Gimnazjum Polskie im. Adama Mickiewicza w Kownie

Gimnazjum Polskie
im. Adama Mickiewicza w Kownie
—gimnazjum—
Państwo Litwa
MiejscowośćKowno
Adresul. Leśna 1 (do 1930 – Majronisa 8).
Data założenia1918
PatronAdam Mickiewicz
brak współrzędnych

Gimnazjum Polskie im. Adama Mickiewicza w Kownie[1] – polska szkoła średnia istniejąca w dwudziestoleciu międzywojennym na Litwie. Kształciła członków polskiej mniejszości narodowej zamieszkującej na Litwie kowieńskiej. Działała w latach 1919–1940. Mieściła się przy ul. Maironisa (1919–1930), następnie zaś na rogu ul. Leśnej i prospektu Witolda Wielkiego (1930–1940).

Historia

Po liberalizacji politycznej na tzw. Ziemiach Zabranych będącej skutkiem rewolucji 1905 pojawiły się w Kownie plany powołania do życia szkoły żeńskiej, które jednak nigdy nie zostały zrealizowane. W czasie niemieckiej okupacji miasta (1915–1918) polscy działacze podjęli próbę utworzenia polskiej placówki oświatowej. Odpowiednia zgoda została wydana przez Niemców w ostatnim roku I wojny światowej na skutek działań M. Junowicza, Marii Micewicz oraz doktora Grodeckiego. W związku z faktem, że środowisko polskie nie było w stanie pokryć kosztów powołania do życia szkoły, została ona otwarta dopiero 10 lutego 1919, w przeddzień pierwszej rocznicy powstania niepodległego państwa litewskiego (16 lutego 1918). Na czele dyrekcji szkoły stanęła Maria Micewicz, jednak po krótkim czasie została w tej roli zastąpiona przez księdza Bronisława Lausa, ten zaś przez Leona Przemienieckiego.

Gimnazjum Polskie było jedną z czterech szkół średnich z wykładowym językiem polskim w ówczesnej Republice Litewskiej (1918–1940). Oprócz gimnazjum kowieńskiego istniały jeszcze gimnazja w Wiłkomierzu i Poniewieżu oraz polskojęzyczne gimnazjum kowieńskie utrzymywane przez państwo litewskie. Do szkoły kowieńskiej uczęszczali młodzi Polacy – członkowie polskiej mniejszości narodowej na Litwie, z Kowna i spoza obszaru stolicy[2], bez względu na płeć[3], wyznanie czy pozycję społeczną rodziców. Gimnazjum było prywatne, utrzymywane częściowo z pieniędzy Towarzystwa Oświatowego "Pochodnia"[4].

Początkowo szkoła mieściła się w wynajmowanej kamienicy przy ul. Maironisa 8 (według innych źródeł – 12[5]), jednak w 1929 rozpoczęto jej przenosiny do wybudowanego z polskich składek dwupiętrowego budynku na rogu ulicy Leśnej (Miškų gatvė) i Prospektu Witolda (Vytauto prospektas)[6]. Budynek był bardzo nowoczesny jak na owe czasy, został zbudowany przez Towarzystwo Akcyjne "Dompol" według projektu Stanisława Kimonta i Edmunda Fryka. Na parterze mieściły się dwie klasy szkoły podstawowej. Gimnazjum wynajmowało w godzinach popołudniowych lokal dwóm litewskich szkołom: dla dorosłych związku zawodowego nauczycieli oraz "pawasarininkom"[7]. Okazyjnie sale gimnazjum były również wynajmowane organizacjom społecznym i partiom politycznym[8]. W ciągu 22 lat niepodległej Litwy liczba uczniów podlegała wahaniom – początkowo w szkole kształciło się 60 uczniów, w roku szkolnym 1919/1920 – 334; 1922/1923 – 547, zaś w 1938/1940 – jedynie 195. W 1921 mury placówki opuścili pierwsi absolwenci w liczbie 17 osób. Do roku 1929 szkołę ukończyło 265 uczniów. W 1939 szkoła miała jedynie 12 maturzystów. Przy Gimnazjum działało stowarzyszenie "Ognisko", biblioteka, orkiestra szkolna, a także harcerstwo. Szkoła posiadała własnych prefektów w osobach ks. Maciejowskiego, Siekluckiego i Władysława Wołłowicza (1925–1940). Przy szkole istniała organizacja "Bratnia Pomoc" zajmująca się pomocą materialną dla uboższych uczniów[9]. W Gimnazjum odbywały się uroczystości i przedstawienia w języku polskim[10], prowadzono aktywną działalność kulturalną[11].

