Gjøa

Gjøa

Bandera	Norwegia
Dane podstawowe
Typ	Slup
Historia
Data wodowania	1872
Data wycofania ze służby	1909
Dane techniczne
Liczebność załogi	8
Długość całkowita (L)	21,336 m
Szerokość (B)	6,096 m

Amundsen na pokładzie „Gjøi”, kwiecień 1903

„Gjøa” przed muzeum norweskich odkryć polarnych Frammuseet na półwyspie Bygdøy w Oslo, 2009

Gjøa – norweski slup (klasyfikacja historyczna – obecnie statek o takim ożaglowaniu nazwalibyśmy kutrem), pierwszy statek, który przepłynął przez Przejście Północno-Zachodnie w latach 1903–1906; obecnie znajduje się w muzeum norweskich odkryć polarnych Frammuseet w Oslo.

Opis

„Gjøa” to niewielki, lekki slup o długości 21,336 m, szerokości 6,096 m i pojemności netto 45 NRT^[1][2]. Statek miał dwie kajuty i mógł pomieścić 8 członków załogi^[1].

Historia

Statek powstał na zamówienie szypra Asbjørna Sexe w 1872 roku^[3]. Został zbudowany przez szkutnika Knuta Johannessona Skaale (1843–1900) w Rosendal^[3]. Drewno na kadłub ścięto w lasach Ølve, a na maszt i drzewce pozyskano w lasach Varaldsøy^[3]. Sexe nazwał slup imieniem swojej żony – „Gjøa”^[3].

Sexe pływał w wodach północnych prowincji Nordland i Finnmark^[3]. W 1882 roku „Gjøa” rozbiła się pod Kabelvåg^[3]. W tym samym roku wrak kupił O.J. Kaarbøe ze Svolværu i przetransportował do remontu w Gravdal^[3]. Po remoncie statek został sprzedany szyprowi z Tromsø Hansowi Christianowi Johannesenowi (1846–1920) za 700 koron^[3].

W 1884 roku Johannesen popłynął statkiem na Morze Karskie i regularnie pływał po wodach Arktyki^[3]. W 1897 roku udał się na wschodnie wybrzeże Grenlandii, a potem do zatoki Virgohamna w Svalbardzie^[3]. W 1898 roku „Gjøa” pożeglowała do Nowej Ziemi i wróciła, opływając Ziemię Franciszka Józefa i Wyspę Białą^[3].

Roald Amundsen (1872–1928) zakupił statek wraz z jego wyposażeniem za 10 tys. koron 28 marca 1901 roku^[3]. Latem udał się w pięciomiesięczny rejs po wschodnich wodach Grenlandii, by przetestować żaglowiec i prowadzić obserwacje oceanograficzne dla Fridtjofa Nansena (1861–1930)^[2][4].

Amundsen planował wyprawę, której celem miało być pokonanie drogi łączącej Ocean Atlantycki z Oceanem Spokojnym, tzw. Przejścia Północno-Zachodniego prowadzącego przez Ocean Arktyczny^[4]. By sprostać trudom takiej przeprawy, kadłub slupa musiał zostać wzmocniony^[3]. W 1902 roku „Gjøa” otrzymała żelazne wzmocnienia i została wyposażona w silnik średnioprężny^[3] o mocy 13 koni mechanicznych^[1].

Rok później, 13 czerwca 1903 roku „Gjøa” z Amundsenem i sześcioosobową załogą wyruszyła na podbój Przejścia Północno-Zachodniego^[3]. W połowie września zakotwiczyła w zatoce południowej Ziemi Króla Wilhelma, którą nazwano na jej cześć Gjøahavn^[4]. Uczestnicy wyprawy osiedli na brzegu, a osada została później nazwana Gjoa Haven^[5] – Amundsen i jego towarzysze przebywali tu przez dwa lata^[4]. Ekspedycja dotarła do Nome na Alasce 30 sierpnia 1906 roku^[3]. „Gjøa” stała się pierwszym statkiem, który pokonał Przejście Północno-Zachodnie^[3].

10 września 1906 roku „Gjøa” wpłynęła do portu w San Francisco^[3]. Amundsen zamierzał pożeglować wokół Ameryki do Norwegii, lecz Nansen odradził mu taką podróż z uwagi na trudne warunki opłynięcia przylądka Horn^[3]. Slup pozostał w porcie, a później został zakupiony przez Amerykanów pochodzenia norweskiego i podarowany miastu San Francisco^[3]. W 1909 roku „Gjøa” stanęła w Golden Gate Park^[2].

Wystawiony na działanie wiatru, słońca i deszczu, i narażony na akty wandalizmu, slup zaczął wkrótce niszczeć^[3]. Rozpatrywano nawet spalenie statku, lecz dzięki hojności prywatnych darczyńców zebrano fundusze na rozpoczęcie remontu^[3]. Prace przerwano w 1941 roku z powodu II wojny światowej, podjęto ponownie w 1947 roku i ukończono w 1949 roku dzięki wsparciu Norwegii^[3]. Wkrótce jednak statek zaczął ponownie niszczeć^[3]. W 1971 roku zawiązano komitet na rzecz zwrócenia statku Norwegii^[3]. W 1972 roku „Gjøa” została przetransportowana do Oslo i stanęła przed muzeum norweskich odkryć polarnych Frammuseet na półwyspie Bygdøy^[4].

Statek przeszedł gruntowną restaurację w latach 70. XX w.^[3] W 2012 roku „Gjøa” została przeniesiona do hali muzealnej i odnowiona w 2017 roku^[6].

Przypisy

Bibliografia

• Gjøa – norsk polarskute. W: I Norsk biografisk leksikon. 2012-09-25. (norw.)
• The Fram Museum: The Polar Ship Gjøa. frammuseum.no. [dostęp 2019-08-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-08-04)].
• Susan Barr: Roald Amundsen. W: I Norsk biografisk leksikon. 2014-09-29. (norw.)
• Harald Ulrik Sverdrup: Roald Engelbregt Gravning Amundsen (1872–1928) (ang.). frammuseum.no. [dostęp 2019-08-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-08-04)].