Getto w Górze Kalwarii

Getto w Górze Kalwarii – getto dla ludności żydowskiej utworzone w Górze Kalwarii przez Niemców w 1940 r.

Powstanie getta

Ul. Pijarska w Górze Kalwarii, teren dawnego getta

W sierpniu 1940 r. niemiecki burmistrz miasta Ewald Jahnke wydał zarządzenie o utworzeniu żydowskiego getta, ograniczonego obecnymi ulicami: ul. Pijarską, ul. Biskupa Stanisława Wierzbowskiego, ul. Księdza Zygmunta Sajny, oraz placem i ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego^[1]. Getto pokrywało się niemal całkowicie z rewirem żydowskim wytyczonym w 1834 r. Na jego terenie znajdowała się siedziba cadyka i główna bożnica.

Do getta przesiedlono niemal wszystkie rodziny żydowskie Góry Kalwarii, 30 rodzin z okolicznych gmin i wsi^[1]. W getcie znaleźli się także Żydzi z innych miast (m.in. z Łodzi, Aleksandrowa Łódzkiego, Sierpca, Włocławka i Kalisza)^[2]. Ogółem w getcie znalazło się ok. 3500 osób^[2].

Getto nie było odgrodzone od miasta, strzegły go jedynie stałe posterunki - z wyjątkiem ulicy Senatorskiej (obecnie ks. Sajny), która została przegrodzona u wylotu ulicy St. Wierzbowskiego zasiekami z drutu kolczastego. W tym miejscu służbę wartowniczą pełnili funkcjonariusze żydowskiej policji porządkowej, którzy nie mieli broni palnej. Posiadali jedynie gumowe pejcze i opaski identyfikacyjne na rękawach^[1].

Życie codzienne

Mieszkańcy getta mieli zakaz samowolnego opuszczania jego granic, zawierania związków małżeńskich i odbywania zbiorowych modlitw. Byli zobowiązani do noszenia opasek z Gwiazdą Dawida oraz do świadczenia robót przymusowych, m.in. prac budowlanych na terenie koszar wojskowych, remontów dróg oraz prac porządkowych na terenie miasta. Pracowali po 10 godzin dziennie, bez wynagrodzenia i wyżywienia, pod nadzorem niemieckiej policji pomocniczej, Hilfspolizei. Podczas tych prac dochodziło do celowego upokarzania, np. przez nakaz zgarniania rękoma nieczystości z ulic^[3].

Do połowy 1940 r. Żydzi kupowali jedzenie na podstawie specjalnych kart żywnościowych. W późniejszym okresie żywność była wydzielana przez gminę żydowską. Standardowa dzienna racja żywnościowa wynosiła zaledwie 12 dag chleba na osobę. Warunki mieszkaniowe były bardzo trudne, ponieważ w jednej izbie mieszkało po 10-12 osób. Szerzył się głód i choroby, głównie tyfus.

15 października 1941 r. gubernator generalny Hans Frank wydał w Warszawie rozporządzenie o karze śmierci dla Żydów opuszczających tereny getta oraz dla Polaków udzielających im pomocy. Było to tzw. trzecie rozporządzenie o ograniczeniach pobytu w Generalnym Gubernatorstwie i odwoływało się do dekretu Adolfa Hitlera z 12 października 1939 r. W art. I p.4b karze śmierci podlegali zarówno Żydzi opuszczający teren getta, jak również osoby pomagające uciekinierom oraz ich ukrywające. Śmierci podlegały również osoby zachęcające do takich aktów, a czyn usiłowany karany był tak samo, jak dokonany^[4].

Pomnik Ofiar Obozu Zagłady w Treblince. Kamień upamiętniający Żydów z Góry Kalwarii

Likwidacja getta

Likwidacja getta nastąpiła 25 i 26 lutego 1941 r. Wszystkich mieszkańców zgromadzono na placu targowym, a następnie większość wywieziono w wagonach towarowych kolejki wąskotorowej do getta warszawskiego. Część rozlokowano w pobliskich miasteczkach. Część osób rozstrzelano^[2]. Judenrat getta pozostał w nim jeszcze przez osiem dni, m.in. w celu wywiezienia z getta ocalałej żywności^[5].

Majątek gminy żydowskiej został skonfiskowany 8 sierpnia 1942 r^[6].

Upamiętnienie

• Żydzi z Góry Kalwarii zostali upamiętnieni jednym z kamieni z nazwą miejscowości, stanowiącym element pomnika Ofiar Obozu Zagłady w Treblince^[7].

Zobacz też

• Synagoga w Górze Kalwarii
• Stara Synagoga w Górze Kalwarii

Przypisy

Bibliografia

• AŻIH, Archiwum Ringenbluma, I/809
• Dariusz Buczek, Społeczność żydowska Góry Kalwarii, Pułtusk 2008
• Janusz Szczepański, Społeczność żydowska Mazowsza w XIX-XX wieku, Pułtusk 2005
• Komunikat – Biuletyn Towarzystwa Przyjaciół Góry Kalwarii i Czerska