Gmach Główny Muzeum Narodowego w Krakowie

Muzeum Narodowe w Krakowie
Gmach Główny

nr rej. 18 Gminna ewidencja zabytków – Kraków[1]
Państwo	Polska
Miejscowość	Kraków
Adres	al. 3 Maja 1
Styl architektoniczny	modernizm
Architekt	Czesław Boratyński Edward Kreisler Bolesław Szmidt
Rozpoczęcie budowy	1934
Ukończenie budowy	1989
Położenie na mapie Krakowa Muzeum Narodowe w Krakowie Gmach Główny
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Muzeum Narodowe w Krakowie Gmach Główny
Położenie na mapie województwa małopolskiego Muzeum Narodowe w Krakowie Gmach Główny
50°03′37,7″N 19°55′25,0″E/50,060472 19,923611
Strona internetowa

Olga Boznańska, Dziewczynka z chryzantemami, olej na tekturze, 1894, Galeria Sztuki Polskiej XX wieku

Gmach Główny Muzeum Narodowego w Krakowie – budynek przy alei 3 Maja 1, wzniesiony w latach 1934–1989. Mieści trzy wystawy stałe Muzeum Narodowego w Krakowie: Broń i Barwa w Polsce, Galeria Rzemiosła Artystycznego oraz Galeria Sztuki Polskiej XX wieku. Ponadto w Gmachu Głównym organizowane są wystawy czasowe.

Historia budynku

W 1933 roku podczas prezydentury Mieczysława Kaplickiego rozpisano konkurs architektoniczny na budowę nowego budynku dla działającego od 1879 Muzeum Narodowego w Krakowie. Wytyczne do projektu przygotowali pracownicy magistratu krakowskiego Czesław Boratyński i Edward Kreisler. Konkurs wygrał projekt warszawskich architektów Juliusza Dumnickiego, Janusza Juraszyńskiego i Bolesława Schmidta, jednak nie został on przeznaczony do realizacji. Jako finalnych wykonawców wybrano Czesława Boratyńskiego, Edwarda Kreislera oraz Bolesława Schmidta^[2].

Budynek zaprojektowano na rzucie prostokąta z możliwością prowadzenia budowy w kilku etapach. Elewacja wykonana jest z triasowego dolomitu diploporowego pochodzącego prawdopodobnie z Libiąża. Do budynku prowadzą szerokie schody wykonane z Wołyńskiego klesowitu^[3]. Fronton, z portykiem i arkadowymi podcieniami miały zdobić – według projektu Adolfa Szyszko Bohusza – płaskorzeźby^[a], na które jednak nie rozpisano konkursu^[2].
Posadzka holu i sali wystawowej na parterze wyłożone są wapieniami dewońskimi z rejonu Bolechowic. Posadzka holu pierwszego piętra wyłożona jest górnojurajskim wapieniem z Morawicy z widocznymi szkieletami belemnitów^[4].

Instytut Współpracy Intelektualnej przy Lidze Narodów zorganizował w 1934 roku w Madrycie międzynarodową konferencję poświęconą budowie muzeów. Projekt polski został doceniony przez delegatów 18 państw, jako spełniający wszystkie warunki techniczne związane z oświetleniem, ogrzewaniem, wentylacją i nawilżaniem oraz aranżacją wnętrz^[5].

W okresie okupacji niemieckiej podczas II wojny światowej niewykończony budynek pełnił funkcję kasyna^[6]. Budowa trwała do 1989 roku.

Galeria „Broń i Barwa w Polsce”

Ekspozycja „Broń i Barwa w Polsce” jest największą po warszawskim Muzeum Wojska Polskiego w Polsce galerią militariów. Powstała w 1991 roku, od marca 2009 otwarta ponownie po gruntownej modernizacji. W liczącej około 1200 metrów kwadratowych przestrzeni muzealnej zaprezentowano zabytki wojskowości od X wieku do II wojny światowej. Z dzieł najstarszych wyróżnia się hełm szyszakowy z XI wieku. Galeria posiada kolekcję XVII wiecznych zbroi husarskich. Wśród pamiątek po hetmanach zachował się rząd koński Stefana Czarneckiego, złoty buzdygan i zbroja karacenowa Stanisława Jabłońskiego, znak hetmański Hieronima Lubomirskiego. Wśród zabytków po dowódcach wojskowych m.in. sukmana Tadeusza Kościuszki, Gwiazda Orderu Virtuti Militari księcia Józefa Poniatowskiego i mundur Józefa Piłsudskiego.
Po modernizacji galeria została wzbogacona o prezentacje filmowe, multimedialne oraz rekonstrukcje wybranych eksponatów służące widzom do bezpośredniego poznania historii polskiego oręża. Placówką edukacyjną związaną z galerią „Broń i Barwa w Polsce” jest Stowarzyszenie Miłośników Dawnej Broni i Barwy.

