Gmina Grabówka

Grabówka
gmina wiejska
1919-1954[1]
Państwo

 PRL

Województwo

1919–39: kieleckie (II RP)
1945-50: kieleckie (PRL)
1950-53: katowickie
1953-54: stalinogrodzkie

Powiat

częstochowski

Siedziba

Grabówka

Szczegółowy podział administracyjny (1952)
Liczba gromad

4

brak współrzędnych
Portal Polska
Gmina na tle zmieniającego się podziału administracyjnego powiatu częstochowskiego

Grabówka – dawna gmina wiejska istniejąca w latach 1867–1954[2] w woj. kieleckim, katowickim i stalinogrodzkim (dzisiejsze woj. śląskie). Siedzibą władz gminy była Grabówka (obecnie dzielnica Częstochowy)[3].

Gmina powstała w 1867 roku i obejmowała wsie Aniołów, Antoniów, Czarny Las, Gnaszyn, Gorzelnia, Grabówka folwark, Kaleja folwark, Kamień, Kawodrza (kolonia), Kędry (Kędziory), Kiedrzyn folwark, Lgota, Lisiniec folwark, Liszka folwark, Łojki wieś, Ottonów, Przysieka, Stradom wieś, Szalejka, Wielki bór, Wierzchowisko, Wola Kiedrzyńska, Wójtowstwo Częstochówka, Wrzecionów, Wyczerpy Dolne folwark, Zacisze. W 1897 roku do gminy włączono także wsie Austeria (zagroda), Gnaszyn (zagroda-młyn), Grabówka (wieś), Kalej (wieś), Kawodrza (zagroda-młyn), Kiedrzyn (wieś), Lisiniec (wieś), Liszka Dolna (kolonia), Liszka Górna (kolonia), Łojki Kondratów (folwark), Łojki A (folwark), dom (wieś), Stradom (zagroda-młyn), Stradom (zagroda-karczma), Wierzchowisko (folwarki), Wójtostwo (wsie), Wyczerpy Dolne (budka kolejowa), Wydra (kolonia)[4].

W okresie międzywojennym gmina Grabówka należała do powiatu częstochowskiego w woj. kieleckim. W roku 1928 z gminy wyłączono wieś Lisiniec Stary, wieś i kolonię Lisiniec Nowy, folwark Lisiniec, wieś Kamień, wieś Stradom Stary, wieś Stradom Nowy, osadę fabryczną Stradom, hutę szkła na Zaciszu, folwark Stradom, folwark Kazimierzów, folwark Stradom-Józef, folwark Stradom Cegielnia, koszary na Stradomiu, farbiarnię Heiningera i włączono w granice miasta Częstochowy[5], jednak gmina pozostała najludniejszą w granicach powiatu częstochowskiego. Dwa lata później gminę okrojono także z wsi Czarny Las, którą włączono do gminy Kamyk[4].

W 1933 roku gminę Grabówka podzielono na gromady Grabówka, Gnaszyn Dolny, Gnaszyn Górny, Kawodrza Dolna, Kawodrza Górna, Kiedrzyn, Kondratów, Kalej, Wydra, Lgota, Liska Dolna, Liska Górna, Łojki, Ottonów, Szarlejka, Wielki Bór, Wyczerpy Dolne, Wierzchowisko, Wola Kiedrzyńska[4].

W październiku 1939 roku niemiecki okupant włączył częściowo gminę do Rzeszy (powiat Blachownia), a tereny pozostałe w granicach Generalnego Gubernatorstwa podzielono między inne gminy. Spośród sołectw włączonych do Rzeszy, Gnaszyn, Gorzelnię, Lewki, Liskę Dolną, Sitowiznę, Wielki Bór, Konradów, Wydrę i Ottonów włączono do gminy Dźbów (przekształconej w gminę Blachownia); Kalej, Lgotę i Szarlejkę przyłączono do nowej gminy Czarny Las, a Sabinów do okrojonej gminy Wrzosowa. Jednocześnie w GG do okrojonej gminy Grabówka okupant włączył Błeszno, Bugaj, Bernatowiznę, Podbucze, Wrzosowiak, Bór Kazimierzów, Wypalanki i Siwki z przedzielonej gminy Wrzosowa [4].

