Gołogłowy

Gołogłowy

wieś
Kościół św. Antoniego w Gołogłowach
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Powiat	kłodzki
Gmina	Kłodzko
Wysokość	290–320 m n.p.m.
Liczba ludności (III 2011)	240[1]
Strefa numeracyjna	74
Kod pocztowy	57-315[2]
Tablice rejestracyjne	DKL
SIMC	0852789
Położenie na mapie gminy wiejskiej Kłodzko Gołogłowy
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Gołogłowy
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Gołogłowy
Położenie na mapie powiatu kłodzkiego Gołogłowy
50°28′06″N 16°37′21″E/50,468333 16,622500

Gołogłowy (niem. Hollenau) – wieś sołecka w Polsce, położona w województwie dolnośląskim, w powiecie kłodzkim, w gminie Kłodzko. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa wałbrzyskiego.

Geografia

Położenie geograficzne

Gołogłowy są położone na granicy Gór Bardzkich i Kotliny Kłodzkiej, w Sudetach, w południowo-zachodniej Polsce. Od Kłodzka siedziby powiatu i gminy są oddalone o ok. 2 km, z którym graniczą na południu (Leszczyny, Ustronie). Z kolei na zachodzie graniczą z Korytowem, Ruszowicami i Bierkowicami, na północy z Łączną, a na wschodzie ze Ścinawicą^[3].

Według danych z 2008 r. wieś zajmowała obszar 3,53 km², co stanowiło 1,4% powierzchni gminy Kłodzko^[5].

Warunki naturalne

Gołogłowy są niewielką wsią ciągnącą się wzdłuż lewego brzegu Ścinawki na wysokości ok. 290–320 m n.p.m., u stóp Garbu Golińca. Jej najbliższe otoczenie stanowią użytki rolne położone na stosunkowo dobrych glebach. Jedynie wyższe partie wzniesień w Garbie Golińca porastają niewielkie lasy^[6].

Budowa geologiczna

Okolice Gołogłowów charakteryzują się bardzo złożoną budową geologiczną, dlatego że na północ i wschód od osady przebiega strefa kontaktowa pomiędzy utworami struktury bardzkiej i metamorfiku kłodzkiego, w której wytworzyły się keratofiry. Występują tu m.in.: diabazy – niewielkie wkładki zlepieńców i szarogłazów oraz gabra oliwinowego, a także wapieni i łupków krystalicznych. W sąsiedztwie wsi znajdują się amfibolity hornblendowe, w których pojawia się wiele minerałów, m.in. turmaliny i tytanit oraz drobne granaty. Od strony północnej w amfibolitach występuje epidot, a w utworach czerwonego spągowca dolomit, z kolei w gnejsach keratofiry biotytowo-serycytowe. Wiele z tych minerałów i skał było eksploatowanych, w licznych kamieniołomach, m.in. marmuru^[7].

Demografia

Rozwój ludnościowy Gołogłowów na przestrzeni stuleci kształtował się następująco^[8].

Historia

Początki wsi

Stare osadnictwo rozwijało się w pobliżu Kłodzka, wykorzystując najlepsze i najżyźniejsze gleby w okolicy. Do tych osad zaliczają się także Gołogłowy, które według badań historyków mogły najpóźniej powstać na początku XIII w., chociaż zdanie większości naukowców istnieje duże prawdopodobieństwo, że powstały o wiele wcześniej. Wskazuje na to ich słowiańska nazwa, która jest interpretowana jako odnośnik do brodu na rzece^[10].

Wieś zawsze miała charakter podmiejski, przynależąc do parafii św. Wojciecha w Kłodzku, która obejmowała okoliczne wioski. Osadę przez duży okres zamieszkiwała ludność czeska, o czym świadczą m.in. nazwiska miejscowych chłopów i ławników, stąd się wywodzących, a powtarzające się w kronikach i kłodzkich księgach miejskich. Wieś początkowo była własnością von Pannwitzów. Między innymi w 1350 r. były przedmiotem transakcji zastawnej między Ticzko von Pannwitzem i Kunestem von Voluitzdorfem^[11]. W 1397 r. wśród mieszkańców wymieniane był m.in.: Maczek czy Holohlaw. Na przełomie XIV i XV stulecia właścicielem Gołogłowów był Hans Czetterwange, którego dobra obejmowały w 1410 r. 5 łanów i 3,5 pręta gruntów, a do tego jeszcze 12 prętów^[12].