Pierwotnie gimnazjum miało profil ogólny, jednak w 1929 wyodrębniono dwa kierunki: humanistyczny z łaciną i handlowy z elementami matematyki.

Dyrektorzy szkoły

  • Maria Micewicz (1919)
  • Bronisław Laus (do lata 1919)
  • A. Paszke (lato 1919)
  • Leon Przemieniecki (1919–1920)
  • Antoni Wojczulewicz (1920–1928)
  • Ludwik Abramowicz (1928–1938)
  • Ludwik Wialbutt (1938)
  • Franciszek Dąbrowski (1938–1940)
  • p.o. Ludwik Wialbutt (1940)

Nauczyciele

Języka polskiego uczyli w szkole m.in. Józefa Butkiewiczówna, Czesław Stefanowicz, Nora Bucewiczówna i Krystyna Szukszcianka, języka państwowego – R. Dobkiewicz, Józef Żugżda, Józef Galwitis i Irena Dąbrowska, francuskiego – Kamilla Drzniewiczówna, łaciny – Szymański i A. Dawidowicz, a niemieckiego A. Pasche (A. Paszke?) i Helena Dagis. Witold Syrunowicz nauczał fizyki i matematyki, Aleksander Ślendziński – biologii, Kazimierz Horbaczewski – matematyki. Wśród nauczycieli matematyki znaleźli się również architekt budynku Gimnazjum Stanisław Kimont, a także dyrektor Wialbutt i Franciszek Dąbrowski. Maria Alszleben (de domo: Ślendzińska) uczyła rysunków, śpiewu i ręcznych robót – Elżbieta Piotrowska, wychowania fizycznego – Leon Ślużyński. Historię Litwy wykładał po litewsku Jerzy Ochmański (1939–1940). Wśród kadry obecni byli również wychowankowie gimnazjum: Władysław Stomma (ekonomia polityczna, geografia gospodarcza i prawo), Helena Urniaż (łacina i historia), Irena Bielska (język litewski).

Przełożoną gimnazjum była w latach 1926-1935 Joanna Narutowiczowa[12].

Szkoła organizowała egzaminy maturalne, jednak nie były one honorowane przez władze litewskie i by dostać się na Uniwersytet Litewski (następnie: Witolda Wielkiego) należało złożyć maturę w języku litewskim[13]. W powszechnym odczucia polskiego środowiska na Litwie władze państwowe robiły wszystko, by utrudnić funkcjonowanie placówki[14]. Podczas tzw. zajść antypolskich w Kownie 23 maja 1930 ich ofiarą padło m.in. polskie gimnazjum[7].

Szkoła uległa likwidacji już w okresie Litewskiej SRR we wrześniu 1940, gdy dyrektor Ludwik Wialbutt podpisał decyzję o jej przekazaniu rządowi Litwy Sowieckiej. Placówka została włączona do Litewskiego X Gimnazjum Państwowego. Wialbutt został jego inspektorem, a kadra nauczycielska rozpierzchła się po terytorium państwa litewskiego[15].

Po II wojnie światowej polskojęzyczne szkolnictwo w Kownie, ani na terenie tzw. Litwy Kowieńskiej nie istniało. Również po odzyskaniu przez Litwę niepodległości nie powiodły się próby reaktywacji szkoły polskiej w Kownie.

W katedrze św. Jana w Warszawie znajduje się tablica pamiątkowa poświęcona pedagogom kowieńskiego gimnazjum[16].

