Gibbonowate

Gibbonowate
	Hylobatidae
	J.E. Gray, 1870
	; Przedstawiciel rodziny – gibbon białoręki (Hylobates lar)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	naczelne
Podrząd	wyższe naczelne
Infrarząd	małpokształtne
Parvordo	małpy wąskonose
Nadrodzina	człekokształtne
Rodzina	gibbonowate
	Typ nomenklatoryczny
	Hylobates Illiger, 1811
Synonimy
	Hylobatina J.E. Gray, 1870;
	Hylobatina J.E. Gray, 1870;
Rodzaje
	zobacz opis w tekście
	zobacz opis w tekście

Gibbonowate^[3], gibonowate, gibony, gibbony (Hylobatidae) – rodzina średniej wielkości ssaków z nadrodziny człekokształtnych (Hominoidea) o długich kończynach wyspecjalizowanych w życiu nadrzewnym. W zapisie kopalnym znane od miocenu.

Występowanie

Występują w tropikalnych i subtropikalnych lasach Archipelagu Malajskiego, Półwyspu Indyjskiego, Półwyspu Indochińskiego i południowych Chin^[4]^[5].

Charakterystyka

Niewielkie małpy bez ogona, z długimi, smukłymi kończynami. Ciało pokryte czarnym, szarym lub brązowym futrem z jasnym obramowaniem dłoni, stóp i twarzy. Gatunki z rodzaju Hylobates są najmniejszymi małpami człekokształtnymi (od 4-8 kg). Z kolei siamang wielki może ważyć około 13 kg przy blisko 1 metrze wysokości. U samców niektórych gatunków, a w przypadku siamanga również u samicy, występuje worek krtaniowy pełniący funkcję rezonatora. Na pośladkach występują nagnioty pośladkowe, nie występują natomiast Worki policzkowe.

Wzór zębowy		I	C	P	M
32	=	2	1	2	3
32	=	2	1	2	3

Budowa czaszki podobna jest do czaszki hominidów – ze stosunkowo krótką częścią twarzową i dużą puszką mózgową. Uzębienie bunodontyczne z dużymi siekaczami i kłami wystającymi poza linię pozostałych zębów.

Spośród człekokształtnych gibony są najlepiej przystosowane do nadrzewnego trybu życia. Przemieszczają się w koronach drzew stosując ruchy brachiacyjne polegające na przekładaniu kończyn przednich, utrzymujących ciało w pozycji wiszącej. Potrafią przemieszczać się z prędkością rzędu 50 km/h. Według autorów filmu dokumentalnego The Life of Mammals (BBC)^[6] gibony są najszybszymi i najlepiej przystosowanymi do nadrzewnego trybu życia ssakami nielatającymi. Sprawność takich ruchów umożliwia im unikalna budowa nadgarstka.

Samica gibbona białorękiego poruszająca się dwunożnie

Potrafią też przemieszczać się po gałęziach i po ziemi w postawie dwunożnej. Balansują przy tym górnymi kończynami dla utrzymania równowagi.

Gibony są zwierzętami terytorialnymi, aktywnymi w ciągu dnia. Podobnie jak wyjce, sygnalizują swoją obecność na zajmowanym terytorium przy pomocy donośnych sygnałów akustycznych. Są zwierzętami monogamicznymi, żyją w małych grupach rodzinnych 2-6 spokrewnionych ze sobą osobników.

Większość czasu spędzają na drzewach, schodząc jedynie w poszukiwaniu pokarmu lub wody. Większość zapotrzebowania na wodę zaspokajają ze zjadanego pokarmu oraz zlizywania wody deszczowej z kory i liści^[7]. Żywią się przede wszystkim owocami, liśćmi i zielonymi pędami roślin.

U gibonów występuje synchronizacja czasowa okresów rui samic zamieszkujących tę samą okolicę. Po osiągnięciu dojrzałości seksualnej młode są przepędzane ze stada – samczyki przez ojca, a samiczki przez matkę^[8].

Systematyka

Gibonowate były przez długi czas zaliczane jako monotypowa (z jedynym rodzajem Hylobates) podrodzina Hylobatinae do rodziny Pongidae rozumianej wówczas jako małpy człekokształtne^[9]. W latach 80. i 90. XX wieku tacy autorzy jak Szalay i Delson (1979), McKenna i Bell (1997) oraz Goodman i in. (1998) zaliczyli je do rodziny człowiekowatych (Hominidae)^[10]. Obecna klasyfikacja gibonowatych ustalona zostały na podstawie charakterystycznej dla każdego rodzaju liczby chromosomów (Hoolock – 38; Hylobates – 44; Nomascus – 52; Symphalangus – 50)^[11].

