Goździk postrzępiony wczesny

Goździk postrzępiony wczesny
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domenaeukarionty
Królestworośliny
Podkrólestworośliny zielone
Nadgromadarośliny telomowe
Gromadarośliny naczyniowe
Podgromadarośliny nasienne
Nadklasaokrytonasienne
KlasaMagnoliopsida
Nadrządgoździkopodobne
Rządgoździkowce
Rodzinagoździkowate
Rodzajgoździk
Gatunekgoździk postrzępiony
Podgatunekgoździk postrzępiony wczesny
Nazwa systematyczna
Dianthus plumarius L. subsp. praecox (Kit.) Pawł.[3]
Synonimy
  • Dianthus praecox Kit.
  • Dianthus praecox Waldst. & Kit.
Kępa goździka postrzępionego wczesnego na wapiennej skale w Pieninach
Łodyga, liście i kwiaty

Goździk postrzępiony wczesny, synonimy: g. wczesny, g. wonny (Dianthus plumarius L. subsp. praecox (Kit.) Pawł.) – podgatunek goździka postrzępionego[4]. Endemit karpacki – występuje wyłącznie w Karpatach. W Polsce występuje w Tatrach i Pieninach, gdzie jest rośliną dość częstą.

Morfologia

Pokrój
Tworzy kępy, w których oprócz pędów kwiatowych występują również pędy płonne. Ma wysokość 20–30 cm i sinawy kolor. Cała roślina jest pokryta woskiem.
Łodyga
Nieco pokładająca się, kanciasta, naga, prosta i przeważnie nierozgałęziająca się. W miejscach, gdzie wyrastają liście tworzy kolanka.
Liście
Ulistnienie naprzeciwległe. Liście równowąskolancetowate, całobrzegie, ostro zakończone, bez przylistków, 5–7 nerwowe, o szerokości 1–3 mm. Mają siny kolor, a ich nasady zrastają się w pochewkę otaczającą łodygę. Na jednej łodydze występuje przeważnie 4–6 par liści.
Kwiaty
Przeważnie pojedynczy kwiat na szczycie łodygi, czasami tylko występują 2, lub jeszcze rzadziej 3 kwiaty. Kielich sztywny, cylindryczny, zrosły, ząbkowany o działkach zrośniętych w rurkę, zielony lub purpurowo nabiegły. Otoczony jest kilkoma łuskami podkwiatowymi tworzącymi tzw. przykieliszek. 5 białych lub różowawych płatków korony ma brzegi nierówno strzępiasto powcinane (co najwyżej do 1/3 długości płatka). Po stronie wewnętrznej w połowie długości posiadają różowe lub purpurowe włoski. Słupek z dwoma szyjkami i 10 pręcików o liliowych pylnikach.
Owoc
Podłużna torebka otwierająca się 4-ząbkami. Nasiona czarne, miseczkowate, dość duże, szeroko oskrzydlone.

Biologia i ekologia

Rozwój
Bylina. Kwiaty wydzielają bardzo przyjemny zapach, kwitną od lipca do sierpnia i zapylane są wyłącznie przez motyle. Są przedprątne.
Siedlisko
Murawy, piargi, skały. Wyłącznie na podłożu wapiennym. W Tatrach występuje od podnóży po piętro kosówki. Na Giewoncie dochodzi do 1800 m n.p.m. W Pieninach występuje na wysokości 450-900 m n.p.m. Hemikryptofit, gatunek światłolubny.
Fitosocjologia
Gatunek charakterystyczny dla Ass. Carici sempervirentis-Festucetum[5].

Zagrożenia i ochrona

Od 2014 roku roślina jest objęta w Polsce ochroną częściową, jako podgatunek objętego ochroną goździka postrzępionego[6]. Zakazy dotyczą także gospodarki rolnej, leśnej i rybackiej. W latach 1983–2014 roślina znajdowała się pod ochroną ścisłą[7]. Nie jest zagrożona[8].

Przypisy

  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Caryophyllales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website [online], Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-10-07] (ang.).
  3. Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
  4. Dianthus plumarius L. subsp. praecox (Kit. ex Schult.) Domin. W: Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. [dostęp 2010-02-05].
  5. Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych. Warszawa. ISBN 83-01-14439-4.
  6. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 0).
  7. Rozporządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 30 kwietnia 1983 r. w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin (Dz.U. z 1983 r. nr 27, poz. 134).
  8. Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.

Bibliografia

  • Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Kwiaty Tatr. Przewodnik kieszonkowy. Warszawa: MULTICO Oficyna Wyd.. ISBN 83-7073-385-9.
  • Zofia Radwańska-Paryska: Rośliny tatrzańskie (Atlasy botaniczne). Irena Zaborowska (ilustr.). Warszawa: WSiP, 1988. ISBN 83-09-00256-4.
  • Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
  • Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.

Media użyte na tej stronie

Dianthus plumarius praecox a1.JPG
Autor: Jerzy Opioła, Licencja: CC BY-SA 4.0
Goździk postrzępiony wczesny
Dianthus plumarius praecox a3.JPG
Autor: Jerzy Opioła, Licencja: CC BY-SA 4.0
Goździk postrzępiony wczesny
Dianthus plumarius praecox a2.JPG
Autor: Jerzy Opioła, Licencja: CC BY-SA 4.0
Goździk postrzępiony wczesny