Gierzwałd

Gierzwałd
wieś
Ilustracja
Kościół ewangelicki w Gierzwałdzie
Państwo

 Polska

Województwo

 warmińsko-mazurskie

Powiat

ostródzki

Gmina

Grunwald

Liczba ludności (2010)

ok. 660

Strefa numeracyjna

89

Kod pocztowy

14-107[1]

Tablice rejestracyjne

NOS

SIMC

0474755

Położenie na mapie gminy Grunwald
Mapa konturowa gminy Grunwald, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Gierzwałd”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa konturowa województwa warmińsko-mazurskiego, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Gierzwałd”
Położenie na mapie powiatu ostródzkiego
Mapa konturowa powiatu ostródzkiego, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Gierzwałd”
Ziemia53°32′41″N 20°05′19″E/53,544722 20,088611

Gierzwałd (niem. Geierswalde[2]) – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie ostródzkim, w gminie Grunwald.

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.

W latach 1954–1971 wieś była siedzibą gromady Gierzwałd.

Wieś jest siedzibą gminy Grunwald.

We wsi znajduje się Szkoła Podstawowa im. Mikołaja Kopernika[3] oraz Gminny Ośrodek Kultury[4]. Jest tu także ochotnicza straż pożarna[5].

Historia

W czasach krzyżackich wieś pojawia się w dokumentach w roku 1325, podlegała pod komturię w Ostródzie, były to dobra rycerskie o powierzchni 80 włók[6]. Wieś założona w 1325 r. przez Hansa von Otatza i Piotra w Gierzwałdu, w kształcie owalnicy. W 1352 r. wielki mistrz krzyżacki Winrych von Kniprode nadał Piotrowi z Gierzwałdu i Tomaszowi z Rychnowa 42 włóki na prawie chełmińskim. Ziemia znajdowała się między źródłami Drwęcy, jeziorem Mielno a Szymbarkiem. W czasie wojny polsko-krzyżackiej z lat 1409–1411 wieś została zniszczona, a straty wyceniono na tysiąc marek. Kościół spłonął wraz z wyposażeniem. W 1540 r. obok majątku szlacheckiego Fryderyka Birckhama i Bastiana Burskiego we wsi było 12 chłopów i dwóch zagrodników. Pasto opłacany był przez szlachtę. W 1570 r. Jakub Birckham, były właściciel Gierzwałdu, został starostą w Kwidzynie. W 1562 r. odbyła się w Gierzwałdzie narada szlachty starostwa ostródzkiego, olsztyneckiego i dąbrówieńskiego na temat odbudowy tych terenów.

Na początku XVII w. okoliczna szlachta protestowała przeciwko kontrybucji, nałożonej przez elektora. W 1625 r. wśród właścicieli Gierzwałdu był Albrecht Zakrzewski. W latach 1783–1787 właścicielem tutejszego majątku ziemskiego był kapitan Piotr Salicki. W 1714 r. utworzono wspólną parafię dla Gierzwałdu i Rychnowa. Jeszcze w XVIII w. w tutejszym kościele odbywały się nabożeństwa w języku polskim. W 1820 r. we wsi mieszkały 164 osoby. W 1872 r. w parafii było 2215 osób, w tym 1710 Polaków. W 1884 r. na 2558 osób 1400 było Polakami. W tym czasie przed dwie niedziele w miesiącu odprawiano nabożeństwa po polsku, a przez dwie – po niemiecku. Według danych z 1896 r. na 2900 parafian było 2000 Polaków.

W 1902 roku 700 osób z parafii rozumiało kazania wygłaszane po polsku. Msze z kazaniami po polsku odbywały się w każdą niedzielę. W 1910 r. do Gierzwałdu należały także osady: Grabiczki, Kitnowo i Korsztyn. W tym czasie mieszkało tu 241 osób, w tym 68 Polaków. Do parafii w 1912 r. włączono także Kiersztanowo. W tym czasie było 2700 parafian, w tym 315 określiło się jako Mazurzy. W 1925 r. wieś i majątek ziemski obejmowały łącznie 2263 ha ziemi, mieszkało tu 931 osób, w tym 81 katolików. W 1939 r. we wsi mieszkało 951 ludzi.

