Gnjilane

Gnjilane
Gjilan
	; Panorama miasta
	Herb
Państwo	Kosowo; / Serbia
Region	Gnjilane
Burmistrz	Xhemajl Hyseni
Powierzchnia	515 km²
Populacja (2005); • liczba ludności; • gęstość	; 57 046; 111 os./km²
Nr kierunkowy	+381 280
Kod pocztowy	60 000
	Położenie na mapie Kosowa Gnjilane
	Położenie na mapie Serbii (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Gnjilane
	42°28′08″N 21°27′48″E/42,468889 21,463333
	Strona internetowa

Gnjilane (alb. Gjilan, ser. Гњилане) – miasto w Kosowie; stolica regionu Gnjilane. Położone we wschodniej części kraju. Szóste co do wielkości miasto Kosowa.

Liczba ludności w 2005 roku wyniosła 57 046. Powierzchnia miasta wynosi 515 km².

Burmistrzem miasta jest Xhemajl Hyseni.

Historia

Gnjilane w 1925

W późnym średniowieczu osada nosiła nazwę Morava i przynależała do Serbii^[1] (królestwa do 1346, następnie carstwa do 1371). Po raz pierwszy wzmiankowana w 1342 w związku z wizytą króla Serbii Stefana Urosza IV Duszana, a pod obecną nazwą po raz pierwszy wzmiankowana pod koniec XIV wieku^[1]^[2]. Wskutek podbojów tureckich Serbia utraciła niepodległość, a całe Kosowo zostało anektowane przez Turcję do 1455, i w tym samym roku w tureckich dokumentach wzmiankowano, że w osadzie znajdowało się 41 gospodarstw zamieszkiwanych przez Serbów^[2]. Według serbskich źródeł nazwa pochodzi od słowa gnjidav, a według albańskich od rodziny Gnjinaj, która miała założyć miasto w 1772^[2]. W XVIII wieku Turcy zniszczyli monastyr św. Jana^[2]. W XIX wieku Serbia odzyskała niepodległość jako Księstwo Serbii, i podczas wojny serbsko-tureckiej w styczniu 1878 Serbowie zdobyli miasto, które jednakże utracili po 23 dniach^[2]. Do Serbii, już jako królestwa, miasto powróciło w 1912 wskutek wojen bałkańskich^[2], a w 1918 weszło w skład nowo powstałego Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców, przekształconego w 1929 w Jugosławię.

W okresie powojennym miała miejsce stopniowa zmiana proporcji narodowościowych w mieście i Serbowie utracili wiodącą pozycję na rzecz Albańczyków. Według danych z 1953 Serbowie stanowili 34,9%, a Albańczycy 31,2% populacji^[3], w 1961 Serbowie – 37,5%, Albańczycy – 43,6%^[4], a w 1971 Serbowie – 25,7%, Albańczycy – 60,9%^[5]. Zarazem miał miejsce znaczny przyrost ludności, której liczba wzrosła z 9250 w 1953^[3] do 21 258 w 1971^[5]. Po rozpadzie Jugosławii w składzie autonomicznej prowincji Kosowa, która jednostronnie ogłosiła niepodległość od Serbii w 2008, i odtąd pozostaje częścią terytorium spornego między Serbią a Kosowem. W 1999 w miejscu dawnych koszarów serbskiej armii przy mieście została utworzona amerykańska baza wojskowa Camp Monteith,^[6] użytkowana przez Amerykanów do 2007.

Zabytki i kultura

Do najważniejszych zabytków miasta zalicza się cerkiew św. Mikołaja, będącą centralnym punktem miejscowej społeczności serbskiej, wzniesioną w XIX wieku w miejscu starszej i mniejszej cerkwi^[2], oraz XIX-wieczny tzw. Wielki Meczet. W mieście znajdują się także Muzeum Regionalne oraz Teatr Miejski. Innym charakterystycznym obiektem jest Wieża Zegarowa.