Galeria Rzemiosła Artystycznego

Galeria prezentuje wyroby rzemiosła artystycznego wykonane w Polsce i w Europie od wczesnego średniowiecza po okres secesji i Młodej Polski. Ekspozycję otwierają zabytki sztuki przedromańskiej i romańskiej, wśród nich fragmenty biżuterii, brązowy krucyfiks z wizerunkiem Chrystusa Triumfatora, emalie limuzyjskie (m.in. krzyż procesyjny z XII w.). Najcenniejszymi dziełami zaprezentowanymi w Galerii są tzw. przedromańska Czara włocławska z X wieku, wyorana na polach w okolicach Włocławka w 1909 roku, z cyklem scen z Księgi Sędziów, pełniąca prawdopodobnie funkcję kielicha mszalnego podczas chrystianizacji Polski, oraz romański relikwiarz kruszwicki z XII wieku w formie szkatuły.
Z zabytków gotyckich wyróżnia się cykl witraży z zespołu klasztornego Dominikanów w Krakowie, najstarsze XIII-wieczne (m.in. Św. Stanisław i Św. Augustyn), XIV-wieczne (m.in. Św. Maria Magdalena, Ukrzyżowanie), XV-wieczne („Zwiastowanie”, „Boże Narodzenie” i „Pokłon Trzech Króli”). Ponadto fragmenty posadzek, kafle piecowe, stuła z opactwa w Tyńcu oraz XV-wieczne ornaty z pretekstami.

Nowożytność reprezentują m.in. srebra augsburskie, naczynia liturgiczne, zestawy stołowe m.in. serwis Teodora Pawłowicza wykonany w 1788 roku. Pamiątkami po szlachcie i arystokracji są m.in. jedwabne pasy kontuszowe z XVII i XVIII wieku, m.in. pas perski z II poł. XVII w. ponadto kontusz i żupan Jana Potockiego z 3 ćw. XVIII wieku. Zachowała się duża kolekcja szkła m.in. kolekcja szkieł barokowych z manufaktur w Lubaczowie i Urzeczu, ponadto wilkom cechu mieczników, wyrób krakowski z XVIII w. zespół szkieł serwisowych gł. z Polski, Czech (gł. wyroby biedermaierowskie) i Niemiec. Wśród wyrobów ceramiki i fajansu m.in. kafle z pieca z pałacu biskupiego w Krakowie, z fajansu oraz porcelana miśnieńska i z Sevres. Z secesji m.in. serwis proj. Josefa Hoffmanna z 1900 roku oraz wazon z korowodem tancerzy Jana Szczepkowskiego. Duży zespół tworzą zabytki konwisarstwa, ludwisarstwa, ślusarstwa i kowalstwa artystycznego.
Bogatą kolekcję tworzą meble od średniowiecza po XIX wiek z rekonstrukcjami sal w stylu gdańskim, a także empire i Biedermeier. W galerii prezentowane są również zegary, w tym zespół XVII-wiecznych zegarów kaflowych, a ponadto zegarów stołowych i kominkowych. Są również obiekty osobiste po polskich osobistościach XIX wieku m.in. Adamie Mickiewiczu (m.in. gęsie piórko do pisania, portfel, fajki, tabakierki i figurki szachowe). Cenną wartość artystyczną i historyczną posiadają liczne judaica – przedmioty związane z liturgią w synagogach i w domach (gł. XVII–XVIII w.), wśród nich drewniany Aron ha-kodesz do przechowywania zwojów Tory.

Galeria Sztuki Polskiej XX wieku

Na powierzchni ponad trzech tysięcy metrów kwadratowych zostały zaprezentowane dzieła sztuki polskiej od Młodej Polski po czasy najnowsze. Obecna aranżacja ekspozycji pochodzi z 2005 roku.