Późne średniowiecze

W latach 1395–1415 spośród mieszkańców Gołogłowów wywodziło się aż 8 kleryków wyświęconych w Pradze na księży^[7]. W 1420 r. źródła odnotowują kolejna transakcję dotyczącą wsi, tym razem między Hedwige Tschetterwang a Johannesem Tarnawem. Cztery lata później jakieś dobra we wsi posiadał niejaki Blasscheck von Hollolow. W 1431 r. w dokumencie wystąpił sędzia z Gołogłówów – Hanuschko, co dowodzi, iż musiało tutaj już wtedy istnieć wolne sędziostwo. Przez cały XV w. w dokumentach pojawiają się wolni sędziowie z Gołogłowów, m.in. w 1433 r. sędzia Hans sprzedał swoją łąkę Paulowi Loczowi. W 1437 r. sędziostwo należało do niejakiej Sophie, a w 1499 r. do Barbary Scholz. W 1483 r. jako dzierżawcy wsi w dokumentach byli zapisani: Bertil Recke i Walther Kynast. Na granicy ze Ścinawką Średnią stał wówczas młyn wodny, a wieś wchodziła w skład dóbr rodu von Haugwitz^[13].

W Monarchii Habsburskiej

Gołogłowy w omawianym okresie rozwijały się dosyć wolno, pozostając w cieniu sąsiednich miejscowości. W 1631 r. były bardzo niewielką wsią, ponieważ odnotowano tutaj wyłącznie 11 gospodarzy płacących podatki na rzecz szpitala w Kłodzku, a w 1653 r. mieszkało tu ogólnie 15 gospodarzy^[13].

W państwie pruskim (niemieckim)

W 1747 r. właścicielem Gołogłowów był hr. von Hartig, a wieś zamieszkiwało 11 kmieci oraz 20 zagrodników i chałupników. W 1765 r. ich właścicielem był radca handlowy Gendel, który posiadał wiele okolicznych osad. Pomimo niezbyt dużej liczebności wsi, przedstawiała ona sporą wartość, którą szacowano na ok. 11 tys. talarów. W 1782 r. Gołogłowy ponownie znalazły się w rękach hr. von Hartiga. Nadal wieś zamieszkiwało 11 kmieci, ale liczba zagrodników i chałupników wzrosła do 29, a wśród nich było 2 rzemieślników. Pod koniec XVIII w. we wsi wzniesiono kaplicę mszalną oraz dość duży wapiennik.

Na początku XIX w. prowadzono w okolicy Gołogłowów poszukiwania rud miedzi i ołowiu, ale nie przyniosły one sukcesu. W 1825 i 1840 r. ich właścicielem był radca Franz Weese. Wieś liczyła 39 budynków, w tym kaplicę, a wśród mieszkańców było 4 rzemieślników. Gołogłowy leżały przy ruchliwym trakcie, a w 1879 r. przez ich terytorium przeprowadzono odcinek Śląskiej Kolei Górskiej – obecną linię kolejową z Kłodzka do Wałbrzycha. Mimo to nie spowodowało to ożywienia wsi, w której nie zlokalizowano przystanku kolejowego^[13].

W państwie polskim

Po przegranej Niemiec w II wojnie światowej Gołogłowy wraz z całym obszarem historycznego hrabstwa kłodzkiego zostały przyłączone do Polski. Nadal pozostały podmiejską osadą o charakterze rolniczym. Nie wykonano tu żadnej większej inwestycji, nie pojawił się przemysł, ale bliskie położenie Kłodzka sprawiło stabilną sytuację ludnościową. Teren pomiędzy Kłodzkiem a Gołogłowami został zajęty przez kolej i różne magazyny^[13].

Zabytki

Kościół św. Antoniego w Gołogłowach

Gołogłowy zachowały w większości swój układ przestrzenny z okresu średniowiecza i sporą część starej zabudowy, chociaż już przemieszaną z nowymi budynkami^[14].

Według rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków wpisany jest obiekt:

• kościół filialny pw. św. Antoniego – wzniesiony pod koniec XVIII w. jako kaplica mszalna. Znajduje się na wysokiej podmurówce. Jest budowlą jednonawową, nakrytym dwuspadowym dachem, z prostym szczytem. Wewnątrz jest skromne, późnobarokowe wyposażenie, m.in. drewniano-polichromowany ołtarz główny z ok. 1750 r., z olejnym obrazem przedstawiającym patrona świątyni^[15].

inne zabytki:

• stare domy mieszkalne – pochodzą z XIX w., z ozdobnymi bramami, murowane, przebudowane na początku XX w.; część z ich ma miejski charakter
• kamienna figuralna Grupa Ukrzyżowania, barokowa, z 1803 r.