Znani absolwenci

Przypisy

  1. ↑ Do 1929: Gimnazjum Polskie w Kownie, imię Mickiewicza nadano mu z okazji jubileuszu 10-lecia szkoły.
  2. ↑ Według oficjalnych danych litewskich w Kownie mieszkało 4,54% Polaków, jednak dane te uznawane były za niewiarygodne przez polskich działaczy na Litwie oraz badaczy Litwy w Polsce. Szacunki oparte na wynikach wyborów parlamentarnych w 1923 roku pokazują, że Polacy stanowili w Kownie 31,5% ludności. Zob. m.in. Władysław Wielhorski, Litwa współczesna, Sekcja Geograficzna Towarzystwa Wiedzy Wojskowej, Warszawa 1938, s. 241; Stanisław Tarasiewicz, Polacy wygrali wybory samorządowe w Kownie!, kurierwilenski.lt z 25 lutego 2011 (tu dane szacunkowe określono błędnie jako dane pochodzące ze spisu powszechnego)
  3. ↑ Z tym zastrzeżeniem, że do 1930 lekcje w szkole odbywały się w systemie dwuzmianowym: rano dla dziewcząt, po południu dla chłopców.
  4. ↑ Bohdan Paszkiewicz, Pod znakiem "Omegi" (przygotował do druku i indeks osób oprac. Adam Gałkowski; słowem wstępnym opatrzył i całość krytycznie przejrzał Piotr Łossowski), Instytut Historii PAN, Warszawa 2003, s. 297
  5. ↑ Internat, "Chata Rodzinna", nr 38 z 23 września 1928, s. 8
  6. ↑ Do 1940 r. adres gimnazjum: Leśna 1. Kamień węgielny pod budowę obiektu położono 28 lipca 1928 – jego poświęcenia w zastępstwie ks. Bronisława Lausa dokonał ks. Adam Hlebowicz. W uroczystości wzięli udział m.in. prezes "Dompolu" inż. Bolesław Lutyk, b. lider frakcji polskiej w Sejmie Wiktor Budzyński, Stanisław Montwiłł, Tomasz Giżyński i Władysław Stomma. Zob. Gmach Gimnazjum Polskiego w Kownie. Poświęcenie kamienia węgielnego, "Chata Rodzinna", nr 33 z 9 sierpnia 1928, s. 1–3. Egzaminy wstępne dla rocznika 1929/1930 odbyły się już w budynku przy ul. Leśnej. Zob. W Kownie, "Chata Rodzinna", nr 31 z 28 lipca 1929, s. 5.
  7. ↑ a b Przeciwpolskie demonstracje w Kownie w piątek 23 maja r.b., "Chata Rodzinna", nr 21 z 1 czerwca 1930, s. 2–3
  8. ↑ Litewskie socjaldemokratki wypowiadają bojkot Niemcom, "Dzień Kowieński", nr 228 z 14 października 1933, str. 3; Zakazany wiec partii socjaldemokratycznej, "Dzień Kowieński", nr 255 z 13 listopada 1933, str. 4
  9. ↑ Kryt., Loterja fantowa w Gimnazjum Polskim, "Chata Rodzinna", nr 19 z 18 maja 1930, s. 7
  10. ↑ Przedstawienie i wieczór dnia 4 maja w Sali Gimnazjum Polskiego na Leśnej Nr 1, "Chata Rodzinna", nr 18 z 11 maja 1930, s. 7
  11. ↑ Działalność kulturalna Gimnazjum Polskiego im. A. Mickiewicza w Kownie, w: Mieczysław Jackiewicz, Polskie życie kulturalne w Republice Litewskiej 1919-1940, Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Olsztynie, Olsztyn 1997, s. 225–227
  12. ↑ Bohdan Paszkiewicz, Pod znakiem "Omegi", (przygotował do druku i indeks osób oprac. Adam Gałkowski; słowem wstępnym opatrzył i całość krytycznie przejrzał Piotr Łossowski), Instytut Historii PAN, Warszawa 2003, s. 460
  13. ↑ Joanna Mackiewiczowa, Polacy na Litwie w latach II wojny światowej, Towarzystwo Miłośników Wilna i Ziemi Wileńskiej (oddział Bydgoszcz), Bydgoszcz 1996, str. 6. Matury gimnazjum na terenie RP były uznawane przy przyjmowaniu na studia.
  14. ↑ Konrad Łapin, Głos z Litwy, Gdańsk 1998, s. 44
  15. ↑ Joanna Mackiewiczowa, Polacy na Litwie w latach II wojny światowej, str. 78
  16. ↑ Konrad Łapin, Głos z Litwy, Gdańsk 1998, str. 68

Bibliografia

  • Nasze jubileusze, "Chata Rodzinna", nr 7–8, 17 lutego 1929, s. 1–9 (artykuł poświęcony 10-leciu gimnazjów w Kownie i Poniewieżu oraz dziesięcioleciu prasy polskiej w stolicy Litwy).
  • Konrad Łapin, Głos z Litwy, Gdańsk 1998
  • Joanna Mackiewiczowa, Polacy na Litwie w latach II wojny światowej, Towarzystwo Miłośników Wilna i Ziemi Wileńskiej (oddział Bydgoszcz), Bydgoszcz 1996
  • Ryszard Mackiewicz, 80. rocznica powstania Gimnazjum Polskiego im. A. Mickiewicza w Kownie, „Nasza Gazeta”, nr 49 (394), 1999 r.

Media użyte na tej stronie