zmierzyć.
- Jako filozofia gestalt jest oparty na fenomenologii i egzystencjalizmie, i wszystkie zarzuty które odnoszą się do tych dwóch kierunków filozoficznych (niejasność stosowanych pojęć, wewnętrzne sprzeczności) odnoszą się też do samego gestaltu.
Przypisy
- ↑ psychologia postaci, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2020-11-20].