Edukacja i kultura

We wsi w okresie międzywojennym działa szkoła podstawowa, która istniała do lat 70. XX w. Została zamknięta wraz z reorganizacją oświaty na terenie gminy wiejskiej Kłodzko. Obecnie dzieci w wieku 7–13 lat uczęszczają do szkoły podstawowej w pobliskich Bierkowicach. Młodzież w wieku 13–16 lat kontynuuje naukę w Gimnazjum Publicznym im. Władysława Reymonta w Kłodzku^[16].

Gołogłowy nie posiada osobnej parafia katolickiej i od czasów średniowiecza był podporządkowany parafii w Kłodzku. Tutejsi mieszkańcy należą do Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, która posiada na terenie osady kościół filialny pw. św. Antoniego^[17].

Administracja

Gołogłowy po zakończeniu II wojny światowej znalazły się w granicach Polski. Wieś wchodziła w skład województwa wrocławskiego. W latach 1954–1973, po likwidacji gmin tworzyła ona wspólną gromadę z Bierkowicami, wchodzącą nadal w skład powiatu kłodzkiego. Po zmianach w podziale terytorialnym kraju z 1975 r. Gołogłowy weszły w skład nowo utworzonego województwa wałbrzyskiego i gminy Kłodzko^[18].

Ostatnia zmiana miała miejsce w 1990 r., kiedy to na terenie gminy utworzono sołectwa jako jednostki pomocniczego podziału administracyjnego, którego jedna z siedzib znalazła się w Gołogłowach^[19]. Organem władzy ustawodawczej jest tutaj wybierana w wyborach powszechnych na 4-letnią kadencję rada sołecka, na czele której stoi sołtys, jako jednoosobowy organ władzy wykonawczej. Obecnie funkcję tę pełni Piotr Urban. Koordynatorem samorządowym jest Leszek Sajdak^[20].

Mieszkańcy wsi wybierają do Rady Gminy dwóch radnych co 4 lata, tworząc wspólny okręg wyborczy z Korytowem, Mikowicami, Roszycami, Ruszowicami, Piszkowicami, Kamieńcem, Bierkowicami, Gorzuchowem, Święckiem i Łączną^[21].

Infrastruktura

Transport

Przez Gołogłowy przechodzi ruchliwa droga wojewódzka nr 381 z Kłodzka do Wałbrzycha oraz linia kolejowa nr 286 z Kłodzka Głównego do Wałbrzycha Głównego, chociaż w samej wsi nie istnieje przystanek kolejowy, co wynika z tego, iż miejscowość jest położona zbyt blisko Kłodzka. Komunikację autobusową na obszarze osady obsługuje PKS Kłodzko. We wsi znajduje się przystanek autobusowy^[22].

Bezpieczeństwo

W zakresie ochrony przeciwpożarowej oraz innych miejscowych zagrożeń – Gołogłowy podlegają pod rejon działania Powiatowej Straży Pożarnej oraz Komendzie Powiatowej Policji w Kłodzku.

Gospodarka

Gołogłowy są wsią rolniczą, jednak ze względu na sąsiedztwo Kłodzka funkcja ta nie jest jednoznacznie wykształcona. W 1978 r. znajdowały się tutaj 63 gospodarstwa rolne, a wyłącznie z pracy w rolnictwie utrzymywało się ok. 30% ludności czynnej zawodowo. Tutejsze gospodarstwa rolne są w większości drobne, a większość mieszkańców pracuje w innych miejscowościach, głównie w Kłodzku i Nowej Rudzie^[7].

Przypisy

Bibliografia

• Das Glatzer Land, Verlag Aktion Ost-West e.V., s. 56.
• Kögler J., Die Chroniken der Grafschaft Glatz, nowe wyd.: Dieter Pohl, t. 5, s. 159–160.
• M. Perzyński, Gminy wiejskiej Kłodzko skarby i osobliwości. Przewodnik dla dociekliwych, Wrocław 2006.
• Słownik geografii turystycznej Sudetów, pod red. M. Staffy, t. 15, Wrocław 1994, s. 129–132.

Linki zewnętrzne

• Gołogłowy na stronie Gminy Kłodzko. gmina.klodzko.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-12-18)].
• Stare fotografie wsi na serwerze hydralu