Gibbon srebrzysty z młodym

Do rodziny Hylobatidae zaliczają się następujące rodzaje^[12]^[3]:

Hoolock Mootnick & Groves, 2005 – hulok
Hylobates Illiger, 1811 – gibbon
Symphalangus Gloger, 1841 – siamang – jedynym przedstawicielem jest – Symphalangus syndactylus (Raffles, 1821) – siamang wielki
Nomascus G.S. Miller, 1933 – gibboniec

Siamang wielki – widoczny worek krtaniowy

oraz wymarłe rodzaje^[13]:

Bunopithecus Matthew & Granger, 1923
Junzi Turvey, Bruun, Ortiz, Hansford, Hu, Ding, Zhang & Chatterjee, 2018

Zagrożenia i ochrona

Wszystkie gatunki gibonowatych zostały wpisane do Czerwonej Księgi Gatunków Zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody oraz objęte konwencją CITES (Załącznik I)^[14], większość jako zagrożone wyginięciem (kategorie VU, EN i CR)^[15], głównie z powodu degradacji i utraty zajmowanych siedlisk.

Przypisy

↑ Hylobatidae, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
↑ ^a ^b J.E. Gray: Catalogue of Monkeys, Lemurs, and Fruit-eating Bats in the collection of the British Museum. London: The Trustees, 1870, s. 4. (ang.).
↑ ^a ^b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 53–54. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ D.J. Chivers, M.V. Anandam, C.P. Groves, S. Molur, B.M. Rawson, M.C. Richardson, Ch. Roos & D. Whittaker: Family Hylobatidae (Gibbons). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson: Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 754–791. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (red.): Hylobatidae. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-02-05].
↑ David Attenborough, Life of Mammals, Episode 8: Life in the Trees. BBC Warner, 2003
↑ Edward Osborne Wilson: Socjobiologia. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo s.c., 2001. ISBN 83-7150-682-1.
↑ Jerzy A. Kowalski: Homo eroticus. Opole: Wydawnictwo IBS, 2011, s. 18, seria: Eros i logos. ISBN 978-83-931776-0-8.
↑ Kazimierz Kowalski: Ssaki, zarys teriologii. Warszawa: PWN, 1971, s. 406.
↑ Wilson Don E. & Reeder DeeAnn M. (red.): Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3.). Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2008-05-20]. (ang.).
↑ Geissmann, Thomas. Gibbon Systematics and Species Identification (en)
↑ C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 264–270. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
↑ S.T. Turvey, K. Bruun, A. Ortiz, J. Hansford, S. Hu, Y. Ding, T. Zhang & H.J. Chatterjee. New genus of extinct Holocene gibbon associated with humans in Imperial China. „Science”. 360 (6395), s. 1346–1349, 2018. DOI: 10.1126/science.aao4903. (ang.).
↑ CITES: Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora, Appendices I, II and III. 2010. [dostęp 2012-02-07]. (ang.). Załączniki I, II i III w formacie pdf (pl)
↑ Zagrożone gatunki z rodziny Hylobatidae w wykazie IUCN (en) [dostęp 20 maja 2008]

Bibliografia

Thomas Geissmann: Gibbon Systematics and Species Identification. [dostęp 2008-05-20]. (ang.).
Myers, P.: Hylobatidae. (On-line), Animal Diversity Web, 2000. [dostęp 2008-05-20]. (ang.).
Zwierzęta: encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 118. ISBN 83-01-14344-4.

[itis-1] Hylobatidae, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).

[Gray-2] J.E. Gray: Catalogue of Monkeys, Lemurs, and Fruit-eating Bats in the collection of the British Museum. London: The Trustees, 1870, s. 4. (ang.).

[Cichocki&inni-3] Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 53–54. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Chivers&inni-4] D.J. Chivers, M.V. Anandam, C.P. Groves, S. Molur, B.M. Rawson, M.C. Richardson, Ch. Roos & D. Whittaker: Family Hylobatidae (Gibbons). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson: Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 754–791. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).

[Wilson&Reeder-5] D.E. Wilson & D.M. Reeder (red.): Hylobatidae. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-02-05].

[6] David Attenborough, Life of Mammals, Episode 8: Life in the Trees. BBC Warner, 2003

[7] Edward Osborne Wilson: Socjobiologia. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo s.c., 2001. ISBN 83-7150-682-1.

[8] Jerzy A. Kowalski: Homo eroticus. Opole: Wydawnictwo IBS, 2011, s. 18, seria: Eros i logos. ISBN 978-83-931776-0-8.

[9] Kazimierz Kowalski: Ssaki, zarys teriologii. Warszawa: PWN, 1971, s. 406.

[10] Wilson Don E. & Reeder DeeAnn M. (red.): Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3.). Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2008-05-20]. (ang.).

[11] Geissmann, Thomas. Gibbon Systematics and Species Identification (en)

[Burgin&inni-12] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 264–270. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[13] S.T. Turvey, K. Bruun, A. Ortiz, J. Hansford, S. Hu, Y. Ding, T. Zhang & H.J. Chatterjee. New genus of extinct Holocene gibbon associated with humans in Imperial China. „Science”. 360 (6395), s. 1346–1349, 2018. DOI: 10.1126/science.aao4903. (ang.).

[CITES-14] CITES: Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora, Appendices I, II and III. 2010. [dostęp 2012-02-07]. (ang.). Załączniki I, II i III w formacie pdf (pl)

[15] Zagrożone gatunki z rodziny Hylobatidae w wykazie IUCN (en) [dostęp 20 maja 2008]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne