Giedymin

Giedymin
Ilustracja
Alternatywny portret Giedymina z 1709 roku, autor nieznany
Wizerunek herbu
Wizerunek z pieczęci Giedymina
Wielki książę litewski
Okres

od 1316
do 1341

Poprzednik

Witenes

Następca

Jawnuta

Dane biograficzne
Dynastia

Giedyminowicze

Data urodzenia

ok. 1275

Data śmierci

1341

Ojciec

Butywid (?)

Żona

Jewna

Giedymin, także Gedymin (ur. ok. 1275[1], zm. w grudniu 1341 pod Wieloną) – wielki książę litewski w latach 1316–1341, założyciel dynastii Giedyminowiczów, dziad Jagiełły.

Pochodzenie

Pochodzenie Giedymina budzi pewne wątpliwości w literaturze. Zazwyczaj uchodzi za syna Butywida[2]. Litewski historyk Edvardas Gudavičius zwraca uwagę na fakt, że pod koniec XIII wieku Litwą rządziły pary władców (np. Budikid i Budiwid); z tego powodu nie wyklucza się, że Giedymin mógł być bratankiem, a nie synem Butywida.

Panowanie

Giedymin objął władzę po śmierci swego brata, Witenesa. Przez cały okres swego panowania zmagał się z naporem ze strony państwa krzyżackiego. Jednocześnie, wykorzystując kryzys Złotej Ordy, zdołał połączyć pod swym panowaniem bardzo duże obszary na południowy wschód od Litwy, powiększając tym samym dwukrotnie obszar swego państwa.

Około 1318 (poprzez małżeństwo syna Olgierda) opanował Witebsk, w następnych latach także Pińsk, Wołyń, Podlasie (przez małżeństwo syna Lubarta). Około 1330 roku opanował Kijów, który wraz z Księstwem kijowskim przekazał swojemu bratu Fedorowi[3] (kwestią sporną pozostaje ewentualna zależność Fedora od Złotej Ordy). Władztwo Giedymina ciągnęło się na wschód aż do ziemi smoleńskiej.

Utrzymywał poprawne kontakty z Rygą (przede wszystkim handlowe). W 1323 roku na prośbę swojego zięcia księcia Wańki płockiego najechał na Księstwo Dobrzyńskie w celu rozstrzygnięcia siłą sporu granicznego z księżną Anastazją[4]. Ogłaszając, że chce przyjąć chrześcijaństwo, w 1324 roku zawarł czteroletni rozejm z Zakonem Krzyżackim[3]. W 1325 roku zawarł sojusz z Polską (jego córka, Aldona, poślubiła w tym samym roku następcę polskiego tronu – Kazimierza, później zwanego Wielkim). W konsekwencji sojuszu, wojska Giedymina wiosną 1326 roku wzięły udział we wspólnym z polskim władcą Władysławem Łokietkiem najeździe na Brandenburgię[5]. W 1337 roku odparł najazd krzyżacki[3]. Miał dobre relacje z papiestwem, któremu parokrotnie obiecywał przyjęcie chrztu. Podjął także uwieńczone powodzeniem zabiegi o utworzenie odrębnej, prawosławnej metropolii litewskiej.

Giedymin często jest określany twórcą mocarstwowej potęgi Litwy. Jego podboje miały ogromny wpływ na historię ziem ruskich, jak i na państwo litewskie, którego znaczna część elit uległa szybkiemu zruszczeniu.

Podział państwa

Wraz ze śmiercią Giedymina państwo litewskie uległo podziałowi między siedmiu synów księcia: Monwida, Kiejstuta, Olgierda, Narymunta, Koriata, Lubarta i Jawnutę (którego wyznaczył jako władcę Wilna i swojego następcę).

Małżeństwo i potomstwo

Genealogia dynastii Giedyminowiczów.

Na temat małżeństwa Giedymina nie zachowało się zbyt wiele informacji. Kronika Bychowca z XVI wieku podaje, że jego żoną była Jewna. Obecnie w literaturze historycznej uchodzi ona za jedyną żonę tego księcia i matkę jego wszystkich dzieci[1]. Giedymin miał ośmiu synów i sześć córek. Kolejność dzieci – zwłaszcza synów – pozostaje dyskusyjna.

Synami Giedymina byli:

Córkami Giedymina były:

Galeria

Wizerunek Giedymina na podstawie rysunku Alessandra Guagniniego z 1578 roku.

Wizerunek Giedymina na podstawie rysunku Bartosza Paprockiego z 1578 roku.

Zobacz też

Przypisy

  1. a b J. Tęgowski, Pierwsze pokolenia Giedyminowiczów, Poznań – Wrocław 1999, s. 15.
  2. Np. M. Duczmal, Jagiellonowie, s. 14–15.
  3. a b c Giedymin, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2020-12-28].
  4. Dzieje Mazowsza, tom I, Henryk Samsonowicz (red.), Pułtusk 2006, s.238
  5. Władysław I Łokietek, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2020-12-28].

Media użyte na tej stronie

POL COA Pogoń Litewska Książęca.svg
Autor: Ta grafika została stworzona za pomocą Adobe Photoshop przez Guccee (Guccee)., Licencja: CC BY-SA 4.0
Herb Pogoń Litewska
Giedzimin. Гедзімін (1911).jpg
Painting, depicting the Grand Duke of Lithuania Gediminas.
POL COA Giedymin.svg
Autor: Ta ^specifik^ z W3C grafika wektorowa została stworzona za pomocą Inkscape ., Licencja: CC BY-SA 4.0
Do czasów obecnych nie przetrwał wizerunek żadnego herbu Giedymina. Jednakże znany jest opis wizerunku jednej z jego pieczęci, pochodzącej z 1323 roku. Na pieczęci znajdował się wygrawerowany, siedzący na tronie mężczyzna z długimi włosami, trzymający w prawej ręce koronę, a w lewej ręce berło. Na podstawie opisu wizerunku z pieczęci został stworzony powyższy herb. Rzeczywiste barwy nie są nam znane, zostały dodane według własnej koncepcji autora. W celu jak najwierniejszego oddania wizerunku herbu Giedymina, autor posłużył się wizerunkami z pieczęci wnuków Giedymina; Witolda Kiejstutowicza oraz Zygmunta Kiejstutowicza.
Giedzimin. Гедзімін (1578).jpg
Painting, depicting the Grand Duke of Lithuania Gediminas.
Giedzimin. Гедзімін (1709).jpg
Painting, depicting the Grand Duke of Lithuania Gediminas.
EHIP-R0-100-2205 zad.7.svg
Ilustracja do Egzaminu Maturalnego z Historii Poziom rozszerzony (2022)
Giedzimin. Гедзімін (A. Tarasievič, 1675).jpg
Painting, depicting the Grand Duke of Lithuania Gediminas.
Giedzimin. Гедзімін (A. Guagnini, 1578).jpg
Painting, depicting the Grand Duke of Lithuania Gediminas.
Giedzimin. Гедзімін (J. Fleck, 1856).jpg
Painting, depicting the Grand Duke of Lithuania Gediminas.
Giedzimin. Гедзімін (A. Bozza, 1831).jpg
Painting, depicting the Grand Duke of Lithuania Gediminas.
Giedzimin. Гедзімін (1906).jpg
Painting, depicting the Grand Duke of Lithuania Gediminas.
Giedzimin. Гедзімін (1835).jpg
Painting, depicting the Grand Duke of Lithuania Gediminas.