Glikol etylenowy

Glikol etylenowy

Fiolka z glikolem etylenowym
Ogólne informacje
Wzór sumarycznyC2H6O2
Inne wzoryC2H4(OH)2;
HO-CH2-CH2-OH;
CH2(OH)CH2(OH)
Masa molowa62,07 g/mol
Wyglądgęsta, bezbarwna i bezwonna, ciecz o słodkim smaku[1][2]
Identyfikacja
Numer CAS107-21-1
PubChem174
Podobne związki
Podobne związkieter dimetylowy, tlenek etylenu, glikol dietylenowy, glikol propylenowy, alkohol allilowy, dichloroetan, kwas bursztynowy
Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą
stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa)

Glikol etylenowy, glikol (gr. γλυκύς, glykys – 'słodki') – organiczny związek chemiczny będący najprostszym alkoholem polihydroksylowym (diol), a zarazem i najprostszym alkoholem cukrowym. Jest szeroko stosowany jako składnik samochodowych płynów chłodzących, a także jako prekursor polimerów. W czystej postaci jest bezbarwną, bezzapachową, syropowatą cieczą o słodkawym posmaku. Glikol etylenowy jest toksyczny, a jego połknięcie może spowodować śmierć[4]. Cząsteczki glikolu etylenowego zostały zaobserwowane w przestrzeni kosmicznej[8].

Otrzymywanie

Metody historyczne

Glikol etylenowy pierwszy raz został otrzymany w roku 1859 przez francuskiego chemika Charlesa Wurtza z dioctanu glikolu etylenowego poprzez saponifikację z wodorotlenkiem potasu, a w roku 1860 w reakcji hydratacji tlenku etylenu. Glikol etylenowy nie był produkowany ani wykorzystywany handlowo aż do okresu I wojny światowej. W Niemczech wytwarzano go wtedy z chlorku etylenu i używano jako substytut glicerolu w produkcji materiałów wybuchowych.
W Stanach Zjednoczonych półprzemysłowa produkcja glikolu z 2-chloroetanolu rozpoczęła się w 1917. Pierwsza duża fabryka została wybudowana w 1925 w South Charleston, Wirginia Zachodnia przez spółkę Carbide and Carbon Chemicals Co. (obecnie Union Carbide). Już w roku 1929 glikol był używany przez niemal wszystkich producentów dynamitu. W 1937 Carbide uruchomiło pierwszą fabrykę produkującą glikol według procesu Leforta polegającym na utlenianiu etylenu powietrzem (przy użyciu srebrnego katalizatora) do tlenku etylenu, a następnie jego hydrolizie do glikolu. Do lat 90. XX wieku była to główna metoda otrzymywania glikolu etylenowego[5]. W latach 70. XX wieku stosowano proces z wykorzystaniem węglanu etylenu. W metodzie tej tlenek etylenu jest przekształcany w reakcji z dwutlenkiem węgla w pośredni węglan etylenu, który jest następnie hydrolizowany przez wodę dając glikol etylenowy. Proces został zastąpiony przez łączone procesy typu tlenek etylenu-glikol[9]

Obecne metody

Hydroliza tlenku etylenu

Najczęściej stosowaną metodą produkcji glikolu etylenowego jest hydroliza tlenku etylenu. Zaletami metody jest jej prostota, niezawodność oraz możliwość stosowania jej w zakładach chemicznych łączących ze sobą proces produkcji tlenku etylenu i glikolu etylenowego.
Mechanizm reakcji jest prosty: tlenek etylenu reaguje z wodą tworząc glikol etylenowy, a następnie reaguje z glikolem etylenowym tworząc wyższe homologi glikolu etylowego w serii reakcji:

(CH2CH2)O + H2O(CH2OH)2   glikol monoetylenowy (MEG)
(CH2CH2)O + (CH2OH)2HOCH2CH2OCH2CH2OH   glikol dietylenowy (DEG)
(CH2CH2)O + HOCH2CH2OCH2CH2OHHO(CH2CH2O)3H   glikol trietylenowy (TEG)

Tworzenie się wyższych glikoli jest nieuniknione ze względu na szybszą reakcję tlenku etylenu z glikolami etylenu niż z wodą. Najważniejszą zmienną procesu jest stosunek wody do tlenku, co pozwala na zmniejszenie ilości tworzącego się DEG i TEG poprzez stosowanie dużego nadmiaru wody[9]

Powyższe reakcje chemiczne może być katalizowana przez kwasy lub zasady lub może zachodzić przy pH obojętnym w podwyższonych temperaturach. Największą wydajność otrzymywania glikolu etylenowego, sięgającą 90%, uzyskuje się przy odczynie kwasowym lub obojętnym przy dużym nadmiarze wody. Roczna produkcja glikolu wynosi ok. 67 mln ton.

Zastosowanie

Szkodliwość dla zdrowia

Glikol etylenowy w organizmie jest metabolizowany przez dehydrogenazę alkoholową do aldehydu glikolowego, kwasu glikolowego, kwasu glioksalowego i kwasu szczawiowego. W przebiegu zatrucia dochodzi do rozwoju kwasicy metabolicznej, a także uszkodzenia nerek, wątroby i mózgu.

Przypisy

  1. a b c d e f Podręczny słownik chemiczny, Romuald Hassa (red.), Janusz Mrzigod (red.), Janusz Nowakowski (red.), Katowice: Videograf II, 2004, s. 149, ISBN 83-7183-240-0.
  2. a b 1,2-Ethanediol, [w:] PubChem [online], United States National Library of Medicine, CID: 174 [dostęp 2021-05-02] (ang.).
  3. a b c d Farmakopea Polska X, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2014, s. 4276, ISBN 978-83-63724-47-4.
  4. a b c d e Glikol etylenowy (nr 324558) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck KGaA) na obszar Polski.
  5. a b c d e Kirk-Othmer Encyclopedia of Chemical Technology. T. 12. John Wiley & Sons Canada, Ltd, 30 marca 1998, s. 356-365. ISBN 0-471-52704-1. (ang.)
  6. Ethylene glycol, [w:] ChemIDplus [online], United States National Library of Medicine [dostęp 2012-09-03] (ang.).
  7. a b Glikol etylenowy (ang.) w wykazie klasyfikacji i oznakowania Europejskiej Agencji Chemikaliów. [dostęp 2015-04-10].
  8. J. M. Hollis et al. Interstellar Antifreeze: Ethylene Glycol. „The Astrophysical Journal Letters”. 571 (1), s. L59-L62, 20 maja 2002. The American Astronomical Society. DOI: doi:10.1086/341148. ISSN 1538-4357 (ang.). 
  9. a b Sevas Educational Society: Ethylene Glycol – production (ang.). W: Ethylene Glycol [on-line]. 2008. [dostęp 2012-12-21].

Media użyte na tej stronie