Galerię otwierają dzieła osobistości Młodej Polski, wśród nich Chmury w Finlandii Konrada Krzyżanowskiego, Kwiaciarki, Dziewczynka z chryzantemami, Bretonka Olgi Boznańskiej, Dziewczynka w czerwonej sukience Józefa Pankiewicza, Czesząca się Władysława Ślewińskiego, rzeźbiony Pochód na Wawel Wacława Szymanowskiego, Ławka Ludwika Pugeta, zespół kartonów witrażowych Stanisława Wyspiańskiego, pejzaże Jana Stanisławskiego i jego uczniów, portrety dziecięce (Jaskółki, Dwaj przyjaciele, W pracowni) Tadeusza Makowskiego.

Bogaty zespół tworzą obrazy i rzeźby mistrzów polskiej awangardy, wśród nich Akt, Krajobraz z Wadowic, Akt we wnętrzu, Projekt pomnika Adama Mickiewicza dla Wilna Zbigniewa Pronaszki, cykl kilkunastu obrazów Stanisława Ignacego Witkiewicza (m.in. Ogólne zamieszanie, Kuszenie św. Antoniego II, Marysia i Burek na Cejlonie, Portret Zofii Głogowskiej), Łódź, Szermierka Leona Chwistka i Martwa natura ze skrzypcami Tytusa Czyżewskiego, Epopeja chłopska Stanisława Osostowicza, Murarze Eugeniusza Wańka. Wśród dzieł kolorystów znajdują się Pejzaż morski (Port rybacki w Orłowie), Pejzaż z Francji (Motyw z Montereau) Jana Cybisa, Martwa natura ciemna z ananasem, Martwa natura z czerwonym flakonem, Hanny Rudzkiej-Cybisowej, Czerwona głowa, Na statku, Martwa natura z białym dzbanem Artura Nacht-Samborskiego, Owoce i butelka Jana Szancenbacha, Z serii: Metro: Stara kobieta (Femme forte) Józefa Czapskiego, Cytrynowy gaj Piotra Potworowskiego, Atelier Wacława Taranczewskiego, Znaki na niebie V Juliusza Joniaka.

Powojenną sztukę otwierają obrazy, rzeźby i instalacje Grupy Krakowskiej, z dziełami Tadeusza Kantora (Obraz metaforyczny I, Pokój Odysa, Peinture 80. Figura, Kompozycja VII, Emballage Hołdu Pruskiego, według Jana Matejki), Jonasza Sterna (Akt, Dół), Marii Jaremy (Kompozycja figuralna, Kompozycja, Rytm II), Jerzego Nowosielskiego (Cerkiewka, Ulica, ruch uliczny, Villa dei Misteri, Akt leżącej). Znajdują się też dzieła grupy Wprost z obrazami Andrzeja Wróblewskiego (m.in. Syn i zabita matka, Rozstrzelanie poznańskie 56, Kitek i lidzie) na czele. Problemy kobiecej cielesności, istnienia w społeczeństwie i kulturowych stereotypach obrazują dzieła artystek takich jak Katarzyna Kobro (Akt stojący), Alina Szapocznikow (cykl Zielników), Maria Pinińska-Bereś (Mme Recamier), Katarzyna Kozyra (Olimpia).

Najnowsze tendencje i kierunki obrazują dzieła m.in. Grzegorza Sztwiertni (Ćwiczenia mnemotechniczne: 1700 kalorii (Martwa natura), Muzeum Wyobraźni), Rafała Bujnowskiego (Stykówki), Wilhelma Sasnala (Klatka z teledysku Richarda Ashcrofta 1 i 2), Jadwigi Sawickiej (Nic w środku). Ponadto monumentalny environment Leona Tarasewicza Bez tytułu i dzieła pedagogów krakowskiej ASP m.in. Stanisława Rodzińskiego, Jana Pamuły i Jana Tarasina.

Galeria

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Barbara Zbroja: Architektura międzywojennego Krakowa 1918–1939. Wydawnictwo Wysoki Zamek, 2013. ISBN 978-83-936117-7-5.
• Jacek Rajchel: Kamienny Kraków. Wydawnictwa AGH, 2005. ISBN 83-86774-40-1.