W 1947 r. powstała Ochotnicza Straż Pożarna w Gierzwałdzie, jako straż przyzakładowa[7].

W lipcu 1991 r. powstała Parafia Świętego Jana Chrzciciela. W styczniu 2001 r., powstał Gminny Ośrodek Kultury w Gierzwałdzie. W skład GOK wchodzi dwanaście świetlic wiejskich w miejscowościach: Rychnowo, Kiersztanowo, Domkowo, Kitnowo, Marcinkowo, Frygnowo, Łodwigowo, Dylewo, Glądy, Zybułtowo, Pacółtowo oraz Grunwald[4]. W 2014 r. poszukiwacze z Elbląga i Sopotu wydobyli z okolicznych pól silniki niemieckiego bombowca Heinkel He-111, który rozbił się pod Gierzwałdem wiosną 1944 r. Samolot stacjonował na lotnisku w Gryźlinach[8].

Zabytki

  • Kościół ewangelicki z 1780[9], korpus wsparty na przyporach, na froncie czworoboczna wieża z hełmem ostrosłupowym. Wewnątrz rokokowy ołtarz główny i ambona.
  • Neoklasycystyczny pałac z końca XIX w., parterowy, na osi ozdobne ryzality, w otoczeniu naturalny park[10].

Religia

Kościół rzymskokatolicki w Gierzwałdzie

Przypisy

  1. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 299 [zarchiwizowane 2022-10-26].
  2. ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262).
  3. ↑ https://web.archive.org/web/20150527233444/http://spgierzwald.pl.tl/
  4. ↑ a b Gminny Ośrodek Kultury. [dostęp 2015-05-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-05-27)].
  5. ↑ OSP Gierzwałd, ospgierzwald.prv.pl [dostęp 2017-11-23].
  6. ↑ Cz. Baszyński: Osadnictwo komturstwa ostródzkiego do połowy XV w. Zapiski historyczne, t. 25, 1960, str.: 103-118, za Ostróda. Z dziejów miasta i okolic. Pojezierze, Olsztyn, 1976, 448 str.
  7. ↑ OSP Gierzwałd, ospgierzwald.prv.pl [dostęp 2017-11-23].
  8. ↑ Natasza Jatczyńska, Gierzwałd powiat ostródzki: Sensacyjne odkrycie z lat II wojny – Moje Mazury http://mojemazury.pl/217632,Gierzwald-powiat-ostrodzki-Sensacyjne-odkrycie-z-lat-II-wojny.html#ixzz3bMsowfbK.
  9. ↑ Gierzwałd. metodysci.mazury.pl. [dostęp 2021-09-14].
  10. ↑ Piotr Skurzyński „Warmia, Mazury, Suwalszczyzna” Wyd. Sport i Turystyka – Muza S.A. Warszawa 2004 ISBN 83-7200-631-8, s. 233.

Bibliografia

  • Ostróda. Z dziejów miasta i okolic. Pojezierze, Olsztyn, 1976, 448 str.

Linki zewnętrzne

Gmina Grunwald
Sołectwa
Miejscowości niesołeckie
POL gmina Grunwald COA.svg

Media użyte na tej stronie

Warmian-Masurian Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Warmian-Masurian Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 54.52 N
  • S: 53.07 N
  • W: 19.05 E
  • E: 22.95 E
Kościół rzymskokatolicki Gierzwałd.jpg
Autor: Lesnydzban, Licencja: CC BY-SA 4.0
Kościół rzymskokatolicki w Gierzwałdzie
Kościół ewangelicki Gierzwałd 1.jpg
Autor: Lesnydzban, Licencja: CC BY-SA 4.0
Kościół ewangelicki w Gierzwałdzie
Ostróda County location map02.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Ostróda County with urbanized area highlighted. Geographic limits of the map:
  • N: 54.10 N
  • S: 53.35 N
  • W: 19.50 E
  • E: 22.30 E