Początkowo gromady Grabówka, Liska Dolna, Wilki Bór, Kawodrza Dolna, Kawodrza Górna, Zacisze, Błeszno, Bór Kazimierzów, Wyczerpy Dolne, Wierzchowisko, Wola Kiedrzyńska i Kiedrzyn włączono do starostwa grodzkiego w Częstochowskie, a w 1942 roku okupant włączył je w granice miasta Częstochowa[4].

Po wojnie gmina przejściowo zachowała przynależność administracyjną, lecz już 6 lipca 1950 roku została wraz z całym powiatem częstochowskim przyłączona do woj. katowickiego[6] (od 9 marca 1953 pod nazwą woj. stalinogrodzkie[7]).

1 lipca 1952 roku gmina Grabówka została mocno okrojona: część jej obszaru (gromady Liska Górna, Wyczerpy Dolne i Zacisze) przyłączono do Częstochowy[8], natomiast inne części gminy weszły w skład czterech nowych gmin[9]:

Po owych zmianach (według stanu z 1 lipca 1952 roku) gmina Grabówka składała się zaledwie z 4 gromad: Grabówka, Kiedrzyn, Lgota i Szarlejka[10]. Jednostka została zniesiona 29 września 1954 roku wraz z reformą wprowadzającą gromady w miejsce gmin[11].

Po reaktywowaniu gmin z dniem 1 stycznia 1973 roku gminy Grabówka nie przywrócono[12], a jej dawny obszar wszedł głównie w skład gminy Kłobuck, gminy Wręczyca Wielka, gminy Mykanów i Częstochowy oraz (od 1977 roku) gminy Blachownia.

Przypisy

  1. ↑ Od 1919 jednostka administracyjna nowo utworzonego polskiego woj. kieleckiego; w czasie II wojny światowej przejściowo poza administracją polską.
  2. ↑ Do 28 września 1954
  3. ↑ Główny Urząd Statystyczny w Warszawie: Województwa centralne i wschodnie Rzeczypospolitej Polskiej - podział na gminy według stanu z dnia 1.IV 1933 roku, Książnica-Atlas, Lwów 1933
  4. ↑ a b c d e Florian Huras: Zmiany terytorialne powiatu częstochowskiego. Towarzystwo Genealogiczne Ziemi Częstochowskiej, 2009-07-23. [dostęp 2019-10-02]. (pol.).}
  5. ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 14 marca 1928 roku o zmianie granic miasta Częstochowy (Dz.U. z 1928 r. nr 40, poz. 391)
  6. ↑ Dz.U. z 1950 r. nr 28, poz. 255
  7. ↑ Dz.U. z 1953 r. nr 13, poz. 51
  8. ↑ Dz.U. z 1952 r. nr 19, poz. 117
  9. ↑ Dz.U. z 1952 r. nr 19, poz. 120
  10. ↑ Wykaz Gromad Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej według stanu z dnia 1.VII 1952 r., PRL, GUS, Warszawa
  11. ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 43, poz. 191
  12. ↑ Dz.U. z 1972 r. nr 49, poz. 312
Powiat częstochowski (1867–1975)
Przynależność wojewódzka
Miasta
Osiedla (1954–72)
Gminy wiejskie
(1867–1954 i 1973–75)
Gromady
(1954–72)

Media użyte na tej stronie

Flag of Poland (1928–1980).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Flag of Poland (1927–1980).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Powiat częstochowski 1867-1952.gif
Autor: Mixx321, Licencja: CC BY-SA 4.0
Teritorial division of Częstochowa County (Russia, then Poland) in 1867-1952