Getto lubelskie

(c) Bundesarchiv, Bild 183-E13880 / CC-BY-SA 3.0

Żydzi z lubelskiego getta, 30 grudnia 1939 roku

Infografika przedstawiająca lokalizację gett „A” i „B” w Lublinie

Ulica w getcie lubelskim, 1941

Lublin. Sprzęty i przedmioty domowego użytku zagrabione Żydom deportowanym do obozów zagłady, 1942

Getto lubelskie (niem. Ghetto Lublin; jid. ‏לובלינער געטאָ‎, Lubliner geto) – getto utworzone przez niemiecką nazistowską administrację okupowanej Polski w 1941 w Lublinie^[1]. Zamieszkiwali je w większości Żydzi, chociaż przebywali tam także Romowie^[2]. Było jednym z pierwszych gett zlikwidowanych w 1942 podczas akcji „Reinhardt”.

Historia

W 1940 r. SSPF Odilo Globocnik (dowódca SS na Dystrykt lubelski, który również opracował Plan Nisko), zmusił lubelskich Żydów do skupienia się w żydowskiej dzielnicy. Decyzję podjął ze względu na osobistą niechęć do Żydów mieszkających w okolicy siedziby swojego dowództwa. Zanim 24 marca 1941 r. powstało getto, dziesięć tysięcy Żydów zostało wypędzonych pod miasto^[3].

Od stycznia 1940 roku do końca marca 1942 roku stanowisko przewodniczącego lubelskiego Judenratu piastował inż. Henryk Bekker^[4].

Wypędzenia i gettoizacja w marcu 1941 roku rozpoczęły się, gdy wynikła potrzeba osiedlania żołnierzy Wehrmachtu, przygotowujących się do ataku na ZSRR, w pobliżu linii demarkacyjnej rozdzielającej obszary okupowanej Polski^[3].

Getto mieściło się w okolicach Podzamcza, od Bramy Grodzkiej (wtedy nazywanej „Bramą Żydowską”, ponieważ była przejściem pomiędzy Starym Miastem a dzielnicą żydowską)^[5], wzdłuż ulic Lubartowskiej i Unickiej, do kolejnej granicy na Franciszkańskiej.

Wielu członków żydowskich partii politycznych, jak na przykład Bund, było więzionych na Zamku lubelskim, ale mimo tego starali się kontynuować swoją działalność w konspiracji^[6].

Już na samym początku istnienia w getcie więziono 34 tys. Żydów^[1] i nieznaną liczbę Romów. Praktycznie wszyscy z nich zginęli. Większość z nich – około 30 tys. – między 17 marca a 11 kwietnia 1942 r. została zamordowana w obozie zagłady w Bełżcu (część z nich przeszła jeszcze przez getto w Piaskach). Niemcy ustalili dzienny limit osób zsyłanych na śmierć na 1400 osób. Pozostałe 4 tys. ludzi zostało najpierw przeniesione do getta na Majdanie Tatarskim (drugie getto utworzone na przedmieściach Lublina) i tam zamordowane lub przewiezione na pobliski Majdanek^[1]. Ostatni z dawnych mieszkańców getta zginęli w egzekucji na Majdanku i w obozie w Trawnikach, gdzie 3 listopada 1943 r. przeprowadzono operację „Dożynki” (Aktion Erntefest)^[7]. Podczas likwidacji getta Joseph Goebbels – minister niemieckiej propagandy napisał w swoim dzienniku: „Procedura jest dość barbarzyńska i nie będę jej tutaj opisywał. Z Żydów nie pozostanie zbyt wiele.”^[1]

Po likwidacji mieszkańców lubelskiego getta niemieckie władze okupacyjne przeprowadziły rozbiórkę budynków na jego obszarze siłami więźniów z Majdanka, wliczając w to pobliską wioskę Wieniawę oraz Podzamcze. Wysadzono w powietrze Synagogę Maharama, zbudowaną w XVII wieku jako hołd dla Meir Lublin. W ten sposób naziści na zawsze wymazali z historii kilka wieków kultury społeczeństwa żydowskiego w Lublinie (w 1939 roku populacja Żydów wynosiła około 1/3 całej wszystkich mieszkańców)^[7].

Kilka osób zdołało uciec przed likwidacją getta do Warszawy, przynosząc wieść o jego zniszczeniu^[1]. Naoczne relacje przekonały niektórych warszawskich Żydów, że naziści mają zamiar wymordować całą ludność żydowską^[8]. Jednakże inni, w tym szef warszawskiego Judenratu Adam Czerniaków, odrzucili doniesienia o masowych mordach, uznając je za „przesadne”^[9]. W sumie tylko 230 lubelskich Żydów przeżyło okupację niemiecką.

Zobacz też

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e Jack Fischel, The Holocaust, Greenwood Publishing Group, 1998, pg. 58 [1].
↑ Doris L. Bergen, War & Genocide: A Concise History of the Holocaust, Rowman & Littlefield, 2002, pg. 144 [2].
↑ ^a ^b BarbaraB. Schwindt BarbaraB., Das Konzentrations- und Vernichtungslager Majdanek: Funktionswandel im Kontext der „Endlösung”, Würzburg: Königshausen & Neumann, 2005, s. 56, ISBN 3-8260-3123-7, OCLC 61263610 (niem.).
↑ Tadeusz Radzik: Lubelska dzielnica zamknięta. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 1999, s. 58–60. ISBN 83-227-1348-7.
↑ Joanna Zętar: Brama Grodzka w Lublinie. [dostęp 2009-03-01]. (pol.).
↑ Robert Kuwalek, „Lublin’s Jewish Heritage Trail”.
↑ ^a ^b Mark Salter, Jonathan Bousfield, Poland, Rough Guides, 2002, pg. 304 [3].
↑ Alexandra Garbarini, Numbered Days: Diaries and the Holocaust, Yale University Press, 2006, pg. 49 [4].
↑ Lawrence N. Powell, Troubled Memory: Anne Levy, the Holocaust, and David Duke’s Louisiana, UNC Press, 2002, pg. 125 [5].

Bibliografia

Tadeusz Radzik, Zagłada lubelskiego getta. The extermination of the Lublin Ghetto, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, 2007

Linki zewnętrzne

[Fischel-1] Jack Fischel, The Holocaust, Greenwood Publishing Group, 1998, pg. 58 [1].

[2] Doris L. Bergen, War & Genocide: A Concise History of the Holocaust, Rowman & Littlefield, 2002, pg. 144 [2].

[Schwindt56-3] BarbaraB. Schwindt BarbaraB., Das Konzentrations- und Vernichtungslager Majdanek: Funktionswandel im Kontext der „Endlösung”, Würzburg: Königshausen & Neumann, 2005, s. 56, ISBN 3-8260-3123-7, OCLC 61263610 (niem.).

[4] Tadeusz Radzik: Lubelska dzielnica zamknięta. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 1999, s. 58–60. ISBN 83-227-1348-7.

[5] Joanna Zętar: Brama Grodzka w Lublinie. [dostęp 2009-03-01]. (pol.).

[Kuwalek-6] Robert Kuwalek, „Lublin’s Jewish Heritage Trail”.

[Salter-7] Mark Salter, Jonathan Bousfield, Poland, Rough Guides, 2002, pg. 304 [3].

[8] Alexandra Garbarini, Numbered Days: Diaries and the Holocaust, Yale University Press, 2006, pg. 49 [4].

[Powell-9] Lawrence N. Powell, Troubled Memory: Anne Levy, the Holocaust, and David Duke’s Louisiana, UNC Press, 2002, pg. 125 [5].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne