Glebionis

Glebionis
Ilustracja
Złocień polny
Systematyka[1][2]
Domenaeukarionty
Królestworośliny
Podkrólestworośliny zielone
Nadgromadarośliny telomowe
Gromadarośliny naczyniowe
Podgromadarośliny nasienne
Nadklasaokrytonasienne
KlasaMagnoliopsida
Nadrządastropodobne
Rządastrowce
Rodzinaastrowate
PodrodzinaAsteroideae
RodzajGlebionis
Nazwa systematyczna
Glebionis Cass.
Dict. Sci. Nat., ed. 2. 41: 41 (1826)[3][4]
Typ nomenklatoryczny

non designatus[4]

Synonimy
  • Xanthophthalmum Sch.Bip.
  • Ismelia Cass.[5]

Glebionis – rodzaj roślin z rodziny astrowatych (Asteraceae). Obejmuje w zależności od ujęcia dwa[3][6] lub trzy[7][8] gatunki. Wszystkie występują w basenie Morza Śródziemnego, przy czym jeden (złocień trójbarwny G. coronaria) dziko rośnie tylko w Maroku, a pozostałe na rozległym obszarze od wysp Makaronezji, poprzez północną Afrykę i rozległe obszary Europy (bez jej północnej części), po południowo-zachodnią Azję. Rośliny te introdukowane rozprzestrzenione zostały na wszystkich kontynentach poza Antarktydą[3][7]. W Polsce dziko rośnie tylko złocień polny G. segetum[9], ale pozostałe dwa spotykane są w uprawie[10].

Wszystkie gatunki z tego rodzaju uprawiane są jako rośliny ozdobne i jadalne[7]. Kwiaty i liście złocienia wieńcowego spożywane są w Chinach i Japonii. Liście złocienia polnego są spożywane w Chinach[6].

Morfologia

Pokrój
Rośliny zielne, jednoroczne, zwykle nagie[7][11].
Liście
Skrętoległe, od ząbkowanych po podwójnie podzielone[7][11].
Kwiaty
Zebrane w koszyczki, czasem pojedyncze, a czasem tworzące złożony, luźny kwiatostan w formie baldachogrona z koszyczkami stojącymi w mniej lub bardziej jednej płaszczyźnie. Okrywy koszyczków są półkuliste, tworzone przez zielone listki o szerokich, błoniastych (zwykle jasnobrązowych) brzegach zebrane w 2–4 szeregach. Dno koszyczka wypukłe, bez łuszczynek. Kwiaty brzeżne w koszyczku żeńskie, z płatkiem języczkowym żółtym lub białym o żółtej nasadzie. Kwiaty wewnątrz koszyczka obupłciowe, z koroną rurkowatą, na szczycie z 5 ząbkami, żółte, czerwone lub fioletowe[7][11]. Pręciki z główką u nasady tępą, na szczycie z jajowatym przydatkiem. Nitka słupka nitkowata, na szczycie ucięta[7].
Owoce
Walcowate niełupki trójkanciaste w przypadku powstania z kwiatów brzeżnych lub 10-żebrowe, czasem z pojedynczym skrzydełkiem, w przypadku powstania z kwiatów rurkowatych w środku koszyczka[7][11].

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja systematyczna

Rodzaj z plemienia Anthemideae z podrodziny Asteroideae z rodziny astrowatych (Asteraceae)[2]. W obrębie plemienia zaliczany jest do podplemienia Glebionidinae Oberpr. & Vogt (2007) wspólnie z rodzajami argyrantemum Argyranthemum i heteroantemis Heteranthemis[8]. Wcześniej grupa ta wyróżniana była bez rangi jako „grupa Argyranthemum” w obrębie kladu skupiającego rodzaje z centrum występowania w obszarze śródziemnomorskim w obrębie plemienia Anthemideae[11].

Dla rodzaju nie opublikowano polskiej nazwy rodzajowej mimo jego ugruntowanej pozycji systematycznej, odległej od rodzaju Chrysanthemum, z którym wiązana jest nazwa „złocień”, stosowana w polskim piśmiennictwie w odniesieniu także do gatunków z rodzaju Glebionis[9][10]. Wynika to z dawnego szerokiego ujęcia rodzaju Chrysanthemum obejmującego bardzo różne gatunki, dzielone od początku lat 90. XX wieku do wielu drobniejszych rodzajów i reprezentujących różne grupy w obrębie plemienia Anthemideae[12].

Wykaz gatunków[3]

Według niektórych ujęć należy tu także[8][7]:

  • Glebionis carinata (Schousb.) Tzvelev – złocień trójbarwny[10]

gatunek alternatywnie wyodrębniany we własny, monotypowy rodzaj ismelia Ismelia Cass. (jako ismelia wieńcowa[10] I. carinata (Schousb.) Sch.Bip.)[13].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-02-21] (ang.).
  3. ↑ a b c d Glebionis Cass.. W: Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-02-21].
  4. ↑ a b Glebionis. W: Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2021-02-21].
  5. ↑ Glebionis Cass.. W: Catalogue of Life [on-line]. Species 2000. [dostęp 2021-02-22].
  6. ↑ a b David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 390. ISBN 978-1-107-11502-6.
  7. ↑ a b c d e f g h i Zhu Shi, Christopher J. Humphries & Michael G. Gilbert: Glebionis Cassini. W: Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-02-21].
  8. ↑ a b c Oberprieler, C., Himmelreich, S. & Vogt, R.. A new subtribal classification of the tribe Anthemideae (Compositae). „Willdenowia”. 37, s. 89–114, 2007. 
  9. ↑ a b Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  10. ↑ a b c d Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych łacińsko-polski. Kraków: Officina Botanica, 2008, s. 55, 107. ISBN 978-83-925110-5-2.
  11. ↑ a b c d e K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. Vol. VIII. Flowering Plants. Eudicots: Asterales. Berlin, Heidelberg, New York: Springer-Verlag, 2007, s. 369. ISBN 978-3-540-31050-1.
  12. ↑ Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 370. ISBN 0-333-74890-5.
  13. ↑ Ismelia Cass.. W: Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-02-21].

Media użyte na tej stronie

Glebionis segetum plant (09).jpg
Autor: Hugues Tinguy, Licencja: CC BY-SA 2.0 fr
Glebionis segetum